برای ساخت فیلم دینی باید سواد دینی و سواد سینمایی باهم باشد

به گزارش خبرگزاری فارس، حسن رحیم پور ازغدی امروز یکشنبه 8 دی ماه مهمان حوزه هنری بود و درباره تکامل تاریخی، هنر، تکنولوژی و پاسخگویی به شبهات در ساختمان آموزشی الف (موزه هنر انقلاب اسلامی) سخنرانی کرد.

وی در ابتدای سخنان خود به مکتب هایدگر اشاره کرد و گفت: در  مکتب هایدگر بحث تجربه زدگی و تکنیک در آن مبالغه شده و اختیار را به نوعی از انسان گرفته است که با فرهنگ اسلامی سازگار نیست. البته من از شاخه مذهبی جریان هایدگر باید تجلیل کنم اما گاهی در جایی که با انسان شناسی اسلام مقایسه می شود اشکالاتی در آن دیده و زاویه ای ایجاد می شود؛ به عنوان مثال می توان به مفاهیم عقل و خیال اشاره کرد که در این زمینه ها تفاوت هایی با اسلام دارد.

وی ادامه داد: تعریف ما با آنها از سینمای دینی در جاهایی متفاوت است. برخی از تعاریف برای آنها سینمای دینی محسوب می‌شوند در حالی که برای ما سینمای دینی محسوب نمی‌شوند با اینکه نزدیک ترین جریان مدرن غربی در حوزه سینما با ما هستند.

وی در ادامه سخنانش درباره خیال گفت: خیال از یک طرف مبنای هر کار هنری است و از طرفی معنی مختلفی از خیال شده است. در افکار عمومی به معنی مالیخولیا از تخیل و وهم استفاده شده است. در قرآن کریم مختال فخور آمده که به معنای آدم خیالاتی است که خداوند در قرآن فرموده مختال فخور کسانی هستند که خداوند آنها را دوست ندارد یعنی کسانیکه قدرت ادراکشان عیب دارد و چیزی را که حقیقت ندارد حقیقت برداشت می‌کنند.

رحیم پور ازغدی درباره عقل ابزاری گفت: یکی از محورهایی که به سینمای دینی در عصر جدید حمله می شود این است که دین، مدرنیته و هنر تکنولوژیک گره خورده با عقل ابزاری است عقل ابزاری و عقل تدریجی، عقل ذاتی است و امکان ندارد که با عقل ابزاری سکولار، سینمای دینی ساخت. باید دید که عقل ابزاری به چه معنا یک مفهوم انسانی است و به چه معنا نیست.

وی تصریح کرد: عقل معاش، عقل زندگی، عقل محاسبه، عقل تکنیک و ... اینها جزو توصیه‌های اسلامی هستند اما اشکالی که با فرهنگ مادی فعلی غرب ایجاد می شود بر سر این نیست که چرا از عقل معاش استفاده می کنیم بلکه بحث بر سر این است که چرا آنها عقل معاد را تحریف می کنند. آن چیزی که اسلام با آن مخالف است تفکیک عقل معاش از عقل معاد است نه به کار گیری عقل معاش. ما با عقل ابزاری مشکل نداریم بلکه اکتفا به عقل ابزاری مشکل ایجاد می‌کند.

وی به علوم انسانی در غرب اشاره و اظهار کرد: همه علوم انسانی در غرب نگاه مکتبی دارند لذا در کتاب های آنها هم مکتب های مختلف دیده می شود. یعنی مباحث علوم انسانی همانند ریاضیات برهانی صد در صد ندارند. 

وی به سینمای غرب اشاره و تصریح کرد: هرچه به سینمای غرب نگاه کنیم تحریک شهوت و ترویج وحشت است که در آن عالم ماده را برجسته می کنند. در حدود 40 سال پیش مفاهیم غیر مادی در سینما مساوی با خرافه بود و فقط در کمدی‌ها از آن استفاده می‌شد و مفهوم وحی را احمقانه و معنا را مادی نشان می‌دادند و نبوت را بشری می‌کردند.

وی ادامه داد: این رویکرد امروزه معکوس شده است و می‌خواهند که ماده را نیز معنا نشان دهند. اما مرز حقیقی بین توهم و واقعیت وجود ندارد و این یک نکته منفی است زیرا همه می توانند در فیلم معجزه کنند و روی آب راه بروند لذا مسائل ماورایی کودکانه می شود از طرفی هم نشان می دهد که مرزهای معرفت شناسی تاثیر خود را گذاشته اند.

عضو حقیقی شورای عالی انقلاب فرهنگی در ادامه سخنانش گفت: کسانیکه اتاق فرمان سینمای جهان را در دست دارند دارای تفکر مادی هستند و هدف آنها سود است اما وجه مثبتی هم در این زمینه وجود دارد که تا صد سال پیش وجود نداشت و آن ذهن جهانی مشترک است. یعنی اگر بتوان خود را به اتاق فرمان نزدیک کرد می توان حرف خود را زد و جهانی شدن به معنای امکان جهانی گفتن و جهانی شنیدن است.

وی افزود: اگر بتوانیم چند فیلم خوب و قوی بسازیم که دارای مفاهیم دینی باشند می توانیم به سرعت حرف جهانی بزنیم. البته ورود بسیار سخت است همانطور که در همه زمینه ها سیاست، اقتصاد و ... سخت است که نیازمند جهاد است. 

وی گفت: فیلم‌هایی که جایزه جهانی می‌گیرند هدف سیاسی و نه جهانی پشت آنها است و هیچ کس به اندازه اینها هنر را سیاسی و ایدوئولوژیک نکردند. خطوط قرمز در هالیوود زیاد است که خطوط قرمز هنری نیست بلکه خطوط قرمز صهیونیستی است.

ازغدی در بخش دیگری از سخنانش تصریح کرد: هنرمند کسی است که نسبتی بین فرم و ابزار و تکنیک با مفاهیم الهی برقرار کند. تکنیک و ابزار را می توان در گسترش مفهوم الهی یا غیر الهی استفاده کرد و کسی که وارد سینما می شود باید ابزار و تکنیک را بشناسد.

وی گفت: ممکن است مشرک چیزی بسازد و با اسلام مخالف نباشد. مگر هر کسی که مسلمان نیست باید ضد او بگوییم. ملاک ما وحی و عقل است و هر ابزاری که به تحقق اسلام کمک کند اسلامی است همانطور که پیامبر اسلام در جنگ از خندقی استفاده کردند که غیر مسلمانان ساخته بودند.

وی با بیان اینکه هنر دینی هنری نیست که به شهوت و وحشت دامن بزند افزود: هنر دینی باید وحشت و خشونت را تعدیل کند. دین در تعریف اسلام اهل بیت(ع) شامل معرفت هایی راجع به خدا شناسی، هستی شناسی، دنیا شناسی و آخرت شناسی است. مجموعه ارزش‌های اخلاقی شامل ایثار، گذشت، خدمت به خلق و ... و احکام عبادی شامل نماز و روزه و .. . و احکام فردی و اجتماعی اسلام را تشکیل می‌دهند. هنر سینمایی که به گسترش و تبیین و تحکیم این عقاید و احکام کمک کند سینمای دینی است.

وی افزود: برخی سینمای دینی می‌سازند بدون اینکه سواد دینی داشته باشند. معارف اسلامی همچون اقیانوس نا تمام است اگر کسی مسلمان است دلیل نمی شود هنر دینی بسازد. اگر نه سینما را می شناسید و نه اسلام را چرا می خواهید فیلم دینی بسازید. هیچ سینمایی وجود ندارد که همه ارزش های اسلامی را بیان کند اگر سینمایی بتواند هنرمندانه یک موضوع را آسیب شناسی کند و مخاطب را به فکر ببرد یک سینمای دینی است.

ازغدی در بخش دیگری از سخنانش به ادراکات حسی اشاره و اظهار کرد: ادراکات حسی پنجره های روح ما هستند. قرآن می فرماید غذایی که شما می خورید باید نگاه کنید که چه چیزی را می خورید. طعام روحانی ما فیلم هایی که می بینیم کتاب هایی که می خوانیم و موسیقی که گوش می دهیم و ... است. چیزی که در روح خود می ریزیم باید کنترل شود، روح که سطل زباله نیست بلکه امانتی الهی است و باید مراقب آن بود.

وی در سخنانش به محصولات سینمایی غربی اشاره و تصریح کرد: تمام محصولات غربی اومانیستی نیستند در برخی از فیلم های آنها برخی مسائل مطرح می شود که خیلی به مفاهیم اسلامی نزدیک است. ممکن است در بسیاری از فیلم های آنها خصلت اخلاقی اسلامی مثل مروت، فداکاری و آزادگی نشان داده شود و از این نظر این فیلم به اسلام نزدیک تر است.

ازغدی گفت: اما در همین فیلم ها خصلت های خوب را به خودشان نسبت و آسیایی‌ها و عرب‌ها را تروریست نشان می‌دهند. درسینمای غربی درست است که گاهی ارزش های انسانی و اخلاقی مطرح می شود اما باید دید در بستر کدام جهان بینی قرار گرفته است.

این نظزیه پرداز گفت: برخی فکر می کنند سینمای مذهبی یعنی اینکه شخصی در فیلم به مسجد یا حسینیه برود در حالیکه فیلم دینی باید ارزش ها و معارف اسلامی را ترویج کند اما برای خدا یعنی مذهبی بودن تنها به این نیست که دین را فقط در فیلم ها در مسجد نشان دهید بلکه در بازار و جاهای دیگر هم نشان دهید.

وی گفت: پیامبر فرمودند حق ندارید بدون علم و عقلانیت وارد هیچ عملی شوید. اگر سینمای دینی منهای عقل و علم می خواهید تنها سینمای دینی را خراب‌تر می‌کنید.