احکام فقهی «جهیزیه» در اسلام

به گزارش فارس، شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید جهیزیه زندگی امام علی(ع) و حضرت فاطمه (س) چه بوده است؟ این لیست را ببینید و با بعضی جهیزیه‌‌های امروزی مقایسه کنید. حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام پس از خواستگاری از فاطمه زهرا علیها سلام و شنیدن پاسخ مثبت از بانوی اسلام، زره خود را فروخت و پولش را نزد رسول خدا برد. پیامبر هیچ سؤالی از مقدار پول‌ نفرمود. فقط مشتی از آن پول را برداشت و به بلال حبشی داد و فرمود: « برای فاطمه عطر بخر» .

 

سپس با دو دست خود مشتی دیگر برداشت و به ابوبکر داد و فرمود: « برای فاطمه لباس و اثاث منزل تهیه کن» و عمار یاسر و چند نفر دیگر را برای کمک به او روانه فرمود. این هم صورت جهیزیه فاطمه علیها سلام: پیراهن به 7 درهم، روسری به 4 درهم، حوله‌ خیبری، تختی از برگ خرما ، 2فرش کرباس، 4 متکای پوستی، پرده‌ پشمی، حصیر، آسیاب دستی، طشت مسی، مشک چرمی، قدح شیر، مشک کوچک ، کوزه‌ سفالی دهن گشاد، 2 کوزه گلی، سفره‌ چرمی.

 

وقتی جهیزیه را نزد رسول خدا آوردند، پیامبر نگاهی به آن کرد و اشک در چشمان مبارکش حلقه زد. آن‌گاه سر خود را به آسمان بلند کرد و عرضه داشت: « خداوندا به این قوم که بیشتر ظروف‌شان گِلی است، برکت عنایت فرما».

 

ما جهیزیه بزرگ‌تر از این جهیزیه تا دل‌تان بخواهد سراغ داریم، اما هیچ زن و شوهری را خوشبخت‌تر از علی و فاطمه نمی‌شناسیم. شما می‌شناسید؟

 

مسائل فقهی جهیزیه

 

چقدر از احکام فقهی جهیزیه می‌دانید؟ فکر می‌کنید جهیزیه‌‌هایی که تا به حال و از چندسال قبل خریداری کرده اید مشمول پرداخت خمس هست یا نه؟ شما که نمی‌خواهید فرزندتان زندگی‌اش را بی‌توجه به احکام دین خدا شروع کند. این چند استفتا از مراجع مختلف را بخوانید:

 

حضرت امام خمینی(ره):

 

اگر انسان نتواند یک‌جا جهیزیه دختر را تهیه کند و مجبور باشد که هر سال مقدارى از آن را تهیه نماید یا در شهرى باشد که معمولا هر سال مقدارى از جهیزیه‌ دختر را تهیه مى کنند، چنانچه در بین سال از منافع آن سال جهیزیه بخرد خمس ندارد.

 

اگر از مقلدان امام خمینی هستید باید حواستان باشد که اگر برای خرید جهیزیه پول کنار گذاشته‌اید، این پول حتما خمس دارد. امام در پاسخ به این سوال که « آیا به جهیزیه‌ زنى که به خانه‌ شوهر آمده و پدرش خمس مالش را نپرداخته، خمس تعلق مى گیرد یا نه؟» گفته اند:  «اگر یقین نداشته باشد که در جهیزیه خمس است لازم نیست خمس بدهد و اگر یقین دارد، باید به حاکم شرع مراجعه کند و در صورت پرداخت خمس یا اجازه، مى تواند در جهیزیه تصرف نماید.»

 

حضرت آیت الله بهجت :

 

سوال: پدر و مادرم مقلد مرجعى هستند و خودم از مرجع دیگرى تقلید مى کنم، در مسأله‌ خمس جهیزیه باید به کدام نظریه عمل کنم؟

 

جواب: بعد از این که به تصرف شما درآمد و مالک شرعى شدید، شما باید به نظر مرجع خودتان عمل کنید.

 

سوال: اکثر خانواده‌‌ها جهت تهیه‌ی جهیزیه‌ی دختران‌شان اقدام به خرید وسایل و لوازم در چندین سال قبل از ازدواج مى‌کنند که تا زمان ازدواج، آن وسایل بدون استفاده مى‌ماند. آیا خمس بر آن‌‌ها تعلق مى گیرد؟

 

جواب: تهیه جهیزیه در سال‌‌هایى که دختر در معرض شوهر نمودن است، خمس ندارد.

 

سوال: دخترى که کارمند است و در خانه پدر زندگى مى کند، مقدارى از حقوق ماهیانه خود را برای تهیه جهیزیه مصرف و مقدارى از آن را هم جهت سایر لوازم زندگى براى تکمیل جهیزیه پس انداز مى‌کند. آیا پرداخت خمس بر او واجب است؟

 

جواب: تهیه جهیزیه در حد شأن و یا پس انداز براى آن، به شرحى که در مسأله 1391 رساله آمده، خمس ندارد.

 

احکام حقوقی جهیزیه

 

اگر در جریان خرید جهیزیه هستید، بهتر است اطلاعاتتان را درباره‌ مسائل حقوقی جهیزیه هم زیاد کنید. این چند تا نکته به کارتان می‌آید: طبق قانون مدنى و عرف موجود و موازین شرعى تأمین معاش و کلیه‌ی لوازم مربوط به زندگى با مرد است اما زن هم به نشانه‌ی صمیمیت و علاقه به زندگى مشترک، دوست دارد با همسر آینده‌ی خویش همراهى کند و او را در تشکیل یک زندگى مشترک یارى کند. از طرف دیگر بعضى از حقوقدانان معتقدند که اختصاص دادن جهیزیه به دختر از سوى پدر و خانواده او در واقع به نوعى تعدیل قانون مربوط به ارث محسوب مى شود.

 

• از نظر حقوقی زن دارای استقلال مالی کامل است و آوردن جهیزیه هیچ حقی برای شوهر از نظر مالکیت ایجاد نمی‌کند. شوهر فقط می‌تواند به‌طور متعارف از این جهیزیه  استفاده کند. برای این که در زمینه‌ مالکیت جهیزیه و اختلافات احتمالی آینده بین زن و شوهر مشکلی برای تامین حقوق زن ایجاد نشود، چند راه قابل تصور است. مثلا گرفتن رونوشت عادی از اقلام جهیزیه به‌طور دقیق و تفصیل شامل تعیین نوع، مدل، قیمت و سایر مشخصات جنس مورد نظر و یا تایید موضوع تحویل اموال توسط یکی از دفاتر اسناد رسمی. این لیست که به «سیاهه‌ جهیزیه» معروف است از نظر دادگاه بسیار مهم و در رأى دادگاه بسیار اثر گذار است. علاوه بر سیاهه‌ی جهیزیه، فاکتورهاى خرید جهیزیه را نیز حفظ کرده تا در صورت لزوم، از آن به عنوان سند خرید استفاده و به دادگاه ارائه کنید. البته امیدواریم که هیچ وقت کارتان به این توصیه‌‌ها نیفتد اما خب کار از محکم کاری عیب نمی‌کند.

 

• زن مى تواند هر وقت و هر زمان که بخواهد و تشخیص دهد نسبت به جهیزیه‌ خود دخل و تصرف کند، یعنی آن را بفروشد یا جهیزیه‌ خود را به مکان دیگر مانند منزل خانواده خود انتقال دهد و یا ‌آ‌ن‌ها را تبدیل به احسن کند و حتى مى‌تواند بدون اجازه همسرش ‌آ‌ن‌ها را به دیگران هبه دهد (ببخشد) که البته این یک حق قانونى است.

 

• ممکن است پس از ازدواج بین زن و شوهر بر سر مالکیت اموال موجود اختلاف به وجود بیاید، چرا که با مخلوط شدن اموال زن و شوهر، تفکیک ‌آ‌ن‌ها کمی‌سخت می‌شود. در مورد املاک و اموال ثبتی و نیز اموال دارای مدرک کتبی، مشکل خاصی وجود ندارد، ولی در مورد اموال منقول و اثاثی که سند رسمی ‌یا عادی ندارد کار دشوار می‌شود.

 

• دیوان عالی کشور در رای شماره 1366 ‌- 1182 اعلام می‌کند «داشتن قبض رسید جهیزیه از زوج به تنهایی کافی برای حق مطالبه نیست بلکه باید زوجه ثابت نماید که جهیزیه باقی در منزل زوج است و اثر قبض و رسید فقط همین است که با بقاء عین جهیزیه، زوج نمی‌تواند بدون وجود ناقل جدیدی نسبت به آن دعوی مالکیت نماید.»

 

• هر گاه جهیزیه‌ زن مورد استفاده‌ اختصاصی شوهر باشد و در اثر این استفاده خراب یا قیمتش کم شود؛ شوهر وظیفه دارد خسارت ‌آ‌ن‌ها را پرداخت کند.

 

• براى پرهیز از هرگونه خسارت احتمالى به‌هنگام عقد یا بعد از تهیه جهیزیه و قبل از تحویل آن به داماد و یا خانواده او حتماً لیستى از جهیزیه تهیه کرده و آن را به امضاى عروس و داماد و 2 نفر از بستگان زوج و د2 نفر از بستگان زوجه رسانده و همانند سند ازدواج از این لیست نگهدارى کنید تا در صورت لزوم و یا زمانى که اختلاف زوجین به جدایى منجر مى شود دچار مشکل نشوید.