احساس‌خطر بریتانیا از رشدعلمی و پژوهشی کشورهای اسلامی+نمودارها

به گزارش سرویس بین الملل پایگاه 598، نوشتاری که در ادامه می‌خواند بخشی از گزارش شورای تحقیقات بریتانیا در خصوص روند تحقیقات در کشورهای اسلامی می‌باشد.

مقدمه

عصر طلایی علم در جهان اسلام (قرن ۱۳-۷ میلادی) شاهد شکوفایی بزرگ علمی در دوران حکومت‌های اموی و عباسی بود که گستره‌ی جغرافیایی آن از خاورمیانه تا شمال آفریقا امتداد داشت. بر خلاف دیدگاه‌های سنتی که علوم اسلامی را تنها حافظ علوم یونان و روم باستان می‌دانست، هم‌اکنون دانشمندان بر این باور هستند عصر طلایی علم درجهان اسلام بنیان و شالوده‌ی علوم مدرن می‌باشد که صدها سال پیش از آغاز انقلاب علمی (قرن ۱۶ میلادی) در اروپا پی‌ریزی شد. عصر طلایی اسلامی دست‌آوردهای تجربی بسیار مهمی در نورشناسی (فیزیک نور)، نجوم، شیمی، ریاضیات (به ویژه اکتشاف محاسبات جبر) و پزشکی داشت. پزشکان مسلمان بررسی‌های دقیق پزشکی را انجام می‌دادند، که دیگر پزشکان برای بررسی روش‌های درمانی آنان به کشورهای اسلامی مسافرت می‌کردند.

عصر بیداری

اما این عصر طلایی با شروع جنگ‌های صلیبی از سوی غرب و حمله‌ی مغول‌ها از شرق به پایان رسید. حال پس از گذشت قرن‌ها رکود علمی می‌توان شاهد شکوفایی علوم اسلامی یعنی تولید پژوهش‌ها و تحقیقات علمی در جهان اسلامی باشیم؟ جغرافیای جهان اسلام از دوران حکومت خلفا تغییر پیدا کرد. از سال ۱۹۶۹ سازمان کنفرانس اسلامی خود را به عنوان نهادی برای هویت بخشیدن به مسلمان جهان تأسیس شد. اعضای این سازمان ۵۷ کشور می‌باشد و این گزارش به برررسی شکوفایی علم در این کشورها در دوران مدرن می‌باشد.

در عصر طلایی بغداد پایتخت سیاسی و پایگاه علمی خلفای عباسی بود. بیت الحکمه قلب علمی بغداد بود. در سال ۱۲۳۸ میلادی کتابخانه و دارالترجمه بغداد به دست مغول‌ها از بین رفت.

امروزه بغداد مرکز علمی کشور عراق می‌باشد. دانشگاه بغداد ۲۰ درصد از مقامات علمی جهان اسلامی یعنی ۱۲۸۱ مقاله بین سالهای ۸- ۲۰۰۴ تولید کرده است. اما برترین نهاد تولید علم بین کشورهای کفرانس اسلامی دانشگاه تهران در ایران می‌باشد که ۱۵۰۰ مقاله را در نمایه استنادی اسکوپوس به ثبت رسانده است. هرچند که دانشگاه تهران در سال ۱۹۳۴ میلادی ساخته شد اما نظام آموزش عالی این دانشگاه به قرن‌‌های گذشته متصل می‌شوند.

ایران، بهترین نمونه

در تمام کشورهای عضو کنفرانس اسلامی ایران بهترین نمونه‌ی تولید دوباره‌ی پژوهش‌هی علمی می‌باشد. در واقع اندازه‌گیری ورودی‌ها و خروجی‌های نظام تحقیقاتی این کشور بیان‌کننده روند بسیار مثبتی است. هزینه‌های ناخالص تحقیقات و توسعه در ایران بین سال‌های ۲۰۰۶-۲۰۰۱ از ۵۵/۰ درصد به ۶۷/۰ درصد افزایش یافته است. (جدول شماره ۱) در خصوص تولیدات پژوهشی، ایران رشد چشمگیری را داشته است. تعداد مقالات چاپ شده این کشور از ۵۰۳۴ در سال ۱۹۹۶ به ۲۰۲۴۴ مقاله در سال ۲۰۰۸ رسیده است. این رشد بیان‌کننده‌ی رشد ۱۸ برابری ایران در بین اعضای سازمان کنفرانس اسلامی می‌باشد. (نمودار شماره ۱)

علاوه بر آن میزان ارجاعات (سایتیشین) به مقالات ایران در مقایسه با کشورهای کنفرانس اسلامی چندین برابر شده است. (نمودار شماره ۲)

همکاری بین کشورهای اسلامی

در سال ۲۰۱۰ انجمن سلطنتی بریتانیا گزارش برجسته‌ای را با عنوان در عصر نوین طلایی منتشر کرد که بیان‌کننده چشم‌انداز علم و نوآوری در جهان اسلام می‌باشد. با همکاری شبکه گسترده‌ای از جامعه‌ی علمی جهان، این گزارش بیان‌کننده‌ی گسترش تحقیقات بین کشورهای سازمان کنفرانس اسلامی می‌باشد. این گزارش بیان می‌کند که رنسانس جدیدی در جامعه‌ی علمی جهان اسلامی در حال وقوع می‌باشند و چالش‌های زیادی در پیش‌رو خواهد بود. اگر جهان اسلام به دنبال کسب دوباره شکوفایی و رشد می‌باشد باید سرمایه‌گذاری‌های بسیار کلانی را در جامعه، رویکردهای فرهنگی و همچنین شالوده‌های مادی و معنوی انجام دهد.

همکاری‌های علمی بین کشورهای اسلامی توسط سازمان کنفرانس اسلامی صورت گرفته است. در نمودار شماره (۳) شاهد خطوطی هستیم که کشورهای اسلامی را به هم مرتبط کرده است. این خطوط بیان‌کننده‌ی ارتباطات و مشارکت‌های علمی بین این کشورها می‌باشد. ضخامت این خطوط بیان کننده میزان مشارکت یک کشور با دیگر کشورهای جهان اسلام می‌باشد.

دیمن لویس جانسون استاد دانشگاه آکسفورد و رییس گروه مشاوره اطلس دانش و نوآوری‌های جهان اسلام در انجمن سلطنتی بریتانیا در این‌باره بیان کرد: پیشرفت‌های بسیار زیادی در جهان اسلام در حال وقوع است که نیروی بالقوه‌ای را برای گسترش علم و نوآوری ایجاد کرده است. شناسایی دست‌آوردها بویژه در علوم پزشکی و صنعت از جمله زمینه‌های پیشرفت در جهان اسلام می‌باشد. کارگروه اطلس دانش و نوآوری‌های جهان اسلام با همکاری کشورهای اسلامی به دنبال دستیابی به تحلیل جامع و روشنی از فرصت‌های و چالش‌های پیش‌روی جهان اسلام است.

پی‌نوشت‌ها:

* این گزارش برگرفته از شورای تحقیقات بریتانیا به استناد از مجله ریسرچ ترندز (Research Trends) می‌باشد.

** اندرو پلوم؛ علم سنج، تحلیل‌گر بازار و داده‌های علمی و ارزیاب مقالات علمی پژوهشی الزویر (از بزرگترین ناشران مطبوعات پزشکی و علمی جهان) می‌باشد. وی مدرک دکتری خود را در رشته زیست‌شناسی مولکولی از دانشگاه کوینلندز استرالیا دریافت کرده است.

مترجم: رضا حسن زاده