رازهای عدد 40 در روایات اسلامی

به گزارش 598 به نقل از فارس، همزمان با فرارسیدن سالروز اربعین حسینی بر آن شدیم تا تحقیقی پیرامون واژه «اربعین» و تأثیر عدد چهل بر زندگی انسان‌ها داشته باشیم از این رو گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام امیرحسین ملک‌پور سرپرست تیم تحقیقات دانشنامه اهل بیت(ع) انجام دادیم. متن این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

وی در ابتدا به بیان یکی از عللی که عدد چهل در این عالم تاثیرگذار است، پرداخت و اظهار داشت: تأثیر عدد چهل از عالم ملکوت و عالم بالاست و اثری که در آن عالم داشته باعث شده تا در عالم ناسوت و این عالم پایین هم اثرگذار باشد به طور مثال: در جلد سوم کتاب کافی صفحه 482 روایتی آمده است که خداوند وقتی می‌خواست خلقت آفرینش را آغاز کند چهل نور خلق کرد که عرفا از آن تعبیر به 40 منزل نورانی می کنند و  سالک باید در 40 نور سیر و سلوک کند.

* خداوند قبل از خلقتش چهل نور آفرید/ اکثر انسان‌ها نور را در حد نور خورشید می‌شناسند

محقق موسوعه امام حسین(ع) در مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث تصریح کرد: متأسفانه وقتی صحبت از نور می‌شود ما اغلب فقط می‌توانیم نور خورشید، لامپ و مهتابی را درک کنیم؛ یکی از توضیحات «نور» این است که وسیله شناخت است اگر در یک اتاق که تمام منافذ آن بسته باشد و نوری وارد آن نشود قرار بگیریم هیچ چیزی و هیچ رنگی را نمی‌توانیم تشخیص دهیم این نور است که باعث شناخت اطراف و رنگ‌ها می‌شود.

ملک‌پور عنوان کرد: نور، وسیله شناخت و معرفت در همه عوالم است؛ بنابراین خداوند قبل از خلقتش چهل نور آفرید تا مخلوقاتی که قرار است خلق شوند وسیله و راه شناخت آن عالم و خدا را داشته باشند چرا که در حدیث معروفی داریم که خداوند متعال می‌فرماید: من دست به خلق زدم تا شناخته شوم؛ در تفسیر آیه «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لِیَعْبُدُونِ» همه تفاسیر روایی «لِیَعْبُدُونِ» را به «لیعرفون» تفسیر کرده‌اند.

وی به سخن جالبی از مرحوم فیض کاشانی اشاره کرد و گفت: مرحوم فیض کاشانی می‌گوید: خداوند متعال می‌توانست بگوید «وَ ما خَلَقْتُ الْجِنَّ وَ الْإِنْسَ إِلَّا لیعرفون» اما ابتدا عبادت را عنوان می‌کند به این دلیل که ما معرفتی را می‌خواهیم که از راه عبادت باشد نه از راه‌های کاذب. لذا معرفتی که از راه عبادت باشد هدف خداوند است که فرد از طریق عبادت به معرفت خداوند برسد.

* ماهیت خلقت نورانی چیست/ نخستین وسیله شناخت خداوند

سرپرست تیم تحقیقات دانشنامه اهل بیت(ع) یادآور شد: حضرت رسول(ص) می‌فرمایند: اول نوری که خلق شد نور من و علی‌بن ابی‌طالب (ع) بود یعنی پیامبر و حضرت علی(ع) و تمام ائمه اطهار علیهم السلام و اولیای خدا دارای خلقت نورانی هستند؛ در کتاب شریف کافی یک باب در خلقت نورانی اهل البیت داریم که روایات فراوانی هم در این باب آورده در سایر کتابها هم به این روایات اشاره شده است. اما منظور از خلقت نورانی آن است که این انوار مقدسه، وسیله و راه شناخت ما به عالم بالا و خداوند هستند.

وی ادامه داد: اگر در سخنان پیامبر اکرم(ص) دقت کنیم در می‌یابیم که ایشان برای شناخت خدا و حقیقت دین، بیانات فراوان داشته و راه و روش معرفی کرده است. امام علی(ع) نیز دارای نور خاصی برای جانفشانی و دفاع از دین و حضرت رسول (ص) دارد، همچنین حضرت زهرا(س) هم یک معرفت خاصی را برای ما بیان می‌کند و آن هم معرفت و نور دفاع از ولایت است ایشان این معرفت را برای ما بیان کرده‌اند تا بتوانیم با اسوه قرار دادن حضرت، راهمان را برای رشد و سیر و سلوک پیدا کنیم و آن هم دفاع از ولایت است. همین‌طور تمام اهل‌بیت (ع) که با ایثار جانشان راه مبارزه با ظلم را به ما نشان دادند. از این راهنمایی‌ها تعبیر به نور می‌شود.

محقق موسوعه امام حسین(ع) در مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث با تأکید بر اینکه برای ما مشخص شده است که معرفت و نور را باید از کجا بگیریم، عنوان کرد: اینکه حضرت رسول (ص) می‌فرماید اول چیزی که خلق شد نور من و امیرالمؤمنین بود یعنی اولین وسیله شناخت خداوند پیامبر (ص) و علی و اولادش هستند.

وی افزود: روایت زیبایی در این زمینه وجود دارد که پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: «إهتدوا بالشمس، فاذا غابت الشمس، اهتدوا بالقمر، و اذا غاب القمر اهتدوا بالزهره، و اذا غاب اهتدوا بالفرقدین»؛ با نور خورشید راه‌تان را پیدا کنید خورشید نبود نور ماه، سپس با ستاره زهره و بعد با نور فرقدین؛ دو ستاره‌ای که انسان راه را با آنها پیدا می‌کند حضرت فرمود: خورشید من هستم ماه، امیر المومنین (ع)، زهره، زهرای اطهر و فرقدین امام حسن و امام حسین علیهم السلام هستند بنابراین برای پیدا کردن راه باید سراغ ائمه اطهار (ع) رفت.

* خداوند چگونه در روز الست از تمام انسان‌ها پیمان گرفت

ملک‌پور در ادامه بیان داشت: استاد ما «سید هاشم رضوی هندی» شاگرد مرحوم قاضی(ره) بود، ایشان می‌فرمود: ما سه تا آب داریم 1ـ آب پاک، 2ـ آب نجس، 3ـ آبی که با نجاست ملاقات کرده اما اکنون نمی‌دانیم که کدام آب پاک است یا نجس. اگر بخواهیم وضو بگیریم فقط و فقط باید با آب پاک وضو بگیریم و شایسته نیست با دو آب دیگر وضو بگیریم چرا که وضو باطل است. استاد ما می‌فرمود: آب پاک همان اهل‌بیت(ع) هستند، آب نجس شیطان است و در این میان ما می‌دانیم عده‌ای با شیطان ارتباط داشته و به گناه آلوده شده‌اند که همان آب سوم است حال ما از کدام یک از این‌ آب‌ها می‌توانیم استفاده کنیم؟!

وی با اشاره به اینکه خداوند در ابتدای خلقت، چهل نور را خلق کرد وقتی هم که خلقت انسان‌ها را آغاز کرد مدت زمان آن مشخص نبود، اما مراحل آن 40 گانه بود، تصریح کرد: صفحه 27 جلد دوم کتاب کافی روایتی آمده است که زراره از امام باقر(ع) درباره این آیه سوال می‌کند: «وَإِذْ أَخَذَ رَبُّکَ مِن بَنِی آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّکُمْ قَالُواْ بَلَى» این میثاق چه زمانی بوده که براساس آن خداوند متعال ذریه حضرت آدم را از صلبش درآورد و سؤال کرد من پروردگار شما هستم یا نه؟

این پژوهشگر دینی ادامه داد: امام باقر(ع) فرمود: پدرم امام سجاد(ع) روایت کرده است خداوند وقتی می‌خواست حضرت آدم(ع) را خلق کند مقداری از تربت آدم را گرفت و آب «عذب فرات» را بر روی آن ریخت اما اینکه این آب چیست مشخص نیست اما به نظر می‌رسد آب مخصوصی بود، خداوند چهل روز آن را ترک کرد بدین وسیله چهل روز این آب در تربت حضرت آدم باقی ماند بعد آب دیگری به نام «ملح اجاج»؛ آب تلخ یا شور ریخت و چهل روز آن را ترک کرد وقتی این خاک، دو مرحله 40 گانه را پشت سر گذاشت خمیر شد، گل آدم سرشته شد خداوند یک حرکت به آن داد و ذریه حضرت آدم (ع) به صورت ذره از این خاک درآمدند و خداوند آنجا از آنها اقرار گرفت.

* عدد چهل، یک تاثیر چهل روزه در تمامی امور ما دارد

محقق موسوعه امام حسین(ع) گفت: کمی که جلوتر برویم به خلقت جسمانی بشر بعد از حضرت آدم (ع) می‌رسیم که در روایتی از امام رضا(ع) در جلد ششم کتاب کافی صفحه 17 آمده است که ایشان از امام باقر(ع) نقل می‌کند: نطفه در رحم مادر 40 روز می‌ماند بعد چهل روز به صورت علقه و چهل روز به صورت مضغه است و خلقت انسان به صورت چهل روز چهل روز تکمیل می‌شود.

وی یادآور شد: بنابراین عدد چهل، مراحل خلقت انسان را بیان می‌کند؛ چه خلقت نورانی عالم ملکوت و خلقت خاصان عالم، همچنین عدد چهل در خلقت حضرت آدم(ع) نیز مدخلیت دارد و در خلقت جسمانی انسان‌ها هم تأثیر داشته است. از این رو می‌توان نتیجه گرفت که با توجه به اتفاقاتی که در این عالم رخ می‌دهد عدد چهل، یک تاثیر چهل روزه در تمامی امور ما دارد.

* «انار»؛ میوه‌ای بهشتی که تا چهل روز قلب انسان را نورانی می‌کند

ملک‌پور در ادامه به حدیثی از امام صادق(ع) اشاره کرد و بیان داشت: حضرت صادق(ع) می‌فرماید اگر کسی چهل روز گوشت نخورد این موضوع باعث خلل در اخلاق و خلقتش خواهد شد و باید در گوش این فرد، اذان گفته شود پس خودداری از مصرف گوشت در طی چهل روز به خلقت انسان لطمه می‌زند یا اگر کسی میوه بهشتی بخورد مانند انار تا چهل روز قلبش بهشتی و منوّر می‌شود یا اگر کسی «بِه» بخورد خداوند چهل صبح زبانش را به حکمت باز می‌کند. غذای خبیث هم همین طور اثرگذار است مانند «شراب» اثر منفی در خلقت انسان دارد در روایت داریم اگر کسی شراب بخورد 40 روز نمازش قبول نمی‌شود.

وی در بخش دیگری از سخنان خود اظهار داشت: حدیثی از پیامبر اکرم (ص) در «کتاب الأمالی» شیخ طوسی آمده است که حضرت می‌فرمایند: وقتی فرد مؤمنی از دنیا رحلت می‌کند زمین تا چهل روز برای او گریه می‌کند در بعضی از روایات مشخص شده که این گریه به شکل باد سیاه بود و یا رنگ آن تغییر می‌کند. همچنین در کتاب «کامل الزیارات» آمده است که امام صادق (ع) درباره حضرت سیدالشهدا(ع) می‌فرماید: آسمان فقط برای امام حسین(ع) و یحیی‌بن زکریا گریه کرد و برای هیچ‌کس دیگری گریه نکرد و 40 روز آسمان هنگام طلوع و غروب خورشید، قرمز بود و این بیانگر گریه آسمان بود.

* آسمان، زمین و خورشید چهل روز برای امام حسین(ع) گریستند

این محقق دانشنامه اهل بیت(ع) به بیان حدیث دیگری از صادق آل محمد(ع) در این زمینه پرداخت و تصریح کرد: در حدیث 219 کامل الزیارات آمده است که امام صادق(ع) به زراره فرمود: ای زراره بدان «ان السماء بکت علی الحسین اربعین صباحا بالدم و ان الارض بکت اربعین صباحا بالسواد»؛ به درستی که آسمان چهل روز صبحگاه بر حسین (ع) به خون گریه کرد و زمین چهل روز به سیاهی گریست و خورشید چهل بامداد به کسوف و تیرگی و سرخی گریست.

وی گفت: از مجموع این روایات به دست می‌آید که مصیبت و داغ یک عزیز به ویژه فرد مؤمن تا 40 روز ادامه دارد لذا آسمان، زمین و خورشید و ماه اگر مصیبت بزرگ باشد گریه می‌کنند و گریه آنها نوع خاصی است. در جلد دوم «رجال کشی» صفحه 685 آمده که امام رضا (ع) به کسی که در قبرستان کار می‌کند سفارش می‌کند که بر سر قبر «یونس بن یعقوب» چهل روز یا 40 ماه هر روز صبح و روزی یک مرتبه آب بریزد. در روایت داریم که تا زمانی که قبر نمناک است عذاب در آن قبر وارد نمی‌شود این روایات دلالت می‌کند در مقام اعلی، عدد 40 در خلقت مؤثر بوده و در این عالم نیز در خلقت جسمانی، عدد 40 اثر داشته است. شاید بتوان گفت در عالم برزخ، چهل روز، چهل روز یک مرحله‌ای از تکامل برای انسان سپری می‌شود.

* سخن کسانی که چهل سالگی را سن کمال می‌دانند، صحیح نیست  

محقق موسوعه امام حسین(ع) با انتقاد از سخن برخی از علما مبنی بر اینکه عده‌ای معتقدند سن چهل سالگی، عدد کمال است بنابراین اگر انسان تا سن 40 سالگی به کمال رسید، رسیده است وگرنه تا پایان عمر دیگر به این مقام نمی‌رسد، خاطرنشان کرد: این یک مطلب ذوقی است و نمی‌تواند صحیح باشد «عدد چهل» تاثیرگزار است اما نمی‌توان پذیرفت که اگر شخص چهل ساله شد دیگر پیشرفتی نخواهد داشت در حالی که بسیاری از افراد بعد از این سن به مقاماتی دست یافته‌اند. حتی در روایات افراد را تشویق به آموختن می‌کنند ودر روایت داریم که اگر فرد در کودکی چیزی نیاموخت و در سنین بزرگسالی به دانش آموختن بپردازد اگر در این حالت از دنیا برود شهید از دنیا رفته است.

وی یادآور شد: چون مصیبت آقا ابا عبدالله هر ساله، یک مصیبت جدیدی است نه تنها از دهم عاشورا چهل روز شروع می‌شود بلکه از اول محرم است. بر اساس روایتی که امام رضا(ع) از پدرش نقل کرده‌اند وقتی روز اول ماه محرم می‌شد ایشان محزون بود و گریه می‌کرد و لبخند روی لبانش نبود وقتی 10 روز می‌گذشت می‌فرمود امروز روز بکاء و مصیبت است و چون زمین، جمادات را درک می‌کند زمین فقدان حضور فرد مؤمن را بر روی خود مصیبت می‌داند.

*جنایت‌های وهابیون نمی‌تواند مانع زیارت اباعبدالله (ع) شود

ملک‌پور عنوان کرد: اما در خصوص حدیث امام حسن عسکری(ع) که زیارت اربعین را او علامات مومن بیان کرده. یک مطلب سیاسی وجود دارد و آن اینکه چون متوکل جنابات بسیاری در حق امام حسین (ع) انجام داد از جمله اینکه قبر آقا را به آب بست یا اینکه آن را شخم زد و دستور داد نبش قبر کنند و ... از این رو امام هادی و امام عسکری علیهماالسلام همواره به خواندن زیارت اربعین سفارش می‌کردند. در حال حاضر نیز با کشتارها و جنایت‌های فجیع که وهابیون انجام می‌دهند حساسیت و اهمیت موضوع همانند زمان ائمه اطهار(ع) است.

وی گفت: اینکه فردی به خودش بمب ببندد و آن را در میان زائران ابا عبدالله منفجر کند امری عادی نیست آنها می‌خواهند از زیارت امام حسین(ع) جلوگیری کنند بنابر این وقتی خواندن زیارت اربعین یکی از نشانه‌های مؤمن ذکر می‌شود در حال حاضر هم این علامت، قوت دارد و بحمدالله مؤمنین به این درک و فهم رسیده‌اند که اکنون وقت آن است که زیارت آقا ابا عبدالله را پر رنگ‌تر و با جلالت و عظمت خاصی به سر تا سر عالم نشان دهند و به همه بفهمانند این جنایت‌هایی که در حق زوّار سیدالشهداء (ع) می‌شود نمی‌تواند مانع زیارت آنها شود.