توجیه سخنان جنجالی روحانی توسط آشنا

«حسام الدین آشنا» مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور در گفتگو با خبرنگار حوزه دولت خبرگزاری فارس با اشاره به دیدار هنرمندان با رئیس‌جمهور اظهار داشت: دکتر روحانی  از همان دوران مبارزات انتخاباتی بر سیاست فرهنگی تأکید کردند و در مناظرات  به تبیین مواردی از آنها پرداختند که برای برخی کاندیداها و جریان‌های سیاسی کشور خط قرمز بوده و هست.

آشنا با تاکید بر اینکه  دولت تدبیر وامید در عمل هم کوشیده است تا سیاست های خود را اجرا کند و وقتی در اولین اقدام مؤثر بر بازگشایی خانه سینما همت گمارد، عزم جدی خود را نشان داد، اظهار داشت: دولت بر این واقعیت آگاه است که نمی‌توان بدون داشتن حمایت هنرمندان، از هر سلیقه و گرایش سیاسی که هستند، برنامه های فرهنگی دولت را اجرا کرد، هنر با همت خود هنرمندان رشد می‌کند و می‌بالد، و دولت وظیفه دارد زمینه‌ساز، تسهیل‌کننده، و حامی باشد. لازم بود تا رو در روی هنرمندان بر این دیدگاه دولت تصریح شود.

 

وی با بیان اینکه سال‌ها بر بلندی دیوار بی‌اعتمادی میان هنرمندان و دولت افزوده شده بود،تصریح کرد:  بسیار لازم بود تا فرایند کاستن از ارتفاع این دیوار آغاز شود. تأکید می‌کنم که یک دیدار به معنای پایان بی‌اعتمادی نیست، بلکه بسته به عملکرد دو طرف، می‌توان به سوی ایجاد اعتماد حرکت کرد. این دیدار از این جهت نیز اهمیت داشت.

 

مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور به تبیین محورهای اصلی سخنان رئیس‌جمهور در جمع هنرمندان پرداخت و با تاکید بر این نکته که  ممکن است کسانی هم با برداشت‌های من مخالف باشند اظهار داشت:رئیس‌جمهور ذات هنر را با خیر و نیکی یکی دانستند، از این تعریف برمی‌آید که هنر نمی‌تواند آن‌چه را که خیر و نیکی نیست در بر بگیرد. بر این اساس وقتی می‌گویند هنرمندانه عمل کنیم و حرف بزنیم، یعنی مطابق خیر و نیکی عمل کنیم. ضمن آن‌که تأکید دارند که کار هنرمند در مسیر ارزش‌های الهی است.

 

وی ادامه داد: دکتر روحانی قائل به ضرورت آزادی برای خلق هنر هستند. بی‌سبب نیست که تأکید دارند «خلاقیت تنها در سایه حریت امکان‌پذیر است.» امام حسین علیه السلام در روز عاشورا خطاب به دشمن گفتند «اگر دین ندارید لااقل آزاده باشید.» این جمله به صراحت توضیح می‌دهد که آزادگی مقدم بر دینداری است. آن دینداری که انسان را از تعدی بازمی‌دارد و به نیکی و خیر می‌انجامد، بعد از تحقق آزادگی دست‌یافتنی است. آقای رئیس‌جمهور پیدایش خلاقیت و هنرمندی را در سایه این حریت امکان‌پذیر می‌دانند. این حریت همان چیزی است که گوهرش در حافظ یافت می‌شود. 

 

آشنا با اشاره به این نکته که رئیس‌جمهور هنر را نه مقوله‌ای الزاماً سیاسی و نه آن‌را دور از جامعه تلقی می‌کند، تاکید کرد: هنر ماندگار، همان هنری است  که خیر و نیکی است و در تعامل با جامعه‌اش ساخته می‌شود. از همین‌روست که تأکید دارند «شاهنامه سفارش یک ملت و تاریخ بود.» یعنی هنر بریده از جامعه نمی‌تواند آن حریت را در خود داشته باشد.

 

مشاور فرهنگی روحانی با بیان اینکه برای رئیس‌جمهور این اصل پذیرفته شده است که هر نظام و جامعه‌ای خط قرمزهایی دارد که باید مطابق قانون بدان‌ها عمل شود، اظهار داشت:  آن‌چه مذموم است، سلیقه‌ورز‌هایی است که به قول رضا امیر خانی، مثل «لشکر اجنّه» با هنرمند مقابله می‌کنند. به علاوه باید از نظارت بی‌هنران بر هنرمندان جلوگیری کرد. وقتی سلیقه‌ورزی جای قانون را می‌گیرد، هنرمند می‌شود تهدید امنیتی و چنان برخورد می‌شود گویی این هنرمندان هستند که مسبب فقر و فحشا شده‌اند. از این‌رو رئیس‌جمهور تأکید دارند که منبع تهدید را باید درست شناخت. فقر، تبعیض و فساد اقتصادی مصداق تهدید هستند و هنرمند همان کسی است که می‌تواند عامل مقابله با این تهدید باشد. هنری که طبق تعریفش خیر و نیکی است، ذاتش در تقابل با آسیب‌های جامعه ماست.

 

وی در ادامه افزود: رئیس‌جمهور اگر از اعتماد سخن می‌گویند، در عمل هم معتقد هستند که غرب‌زده پنداشتن هنرمندان نادرست است. برای هنرمندانی که عمر خویش را صرف می‌کنند تا هویت تمدنی ایران را حفظ کنند، به تعالی معنایی یک ملت علاقه دارند، در هر میدان جهانی از هویت ایرانی دفاع می‌کنند و آرزوی سربلندی ایران را در سر می‌پرورانند، و مثل بزرگان تاریخ هنر این سرزمین، با خون دل نمادها، معناها، عاطفه‌ها و احساسات مردمان یک گستره تاریخی را حفظ کرده و تعالی بخشیده‌اند، بسیار سنگین است که بین آن‌ها خط و مرز کشیده شود و برخی با عبارات و واژه‌های تند رانده شوند. آقای دکتر روحانی دنبال پاک کردن این خط و مرزها هستند.

 

مشاورفرهنگی رئیس‌جمهور با اشاره به اینکه دولت واقعاً به ظرفیت‌های هنر برای ترویج اعتدال، تقویت هویت ملی و دینی، ارتقای روحیه معناگرایی در زمانه‌ای که مادیگری ترویج می‌شود، و به قابلیت هنر برای مقابله با خشونت باور دارد، تاکید کرد: دولت عمیقاً باور دارد که توسعه همه‌جانبه بدون توسعه فرهنگی و هنری امکان‌پذیر نیست و می‌کوشد به گونه‌ای عمل کند که هنرمندان با اعتماد کامل وارد تعامل با دولت و جامعه شوند.

 

آشنا به این جمله روحانی که «به اعتقاد من اگر فضای هنری فعال در عراق و افغانستان بود، اشغال این دو کشور امکان‌پذیر نبود.» اشاره کرد و گفت:  این جمله به جهات مختلف معنادار است. هنر ویترین آزادی‌ها، رعایت حقوق و میزان میدان دادن به حریت در یک جامعه است. وقتی فضای هنری فعال است یعنی حریت جامعه به رسمیت شناخته شده است. چنین جامعه‌ای به بلایایی که زمینه‌ساز ضعف درونی و بهانه‌سازی برای حمله خارجی هستند، به خشک‌مغزی‌هایی که از دل آن طالبانیسم خشونت‌گرا بروز می‌کند، و به بی‌تفاوتی‌هایی که پیدایش دیکتاتوری صدام را زمینه‌سازی می‌کنند مبتلا نمی‌شود. از این جهت، رئیس‌جمهور بسط هنر را اقدامی در جهت تأمین امنیت ملی تلقی می‌کند. ضمن این‌که چنین استدلالی به جهات دیگر نیز قابل بسط است.

 

وی در پاسخ به این سوال که گفته‌های رئیس‌جمهور به سرعت با انتقاداتی مواجه شد و برخی تأکید کردند که هنر ارزشی و ضدارزشی وجود دارد و گفته‌های رئیس‌جمهور را سیاسی و تبلیغاتی خواندند، گفت: البته من فقط در دو مورد دیدم که مستقیم به سخنان آقای دکتر روحانی اشاره و اظهار نظر شده بود. آقای دکتر روحانی در بین هنرمندان گفتند «تقسیم هنرمندان به هنرمندان ارزشی و غیرارزشی بی‌معناست. هنر یعنی ارزش و هنرمند [فرد] ارزشمندی است که با کار خلاقانه به تعالی می‌رسد و خلقت، بزرگترین مظهر قدرت خدای لایزال است، فقط در این زمینه است که فتبارک الله احسن الخالقین. هنرمند جهان را بازآفرینی می‌کند و کار او در مسیر ارزش‌های الهی است.» وقتی افراد بدون دقت و بیشتر از منظر سیاسی به نقد گفته‌ها می‌پردازند، سوءبرداشت‌ها شکل می‌گیرد.

 

مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور با بیان اینکه از آن مقدمات سخن رئیس‌جمهور که شروع کنیم، می‌فهمیم که چرا تمایز بین هنر ارزشی و غیرارزشی و هنرمند ارزشی و غیرارزشی بی‌معنا می‌شود اظهار داشت:  ایشان گفته‌اند که ذات هنر خوبی و نیکی است. البته ممکن است کسانی از دیدگاه‌های دیگری به تعریف هنر بپردازند و تعریف دیگری از ماهیت هنر ارائه دهند. اما در چارچوب اندیشه رئیس‌جمهور، ذات هنر خوبی و نیکی است. خوبی‌ها و نیکی‌ها هم حتماً در دایره ارزش‌ها تعریف می‌شوند. اگر این گونه به هنرمند و هنر نگاه کنید، طبیعی است که دیگر تمایز میان هنرمند ارزشی و غیرارزشی از میان می‌رود.

 

آشنا بااشاره به اینکه به نظر می رسد در فهم مسئله و منظور آقای رئیس جمهور سوءتفاهمی پیش آمده است و  افراد قبل از موضع گیری باید هنر را دقیق تعریف می کردند و سپس به نیت خوانی رئیس جمهور می پرداختند گفت: در میراث ادبی اسلامی و ایرانی ما واژه هنر به معنای کمال، فضیلت، هوشیاری، فضل، تقوی، دانش و کیاست و... به کار می رود، و دارای بار معنایی عام است:

 

«از نفس‌پرور هنروری نیاید ؛خردمند مردم هنر پرورند که تن‌پروران از هنر لاغرند»(گلستان).

 

به دشمن نمایم هنر هرچه هست/ز مردی و پیروزی و زور دست (فردوسی)

 

چون غرض آمد هنر پوشیده شد/صد حجاب از دل به سوی دیده شد(مولانا)

 

وی در ادامه افزود: عزیز دیگری هم تمایز در علم اسلامی و غیر اسلامی را به میان کشیده است . در این زمینه دیدگاه متفاوت و  مستحکمی وجود دارد؛ علامه جوادی آملی در مراسم اختتامیه نهمین همایش اساتید تفسیر قرآن و سطوح عالی حوزه علمیه قم در دارالقرآن علامه طباطبایی فرمودند:«ما علم غیر دینی نداریم، تمایز علوم به تمایز موضوعات است، تمایز روش‌ها هم به تمایز موضوعات است، لذا اگر موضوع دینی بود، علم دینی می شود و روش هم دینی می شود ولی اگر موضوع غیر دینی شد روش هم غیر دینی می شود.»

 

مشاور فرهنگی رئیس‌جمهورگفت: ایشان با اشاره به نقل حدیثی از امام معصوم توسط شخص کافر خاطر نشان کرد: «شخص کافری که سخن از امام معصوم نقل می‌کند حرف اسلامی می‌زند گرچه خود مسلمان نیست لذا می توانیم عالم غیر مسلمانی داشته باشیم که علم اسلامی تولید می کند و بر عکس آن نیز ممکن است.»

 

وی با اشاره به این قسمت از سخنان رئیس‌جمهور که « هر هنرمندی می‌خواهد به معنای جهان و عمق جهان برسد. علاوه بر اینکه هنر به همه جان می‌دهد، این هنرمند است که رودخانه را، کوه‌ها را، بلبل را، شمع را و پروانه را به سخن وا می‌دارد.اگر بگوییم هنر مرده را زنده می‌کند، سخنی به گزاف نگفته‌ایم، پس تقسیم هنرمندان به هنرمندان ارزشی و غیر ارزشی بی‌معناست. هنر یعنی ارزش و هنرمند [فرد] ارزشمندی است که با کار خلاقانه به تعالی می‌رسد و خلقت، بزرگترین مظهر قدرت خدای لایزال است، فقط در این زمینه است که فتبارک الله احسن الخالقین. هنرمند جهان را بازآفرینی می‌کند و کار او در مسیر ارزش‌های الهی است.» هنر را مروج ارزش‌ها دانست و تاکید کرد: ابتذال هنر نیست. ابتذال در عرصه سینما، موسیقی، شعر، نقاشی و... عین بی هنری است. چون انسان را به قهقهرا می برد و در مقابل کمال جویی است.

 

آشنا گفت: وقتی به این مقدمات توجه نمی‌شود آن وقت فاضلانه ادعا می‌شود «آیا سینمایی که مروج شرک و خرافه است با سینمایی که مروج توحید و عبادت است مساوی است؟» بعد هم نتیجه می‌گیرند که اظهارنظرها به خاطر دغدغه ریاست است. کاسب کسانی هستند که دکان هفتگی در صدا و سیما باز کرده اند و کالای خود را در بازار انحصاری عرضه می کنند نه آن که بر خلاف اراده محفل نشینان و علی رغم همه تلاش های ناگفته ، راست و صریح با مردم  سخن گفت و با تدبیر مقام معظم رهبری  اعتماد مردم به صندوق آرا را بازگرداند. نباید به اسم تأکید بر تمایز حق و باطل، حرف‌های باطل زد. وقتی هنر را به خوبی و نیکی تعریف کنید، دیگر شعر شاعران درباری و نوکران حکومت های جائر؛ یا تبلیغِ خرافه هنر نیست. خرافه و نوکری ظالمان ضدحریت و آزادگی است و در مقوله هنر نمی‌گنجد.

 

مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور با تاکید بر اینکه باید منصف باشیم و از حرف‌های درست هم استقبال کنیم تصریح کرد:  این درست است که می‌توان هنر هنرمندان را بدون تأیید خودشان، پذیرفت. زندگی، عقاید و منش شخصی هر هنرمندی به خودش ربط دارد. امروز جامعه ما شعر حافظ را پاس می‌دارد حال آن‌که در سطح نخبگی و تاریخ ادبیات، بحث‌ها درباره شخصیت واقعی حافظ ادامه دارد. باید درباره هنر هنرمند قضاوت کرد نه هنرمند به مثابه فرد. آقای رئیس‌جمهور و دولت تدبیر و امید قبول دارد که جریان هنر اسلامی باید مداراگر باشد، و باید از هنرمند به خاطر هنرش تقدیر کرد، حتی اگر شخصیت او را نپسندیم یا با عقایدش مخالف باشیم. معنای جامعه آزاد و مسئول که تضمین‌کننده و تسهیل‌کننده حریت است چیزی غیر از این نیست.

 

وی با اشاره به اینکه یاید  به این واقعیت توجه کنیم که اداره سیاسی یک کشور، ملزوماتی دارد که یکی از آن‌ها آشتی ملی و انسجام است تاکید کرد: با خط کشیدن میان بخش‌های مختلف جامعه، خصوصاً خط کشیدن میان گروه نخبه‌ای نظیر هنرمندان که بر جامعه تأثیرگذار هستند نمی‌توان انسجام خلق کرد. من به ظرفیت انسجام‌آفرین هنر باور دارم. روز جمعه در مراسم تشییع پیکر افرادی که در پشت صحنه فیلم معراجی‌ها دچار سانحه شدند حضور داشتم. برای من جالب بود که هنرمندانی از دیدگاه‌های مختلف، افرادی از جناح‌های سیاسی گوناگون، و شخصیت‌هایی از ارتش، سپاه، دولت، بسیج و سایر سازمان‌ها حضور داشتند. این یعنی می‌توانیم ذیل چتری که هنر فراهم می‌کند، کنار هم باشیم. خوب بود کسانی هم که چنین انتقاداتی می‌کنند در مراسم حضور می‌داشتند و این انسجام را می دیدند.

 

آشنا با یادآوری این مطلب که واکنش نشان دادن به این گونه انتقادات برای روشن کردن مواضع است اظهار داشت: دولت خودش حامی انتقاد است و ما فقط می‌گوییم هدف افراد از نقد، حقیقت‌یابی باشد نه سیاسی‌کاری، تا به این ترتیب آزادگی، تساهل، مداراگری و ملزومات دیگر بروز خلاقیت و هنرمندی تضمین شود.

 

مشاور فرهنگی رئیس‌جمهور در خاتمه با بیان اینکه  اگر جمعی از بزرگ‌ترین هنرمندان کشور برای حرف‌های رئیس‌جمهور کف بزنند و شادمان شوند، مایه افتخار است گفت: شما می‌توانستید در جمعی که روز چهارشنبه در تالار وحدت گرد آمده بودند صدها هنرمند مورد احترام جامعه ایران را ببینید که هر کدام سرمایه‌ای ملی و ستاره‌ای بر آسمان فرهنگ این کشور هستند. سیاستمداران آمده‌اند و رفته‌اند ولی برخی از این هنرمندان چندین دهه است در قلب و ذهن مردم جای دارند. قدر دیده‌اند و بر صدر نشسته‌اند. بیان عباراتی که از یک طرف بر اهمیت میراث امام خمینی در هنر تاکید می کند و از طرف دیگر تحقق آرزوهای این جمع فرهیخته و فراتر از سیاست را دست‌یافتنی‌تر سازد و ایشان را خوش آید و برایش کف بزنند، خودش هنر است. افتخار است که فرهیختگان مورد احترام مردم برای دیدگاه‌های رئیس‌جمهور احترام قائل شوند. ممکن است اقلیتی خوش‌شان نیاید. نظرشان محترم است اما نقصی بر دیدگاه رئیس‌جمهور وارد نمی‌کند.