زنده ماندن «یوز» آسیایی در گرو فوتبالی‌ها/ تیزپاها در برزیل

  به گزارش 598 به نقل از خبرگزاری فارس، "توافقنامه دوجانبه بین فیفا و سازمان محیط زیست ایران جهت امضا به سوئیس ارسال شد تا یوزپلنگ ایرانی یک گام تا جهش بر روی لباس تیم ملی ایران فاصله داشته باشد.

این توافقنامه چندی پیش، پس از ملاقات سپ بلاتر، رئیس فیفا با معصومه ابتکار، رئیس سازمان محیط زیست ایران مبنی بر مساعدت فیفا برای حمایت از یوزپلنگ ایرانی که بر اساس گزارش واسطه فقط 70 قلاده از آن در ایران باقی مانده است، انجام و پس از تنظیم پیش نویس متن آن که توسط دبیرکل‌های فیفا و فدراسیون‌های فوتبال تهیه شده بود، جهت امضا به سوئیس ارسال شد.

این توافقنامه پس از امضای سپ بلاتر برای تأیید رئیس سازمان محیط زیست دوباره به ایران ارسال خواهد شد تا در آینده به عنوان سند فدراسیون جهانی فوتبال منتشر شود.

در این توافقنامه قرار شد فیفا جهت معرفی نماد یوزپلنگ و توجه جهانیان به حفظ این گونه ارزشمند، مساعدت لازم را به عمل بیاورد.

قبلا نیز چنین توافقنامه‌هایی میان فیفا و فدراسیون‌های چین و برزیل به منظور حفظ دو گونه جانوری دیگر امضا شده بود.

این گونه توافقات بر اساس اساسنامه فیفا که این فدراسیون را به انجام فعالیت‌های اجتماعی تشویق می‌کند، انجام می‌شود." 

خبر کوتاه بود و مفید و بدان معنا که پس از سال‌ها حضور فوتبال ایران در سطح رقابت‌های بین‌المللی با نمادهای مختلف و البته غیر رسمی از جمله شیران پارسی و شاهزادگان پارسی امروز نوبت به یوزپلنگ ایرانی، این گونه در خطر انقراض رسیده است تا با خودنمایی روی لباس تیم ملی در جام جهانی 2014 برزیل تبدیل به نماد رسمی فوتبال ایران در این رقابت‌ها شود، بنابراین در گزارشی مستند و روایی قصد داریم در گفت و گو با کارشناسان محیط زیست و دست‌اندرکاران این امر به چرایی این ماجرا پرداخته و ضمن بررسی اینکه این ایده از کجا شکل گرفت و مطرح شد تا امروز فقط یک گام تا اجرایی شدن فاصله داشته باشد، یوزپلنگ آسیایی (ایرانی) را هم به طور کامل برای مخاطبان این گزارش معرفی کنیم: 

*قصه از کجا شروع شد؟

حمایت از حضور یوزپلنگ در جام جهانی فوتبال 

در پی تلاش های گسترده فعالان محیط زیست برای استفاده از لوگوی یوزپلنگ آسیایی بر پیراهن تیم ملی فوتبال در جام جهانی 2014 برزیل انجمن یوزپلنگ ایرانی در تاریخ پنجم آبان‌ماه امسال خطاب به صالحی امیری، وزیر وقت پیشنهادی ورزش و جوانان نامه‌ای نوشت. 

انجمن یوزپلنگ ایرانی به عنوان یک نهاد فعال و شناخته شده در حوزه حمایت و حفاظت از یوزپلنگ ایرانی با ارسال نامه ای به شرح زیر به سرپرست وقت وزارت ورزش و جوانان از تلاش آغاز شده توسط جمعی از فعالان محیط زیست، پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری حمایت کرده و درخواست کرد لوگوی یوزپلنگ آسیایی بر پیراهن یا موارد تبلیغاتی تیم ملی فوتبال جمهوری اسلامی ایران در مسابقات جام جهانی فوتبال 2014 برزیل نقش بندد. 

"همانطور که مستحضرید، زمانی یوزپلنگ آسیایی در بخش وسیعی از قاره آسیا زندگی می‌کرد. کشورهایی چون عربستان، عراق، ایران، ترکمنستان، افغانستان و هندوستان زمانی میزبان یوزپلنگ آسیایی بودند. اما متاسفانه به دلیل شکار و تخریب زیستگاه، این دونده زیبا در تمام کشورهای آسیایی منقرض شده و اکنون تعداد بسیار اندکی از آنها تنها در کشور ما، ایران، باقیمانده است که متاسفانه در ایران هم رو به انقراض است. پیش از این، ببر مازندران و شیر ایرانی نیز در کشور ما منقرض شده‌اند. 

انجمن یوزپلنگ ایرانی یک تشکل زیست محیطی، غیر انتفاعی و مردم نهاد به شماره ثبت 13640 است که از سال 1380 تاکنون تلاش می‌کند در غالب فعالیت‌های پژوهشی و آموزشی، با کسب دانش در مورد یوزپلنگ، آموزش و فرهنگ سازی عمومی، به خصوص در جوامع محلی اطراف زیستگاه یوزپلنگ، به حفظ این جانور کمک کند.

در همین راستا و بدینوسیله، انجمن یوزپلنگ ایرانی حمایت خود را از نامه جناب آقای محمدعلی نجفی، رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در خصوص پیشنهاد جمعی از فعالان محیط زیست برای نقش بستن لوگوی یوزپلنگ آسیایی بر پیراهن یا موارد تبلیغاتی تیم ملی فوتبال جمهوری اسلامی ایران در مسابقات جام جهانی فوتبال 2014 برزیل، اعلام می‌دارد. بدون شک ورزش فوتبال، یکی از پرمخاطب ترین موضوعات جامعه، حتی در دورافتاده ترین نقاط کشور است و اقدام فوق، نقش بسیار موثری در جهت فرهنگ‌سازی برای حفاظت از سومین گربه‌سان نادر دنیا خواهد داشت. لذا خواهشمندیم با قبول این اقدام فرهنگی، گامی بلند برای حفاظت از تنوع زیستی کشورمان بردارید. پیشاپیش از دغدغه و بذل توجه جنابعالی سپاسگزاریم" 

*آقای رئیس وارد ایران شد  

سپ بلاتر، رئیس فدراسیون فوتبال ایران 15 آبان‌ماه سال جاری در سفری دو روزه به منظور حضور در همایش علم و فوتبال و همچنین افتتاح دو همایش به ایران سفر کرد؛ سفری که هرچند طبق معمول در میان اهالی فوتبال با حرف و حدیث‌هایی هم همراه بود اما از سوی دیگر بهترین فرصت را نصیب مسئولان محیط زیست کرد تا به منظور رسیدن به اهداف خود در رایزنی با شخص اول فوتبال جهان برای حفظ یوزپلنگ ایرانی از خطر انقراض گام‌های اساسی را بردارند. 

بر همین اساس و برای دستیابی به این امر که با تغییرات برنامه رئیس فیفا همراه بود، وی صبح روز پنجشنبه شانزدهم آبان‌ماه سال جاری با هیئت همراه خود به موزه تنوع زیستی محیط زیست رفت و از این مکان دیدن کرد؛ بازدیدی که اهدافی را دل خود نهان داشت و آن هم چیزی نبود جز گفت و گو و مذاکره با بلاتر برای اینکه بتوان وی را متقاعد کرد تا یوزپلنگ ایرانی در خطر انقراض به صورت رسمی از سوی فیفا به عنوان نماد تیم ملی در جام جهانی 2014 شناخته شود تا به این ترتیب اقدامات اساسی برای حفظ این گونه ارزشمند در این مقطع توسط فوتبالی‌ها انجام شود. 

*رئیس حضور یوزپلنگ روی لباس تیم ملی را تأیید کرد 

به گزارش فارس، در همان روز بلاتر پس از حضور در موزه تنوع زیستی محیط زیست ایران در سخنانی ضمن ابراز خوشحالی دوباره از حضور در ایران پس از 12 سال اظهار داشت: اینجا تنها یک موزه تاریخی نیست بلکه یک موزه آموزشی است. 12 سال قبل هم به ایران آمده بودم اما این بار دید دیگری نسبت به محیط زیست و کشور ایران پیدا کردم. 

وی همچنین تأکید کرد: من تیم ملی ایران را فقط ورزشی ندیدم آنها می‌توانند در عملکرد خود مسائل مربوط به محیط زیست را هم دخیل کنند. در این موزه موضوعات خوبی از میراث‌های محیط زیستی وجود داشت که حفاظت از آنها می‌تواند در کنار ورزش، نتایج خوبی را به همراه داشته باشد. 

بلاتر در مورد اینکه ایران می‌خواهد از نماد یوزپلنگ آسیایی در جام جهانی استفاده کند، تأکید کرد: ما از این موضوع استقبال می‌کنیم. خودم از نمایندگان چنین بحثی بودم و ارزش این کار را به خوبی می‌دانم. در بازار داغ بین‌المللی استفاده از این موضوعات می‌تواند خیلی خوب باشد. اینکه بخواهید از نماد جانوری حتی در لباس‌ها استفاده کنید مورد استقبال ما است.

*اظهارات ابتکار در حمایت از یوزپلنگ ایرانی

در این بازدید معصومه ابتکار، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست که بلاتر را همراهی می‌کرد در مورد حضور رئیس فیفا خاطرنشان کرد: ما در جهت همکاری سازمان محیط زیست با فدراسیون فوتبال این ملاقات را انجام دادیم و بر همین اساس بلاتر از موزه‌ای واقع در پارک پردیسان بازدید کرد. از سالها قبل در کمیته بین‌المللی المپیک کارگروه مشترک ورزش و سازمان محیط زیست تشکیل شده و به دنبال برقراری ارتباط مناسب بین فوتبال و محیط زیست هستیم.

 وی ادامه داد: ما تلاش می‌کنیم تا بتوانیم از فوتبال به عنوان مسئله‌ای برای حفاظت از محیط زیست بهره ببریم با توجه به اینکه ما تلاش کردیم تا انقراض یوزپلنگ آسیایی متوقف شد در نظر داریم که نماد این جانور را روی لباس بازیکنان تیم ملی در جام جهانی استفاده کنیم. این جانور در خطر انقراض وجود داشت و ما اقداماتی انجام دادیم تا از این مسئله جلوگیری شود اما هنوز در معرض تهدید است و تلاش می‌کنیم که این موضوع به حد تعادل برسد.

 ابتکار تأکید کرد: با فدراسیون فوتبال مذاکراتی انجام دادیم تا از لوگوی یوزپلنگ آسیایی استفاده کنند نمی‌دانم چقدر توافقات صورت گرفته اما امیدوارم که این موضوع نهایی شود، البته بلاتر هم از این موضوع استقبال کرد. امیدوارم در ادامه با فدراسیون فوتبال صحبت کرده و این موضوع نهایی شود و همه فوتبالیست‌ها و علاقه‌مندان به حفظ گونه‌ها توجه کنیم.

 بلاتر هم از دیدن موزه تنوع زیستی خوشحال بود چرا که تنوع گونه‌ها به صورت جهانی بود. او از این پیشنهاد خوشحال بود که به عنوان نماد ملی از یوزپلنگ آسیایی استفاده شود همچنین یک بحث جهانی داریم و پیشنهاد کرده‌ایم که به صورت جهانی به یوزپلنگ آسیایی توجه شود که صحبت‌های اولیه در این خصوص انجام شد.

در پایان این نشست رئیس سازمان محیط زیست 3 هدیه به بلاتر اهدا کرد. زیواریوم بلدرچین ایرانی، تابلوی یوزپلنگ آسیایی و اطلس مناطق حفاظت شده ایران هدایایی بودند که ابتکار به بلاتر اهدا کرد و در پایان بلاتر و ابتکار با تابلوی یوزپلنگ آسیایی عکس یادگاری انداختند.

*با یوزپلنگ آشنا شوید

به گزارش فارس، یوزپلنگ یا یوز (نام علمی: Acinonyx jubatus)، جانوری مهره‌دار و پستاندار از راستهٔ گوشتخواران، خانوادهٔ گربه‌سانان است. این جانور در گذشته در بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه‌قاره هند یافت می‌شد، اما امروزه با کاهش شدید جمعیت روبرو شده‌است. از میان دو زیرگونهٔ اصلی یوزپلنگ، یکی از زیرگونه‌ها که با نام یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی شناخته می‌شود در خطر جدی انقراض است و تعداد کمی از آن در دشت‌های مرکزی ایران به بقا ادامه می‌دهند.

بدن یوزپلنگ در چندین میلیون سال به گونه‌ای پیشرفت پیدا کرده ‌است که این جانور بتواند توانایی حرکت با تندی برابر با 110 کیلومتر در ساعت را داشته باشد. سرعت یوزپلنگ در عرض 3 ثانیه پس از شروع دویدن به صد کیلومتر در ساعت می‌رسد که از شتاب بسیاری از خودروهای مسابقه‌ای نیز بیشتر است. اندام باریک، پاهای لاغر و بلند، قفسه سینه‌ای کم پهنا ولی عمیق و جمجمه‌ای کوچک، ظریف و گرد، یوز را به سریع‌ترین جانور روی زمین تبدیل کرده‌است.

این جانور به آسانی از دیگر گربه‌سانان تشخیص‌پذیر است و آن را نه تنها از روی خال‌های روی بدن می‌توان متمایز کرد، که بدن باریک و کشیده، سر کوچک، چشم‌های بالا قرار گرفته و گوش‌های کوچک و تا حدودی پهن شمایلی یکتا به او می‌دهند. طعمهٔ معمول یوزها آهوها (به ویژه آهوی تامسون)، ایمپالا، و دیگر پستانداران سم‌دار حداکثر تا 40 کیلوگرم وزن هستند. یک نر بالغ تنها هر چند روز یک بار شکار می‌کند اما ماده‌های دارای توله تقریباً هر روز به شکار می‌پردازند. در حالی که سایر گربه‌سانان شکارچیان شب هستند، یوزها عمدتاً روزها فعال بوده و اغلب در اوایل بامداد و غروب آفتاب به سراغ طعمه‌های خود می‌روند.

*جانداری در خطر انقراض

یوزپلنگ آسیایی یا یوزپلنگ ایرانی (نام علمی: Acinonyx jubatus venaticus) یک زیرگونهٔ به‌شدّت در معرض خطر انقراض از یوزپلنگ است که اکنون تنها چند ده قلاده از آن در ایران یافت می‌شود.

این جانور در مناطق بیابانی در سطح منطقه زندگی می‌کرد و سال‌هاست که نسل آن در معرض نابودی کلی قرار دارد. نتایج جدیدترین تحقیقات نشان می‌دهد که بین 70 تا 100 یوز پلنگ در چهار منطقه خوارتوران در شهرستان شاهرود، نای‌بندان در طبس و دره‌انجیر در بافق وجود داشته باشد. شهرستان‌های زرند، نائین و جاجرم نیز نقاط دیگری است که احتمال حضور یوز در آنان می‌رود. این تخمین نتیجه نقشه برداری زمینی است که توسط بیش از 12000 دوربین دید در شب که در مکان‌های مختلف کار گذاشته شده بود. همچنین در خرداد ماه سال 1391 در منطقه حفاظت شده درونه شهرستان بردسکن یک قلاده یوزپلنگ آسیایی مشاهده و تصویربرداری شد.

*سیر تاریخ تکامل یوزپلنگ

یوزپلنگ زمانی در عربستان، هند، تمام ایران و مرکز آسیا، افغانستان و پاکستان محدود بود و در ایران و شبه قاره هند بسیار زیاد بود. یوزپلنگها تنها گربه سانانی هستند که می‌توانند اهلی شده و برای شکار آموزش بینند. گفته شده امپراتور مغول هندوستان٬ اکبر شاه، حدود هزار قلاده یوزپلنگ در یک زمان داشته‌است. چیزی که در بسیاری از نقاشی‌ها و مینیاتورهای ایرانی و هندی نشان داده شده‌است، محدوده‌هایی برای نگهداری یوز پلنگ در تعداد زیاد است.

نگهداری این حیوان بسیار پیچیده‌است: به طور مثال میزان باروری این حیوان در اسارت بسیار پایین و نرخ مرگ و میر در میان توله‌های این حیوان به علل ژنتیکی بسیار زیاد است و همچنین این حقیقت که ماده در این حیوان انتخاب کننده جفت است و نمی‌توان دو یوز نر و ماده را در کنار هم گذاشت تا خودشان جفت شوند چون ممکن است با هم جفت‌گیری نکنند و ماده، نر را نپسندد. و این عوامل باعث شده میزان تولید مثل این حیوان در اسارت بسیار پایین باشد.

دانشمندان به یک حقیقتی در باره یوزها پی برده‌اند و آن این است که بدن تمام یوزها از یک سیستم ایمنی کاملاً مشابه بهره می‌برد و در واقع یک بیماری کشنده می‌تواند همه یوزها را به طور مشابه از پای در آورد و هیچ یوزی از آن جان سالم به در نبرد و این مشابهت در ژنهای ایمنی بدن به خاطر پیوند خوردن یوزها در 12000 سال پیش است که باعث شباهت ژنی آنها به همدیگر شده ‌است. در واقع بوجود آمدن یک نمونه قوی در آینده غیرقابل پیش بینی است.

در گذشته، زیستگاه یوز پراکندگی وسیعی از شبه جزیره عربستان تا هندوستان و ترکمنستان داشته ‌است، اما در قرن اخیر بر اساس اطلاعات موجود نسل یوز آسیایی جز در ایران در سایر کشورها منقرض شده‌است:

در ابتدای قرن 20 یوز در بسیاری از نواحی در آستانه انقراض قرار داشت و آخرین ادله عینی از یوز در هندوستان مربوط به سه عکس است که در سال 1947 گرفته شده‌است. در سال 1990 به نظر می‌رسد که یوز تنها در ایران باقی ‌مانده باشد. در سال 1970 برآورد شده بود که 200 یوزپلنگ در ایران وجود دارند، اما اخیراً یک زیست‌شناس ایرانی تخمین زده ‌است که تعداد یوزها در ایران بین 70 تا 100 قلاده باشد و از این تعداد نیز بیشترشان در بیابان‌های مرکزی ایران و بقیه در نواحی خشک بین مرز ایران و پاکستان هستند. در مناطقی که یوزها زندگی می‌کنند محلی‌ها گفته‌اند که بیش از 15 سال است که آنها را ندیده‌اند.

*زیستگاه یوزپلنگ

در حدود 2000 سال پیش یوزها در اکثر نقاط آسیا حضور داشتند اما الان منحصر به نواحی دور افتاده‌ای در بیابان‌های ایران شده‌اند. یوزها در سرزمین‌های باز و علفزارها، دشتهای کوچک، مناطق نیمه بیابانی و سایر مناطقی که می‌توان در آن شکار یافت زندگی می‌کنند. یوز پلنگها را در ایران می‌توان در مناطق کویری پیدا کرد که شامل قسمتهایی از استان‌های کرمان، خراسان، سمنان، یزد و تهران و مرکزی می‌شود. همچنین احتمالاً یوزپلنگ‌ها در مناطق خشک بلوچستان پاکستان که هنوز شکار یافت می‌شود وجود دارند. زیستگاه‌های یوز در ایران به علت پیشروی بیابان‌ها و تبدیل شدن بخشی از زمینهای زیستگاه به زمین‌های کشاورزی و مسکونی شدن بخشی دیگر و همچنین از بین رفتن مراتع توسط دام‌های اهلی و در نتیجه کاهش تعداد آهو و گوزن که از منابع غذایی یوزها هستند، کاهش یافته‌است.

یوز ماده مانند یوز نر محدوده خاصی را تصرف نمی‌کند و این به آن علت است که ماده‌ها در میان زیستگاه‌های مختلف در حرکت هستند و این اهمیت حفظ زیستگاه‌ها را گوشزد می‌کند. در ایران یوزها پیشتر در کویرها بودند اما به خاطر اینکه در بیابان توسط شکارچیان بسیار راحت شکار می‌شدند به مناطق مرتفع‌تر و نیمه کوهستانی پناه بردند و اکنون بیشتر در این نواحی و درهای خشک میان کوه‌ها دیده می‌شوند.

*چرا یوزپلنگ؟!

یوز کلمه‌ای‌ست فارسی که از دیرباز در اشاره به این حیوان به‌کار می‌رفته‌است. یوز از بن مضارع یوزیدن به معنای جستن آمده ‌است و به‌جهت شباهت ظاهری این حیوان با پلنگ امروزه بیشتر با نام یوزپلنگ شناخته می‌شود.

چیتا واژه‌ای‌ست هندی که از واژه سانسکریت چیتراکا به معنی «خال‌خالی» وارد انگلیسی شده و گاهی در فارسی نیز به‌کار می‌رود.

در زبان‌های دیگر نام‌های گوناگونی برای این حیوان به‌کار رفته‌است. در زبان عربی یوز را «فهد» می‌نامند درحالیکه در افغانستان به آن «تازی پرنگ» (فارسی دری) و «تازی پلنگ» (پشتو) گفته می‌شود. در پاکستان نیز در زبان براهوئی به آن «یوز» گفته می‌شود. در زبان سواحیلی هم که در شرق آفریقا رایج است نام «دوما» را برای این جانور به کار می‌برند.

*شکل ظاهری

یوزپلنگ سریعترین حیوان روی خشکی است و سرعتش می‌تواند به 110 کیلومتر در ساعت برسد اما تا چند صد متری بیشتر نمی‌تواند با این سرعت بدود. پوستی نخودی رنگ و با خالهای سیاه و گرد و کوچک دارد و موهایش زبر و کوتاه‌است.

این حیوان اندامی کشیده دارد و اندازه بدن یک یوز بالغ 112 تا 135 سانتیمتر با دمی به اندازه 66 تا 84 سانتیمتر است و وزنش می‌تواند از 34 تا 54 کیلوگرم باشد. کلاً نرها بزرگتر از ماده‌ها هستند. خطی به نام خط اشک از گوشه چشم این حیوان تا گوشه لبش امتداد یافته‌است که این خط در نوع ایرانی ضخیم تر از نوع آفریقایی است.

*تهدیدات

تغییرات زمینی تأثیرگذارترین عامل در اکوسیستم یوزپلنگ محسوب می‌شوند. آزار اذیت از طرف انسان، کاهش زیستگاه‌ها و پراکنده شدن زیستگاه‌ها، گسترش بیابان‌ها و شکار منابع غذایی یوزپلنگ‌ها مثل غزال‌ها و مخصوصا شکار حیوانات برای سرگرمی یا برای تجارت از علل کاهش نسل این حیوان بوده‌است. بر طبق گزارش سازمان محیط زیست کشور این کاهش مخصوصا در بین سال‌های 1988 تا 1991 بوده‌ است.

اکنون یوزپلنگ‌ها در تعداد بسیار کم و در نواحی پراکنده زیست می‌کنند و این غلظت کم جمعیتی به خاطر کاهش جمعیت قوچ و آهو به علت از بین رفتن مراتع و همزمان با آن آزار و ادیت یوزها از سوی انسان هست.

از جمله دیگر عوامل تهدید کننده زیستگاه یوزپلنگ‌ها در ایران، احداث جاده از وسط منطقه حفاظت شده کوه بافق است که به رغم تلاش‌ها هنوز این پروژه متوقف نشده است.

*تلاش برای حفظ یوزپلنگ آسیایی

پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایی، با همکاری برنامه توسعه سازمان ملل و سازمان حفاظت ازمحیط زیست در سال 2001 شروع به کار کرد. برای کار مطالعاتی و حفاظتی 5 منطقه انتخاب شد که گمان می‌رفت 80 درصد یوزهای ایران در آن مناطق پراکنده‌اند که از جمله آنها می‌توان به پارک ملی توران، پارک ملی کویر در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق و پناهگاه‌های حیات‌وحش دره انجیر و نایبندان در استان یزد اشاره کرد.

*آمار موجود از یوز آسیایی

با اینکه آمار یوز آسیایی را در ایران گاهی بین 50 تا 60 قلاده و در کل، کمتر از 100 قلاده عنوان کرده‌اند، این اعداد را حدس کارشناسی می‌دانند. چرا که یوزپلنگ حیوانی به شدت مخفی کار و فراری از انسان است، به راحتی خود را در طبیعت استتار می‌کند و گستره زیستگاهش بسیار وسیع است. همه این عوامل دست به دست هم می‌دهند تا آمارگیری از این گونه کاری بسیار مشکل شود.

بهترین روش آمارگیری از یوز در ایران را استفاده از دوربین تله‌ای عنوان می‌کند. دوربین‌های تله‌ای نوعی از دوربین‌های اتوماتیک هستند که با عبور حیوان از جلوی چشمی دوربین، فاصله‌ای 15 متری را عکس می‌گیرند. در واقع این دوربین‌ها حضور حیوان را هم بواسطه تغییر شدت نور دریافتی در لحظه عبور درمی‌یابند و هم از روی درجه حرارت بدن حیوان.

ابتدا گذرگاه‌های یوز را از روی ردپای حیوان مشخص کرده، سپس دوربین‌های تله‌ای را در آنجا کار گذاشته می‌شود. خال‌های روی بدن یوز، مانند اثر انگشت انسان، منحصربه‌فرد است. بنابراین از روی عکس‌ها، تعداد یوزها را در آن فاصله، مشخص کرده و با انجام کارهای آماری جمعیت یوز آن ناحیه را تخمین می‌زنند.

کار آماری انجام شده بر اساس تعداد یوزهای ثبت شده در زیستگاه‌های استان یزد برآورد 8 تا 12 یوز در این ایستگاه‌ها را نشان می‌دهد و می‌توان با حدود اطمینان 95٪ از حضور 9 تا 18 یوز در این منطقه سخن گفت. برآوردهای پیشین جمعیت 33 تا 48 پوزپلنگ را برای استان یزد تخمین می‌زد. جمعیت کل یوزپلنگ ایرانی نیز در برآوردهای قبلی در سال 1376، تعداد 50 تا 100، در سال 1383 جمعیت 50 تا 60 و در سال 1387 تعداد 70 تا 100 یوزپلنگ ایرانی تخمین زده شده بود.

پروژه برآورد جمعیت یوزپلنگ ایرانی در استان یزد از دی ماه 1390 تا فروردین ماه 1391 به همت پروژه حافظت از یوزپلنگ ایرانی، انجمن یوزپلنگ ایرانی و انجمن پنترا انجام شده و طی آن جمعا 100 دستگاه دوربین تله‌ای در زیستگاه‌های بافق، دره انجیر، آریز و سیاه‌کوه در این استان کار گذاشته شد و برای رسیدن به نتایج نهایی باید کار در زیستگاه‌های میاندشت، عباس‌آباد، نای‌بندان، راور، خارتوران و پارک ملی کویر نیز انجام شده و مجموع نتایج گردآوری شود.

*اظهارات کارشناسان محیط زیست:

به گزارش فارس، برای بررسی چرایی این ماجرا به سراغ کارشناسان و مسئولان محیط زیست کشور رفتیم تا نقطه نظرات آنها را در این خصوص جویا شویم: 

*درویش: دیگر شیری نداریم که بخواهد نماد باشد!

 محمد درویش، عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور و عضو کارگروه نماد یوزپلنگ برای تیم ملی در خصوص این مطلب که چرا با وجود بودن شیر به عنوان نماد تیم ملی، قرار است یوزپلنگ به عنوان نماد ایران در جام جهانی 2014 برزیل مطرح شود، گفت: شیر نماد سابق ایران بوده و روی پرچم ایران نیز در حکومت قبلی وجود داشته است اما الان حدود 60 تا 70 سال است که از انقراض آخرین شیر ایران که شیر یال کوتاه در دشت ارژن در استان فارس بود، می‌گذرد و حدود 70 سال است که دیگر شیری در ایران وجود ندارد که بخواهد نماد چیزی باشد. البته تا به حال هم هیچ تیم ورزشی از ایران با سمبل شیر به هیچ رقابت‌هایی اعزام نشده و بیشتر همان لقب شیران پارسی بوده که بعضاً به عنوان یک لقب به ملی‌پوشان اطلاق می‌شده است که البته این شیران پارسی می‌تواند مانند همان لفظ شیرمرد یا شیرزنی باشد که به عنوان نوعی لقب برای برخی افراد به کار می‌رود. 

وی ادامه داد: متأسفانه تا به حال هیچ زمان از نمادهای خود به خوبی استفاده نکرده‌ایم و برای اولین‌بار است که تلاش می‌شود تا جانداری که به عنوان تیزپاترین جاندار کره زمین از وی نامبرده می‌شود، یعنی یوزپلنگ آسیایی که فقط 79 قلاده از آن در ایران باقی مانده است و نسبت به مشابه آفریقایی‌اش نیز به مراتب سرعت بالاتری دارد، به عنوان یک نماد معرفی کرده تا با این کار توجه مردم کشور خودمان و مجامع جهانی و بین‌المللی را به این گونه منحصربه فرد و در حال انقراض جلب کنیم تا به این ترتیب بتوانیم این گونه ارزشمند را از خطر انقراض نجات دهیم. همه تلاشمان برای همین کار است و البته فقط این ایران نیست که این کار را انجام می‌دهد. 

درویش گفت: خود برزیلی‌ها سمبل جام جهانی را آرمادیلو معرفی کرده و این در حالی است که نماد این کشور این گونه جانوری نیست و یا در المپیک پکن خرس پاندا به عنوان نماد چین اعلام شد. چون اینگونه‌ها در حال انقراض هستند و از این فرصت که دو میلیارد چشم این رقابت‌ها را می‌بینند استفاده می‌شود تا ضمن جلب توجه رهبران کشوران خودشان برای حساسیت و کمک به رسیدن به اهدافشان، کمک‌های بین‌المللی و جهانی را هم به دست می‌آورند. در حال حاضر هم اگر در این زمینه کمکی نشود، ممکن است این گونه هم به سرنوشت ببر مازندران یا شیر یال‌ کوتاه گرفتار شده و از بین برود همانطور که اگر چینی‌ها آن حرکت را نکرده بودند، امروز خرس پاندا هم از بین رفته بود اما خوشبختانه امروزه به خاطر کمک‌های سازمان ملل و سایر سازمان‌های تابعه این موضوع محقق نشده و همچنان این گونه جانوری حفظ شدهه است. 

وی افزود: بنابراین ما هم چنین هدفی داریم، البته این تلاش ما چندین کارکرد دارد. اول اینکه یوزپلنگ بعنوان کشسان‌ترین و تیزپاترین جاندار روی زمین می‌تواند با تیزپاترین ورزشکاران کشور ما که به برزیل می‌روند تا از حیثیت و شرافت فوتبال ایران در بزرگ‌ترین آوردگاه فوتبال جهان دفاع کنند، قابل قیاس باشد و این خیلی قرابتش بیشتر است تا کاری که به طور مثال برزیلی‌ها انجام داده و از آرمادیلو که گونه‌ای مورچه‌خوار است استفاده می‌کنند. پس فرصت استثنایی برای ایران فراهم شده است. به طور مثال خود روس‌ها قرار است در المپیک زمستانی از پلنگ قفقاز به عنوان سمبل رقابت‌ها استفاده کنند چون پلنگ هم یک گربه سان تیزچنگال است که با هویت ورزش بسیار قرابت دارد. بنابراین این فرصتی است که تنها چند کشور معدود می‌توانند از آن استفاده کنند. 

عضو هیئت علمی موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور در مورد اینکه چرا به این گونه یوزپلنگ آسیایی اطلاق می‌شود، گفت: آسیایی نژاد آن است چون این یوزپلنگ همیشه در قاره آسیا وجود داشته و یک زمانی حدود 8 هزار قلاده از این یوزپلنگ در همین منطقه آسیای میانه زندگی می‌کرده است. اما در حال حاضر حدود 70 قلاده از مجموع آن همه یوزپلنگ باقی مانده که فقط در ایران این تعداد وجود دارد. این 70 قلاده بیشتر در منطقه بافق استان یزد و خوارتوران سمنان هستند و در مناطق تحت حفاظت زندگی می‌کنند. 

وی درخصوص اینکه آیا این نماد برای تیم ملی همیشگی خواهد بود، گفت: در حال حاضر قصد داریم فقط برای جام جهانی 2014 از این فرصت استفاده کنیم و یوزپلنگ ایرانی را به عنوان نماد ایران مطرح کنیم. در حال حاضر هم هستند افرادی که فکر می‌کنند می‌خواهیم نماد ملی کشور که شیر بوده هست را به یوزپلنگ تغییر دهیم در صورتی که چنین قصدی نداریم و فقط می‌خواهیم کاری کنیم که این یوزپلنگ هم به سرنوشت شیر و ببرهایی که یک زمان داشتیم و امروز از بین رفته است، دچار نشود و حداقل بتوانیم این گونه را با این کار از خطر انقراض نجات دهیم. 

درویش در مورد سفر بلاتر به ایران و اینکه این موضوع می‌تواند چه دستاوری در راستای رسیدن به این هدف داشته باشد،‌تصریح کرد: عکس العمل رئیس فیفا نسبت به این موضوع بسیار مثبت بود و وی از این موضوع بسیار استقبال کرد و حتی نامه مشترکی را به همراه رئیس سازمان محیط زیست به بان کی مون نوشت تا توجه وی را به انقراض این گونه ارزشمند جلب کند. 

وی افزود: خوشبختانه در این خصوص فدراسیون فوتبال ایران و فیفا موافقت خود را نسبت به این امر اعلام کرده‌اند و موارد لازم در خصوص مسائل فنی این کار در کارگروه ویژه‌ای که تشکیل شده است، مطرح و در حال نهایی کردن این کار هستیم. البته به غیر از پیراهن‌های تیم ملی می‌توانیم روی سایر متعلقات تیم ملی از جمله تیشرت‌ها عکس یوزپلنگ را حک کرده و حتی عروسک‌ها و کوله پشتی‌هایی را هم در همین راستا تولید کرده و به این ترتیب به اهدافی که داریم برسیم. البته این موضوع می‌تواند درآمدزا هم باشد که به همین دلیل اسپانسرهای زیادی مشتاق به انجام کار این هستند. 

*جوکار: می‌خواهیم از طریق فوتبال از یوزپلنگ محافظت کنیم

هومن جوکار، مدیر پروژه یوزپلنگ آسیا در این مورد به خبرنگار ورزشی فارس گفت: روش‌‌هایی برای حافظت از گونه‌ها در محیط زیست وجود دارد که یک بخش آن به حفاظت مستقیم از گونه مربوط می‌شود و بخش زیادی از آن نیز به روش‌های غیر مستقیم مرتبط می‌شود که یکی از این روش‌ها آگاه‌سازی عمومی است. آگاه سازی عمومی یک نوع پشتیبانی برای هر حرکت حفاظتی محسوب می‌شود به این دلیل که عامل اکثر مخاطرات و مشکلاتی که برای گونه‌ها بوجود می‌آید مردم هستند و اگر ما مردم را آگاه کرده باشیم و آنها نسبت به این موضوع حساس شده باشند، می‌توان سایر برنامه‌ها را با موفقیت بیشتری پیش برد. 

وی ادامه داد: برخی از این برنامه ایراد می‌گیرند و عقیده دارند که چرا به جای حفاظت از یوزپلنگ در بیابان‌ها، دست به چنین اقداماتی زده‌ایم و می‌خواهیم از طریق فوتبال این کار را انجام دهیم و این در حالی است که کسی روش‌ها را جایگزین نکرده است بلکه در حال حاضر یک فرصت مناسب برایمان بوجود آمده است که کار آگاه‌سازی را خیلی بهتر انجام دهیم. چون تیم ملی فوتبال برای مردم کشور بسیار مهم است و مردم این دیدارها را به خصوص در جام جهانی تعقیب می‌کنند و با یک حرکت که پیام حفاظت از یوزپلنگ را به همراه داشته باشد، می‌توانیم از دور افتاده‌ترین روستاها تا مردم شهرنشین را با این موضوع آشنا کنیم که البته این موضوع از بعد داخلی محسوب می‌شود. 

جوکار یادآور شد: در بعد بین المللی نیز به خاطر برگزاری جام جهانی، به هر شکلی که توجهات جلب شود ما در آینده می‌توانیم از فواید آن بهره‌مند شویم که از جمله فواید آن این است که هر ساله در دنیا بودجه‌هایی برای گونه‌های در خطر انقراض تعیین می‌شود که ما هم می‌توانیم از آن استفاده کنیم. به طور مثال برای خرس پاندا فقط چینی‌ها هزینه نمی‌کنند و بخشی از دنیا برای حفظ پاندا هزینه می‌کند که ما هم می‌توانیم از چنین بودجه‌های بین‌المللی برای حفاظت از یوزپلنگ استفاده لازم را ببریم. 

مدیر پروژه یوزپلنگ آسیا در مورد اقدامات پروژه تحت امرش برای حفظ یوزپلنگ از خطر انقراض گفت: ما از وضعیت خودمان آگاه هستیم و می‌دانیم که اگر این اقدامات بخواهد از راه‌های دولتی انجام شود، نتیجه جالبی را به همراه ندارد و باید از نهادهای خصوصی و بین المللی استفاده لازم را ببریم. بنابراین توسط یک کارگروه که 3 بخش دولتی هم در آن حضور دارند، بستر را آماده‌ کرده‌ایم تا بتوانیم یک نقش هدایتی را برعهده گرفته و بتوانیم در آینده نتیجه لازم را از آن بهره‌برداری کنیم. 

وی افزود: برای چگونگی نوع پوشش ملی‌پوشان و اینکه یوزپلنگ چه جایگاهی را می‌تواند روی آن داشته باشد کاملا روی اصول حرکت می‌کنیم. در همین راستا هوشنگ نصیرزاده به عنوان نماینده حقوقی فدراسیون فوتبال تمام دستورالعمل‌های فیفا را در این کارگروه مطرح کرده و تمام مباحث در این خصوص با جزئیات بررسی شده است. 

جوکار در مورد تغییر نماد از شیر و شاهزاده‌های پارسی به یوزپلنگ گفت: هیچکس قصد تغییر نماد را ندارد و در این خصوص مطمئن باشید که نیت ما انجام چنین کاری نیست. 

وی در پایان در مورد دیدگاه‌های برخی از مخاطبان خبرگزاری فارس که چرا به جای یوزپلنگ که حیوان خشن و خطرناکی محسوب می‌شود از نمادهایی مانند مهدویت یا خلیج فارس استفاده نخواهد شد، تصریح کرد: تِم جام جهانی 2014، فوتبال و محیط زیست است و اگر تم بازی‌ها فوتبال و ادیان بود می‌توانستیم روی مواردی که نام بردید، فکر کنیم اما فوتبال و محیط زیست باعث شده تا از این فرصت متناسب با موضوع استفاده کنیم. 

*کیخا: قرار نیست یوزپلنگ نماد ملی ایران شود

احمدعلی کیخا، معاون محیط زیست طبیعی در این مورد گفت: وظیفه اصلی ما حفاظت از محیط زیست کشور است و حیات وحش هم یکی از اجزای محیط زیست است و در بین حیات وحش هم گونه‌های در معرض خطر انقراض برای ما دارای اولویت هستند که از جمله این گونه‌ها می‌توان به یوزپلنگ آسیایی که عرصه قلمرو‌اش امروز تنها در ایران است، اشاره کرد که از سال‌ها قبل تلاش‌ها برای حفاظت این گونه در معرض انقراض آغاز شده است. ما در گذشته حتی به اندازه یک عکس هم از این جاندار اطلاعات نداشتیم اما امروز با کارهای حفاظتی که صورت گرفته است، علاوه بر فیلم‌های متعددی که از حضور این گونه در کشور داریم، آمار خوبی از تعداد حضور یوزپلنگ آسیایی در ایران گرفته‌ایم اما با همه این تفاسیر هنوز هم تهدید مرتفع نشده است و باید همچنان تلاش‌ها برای حفظ این گونه به طرق مختلف ادامه داشته باشد.

وی ادامه داد: از سوی دیگر معتقدیم که امر حفاظت را بدون مشارکت مردم نمی‌توانیم انجام دهیم و این موضوع در اصل 50 قانون اساسی هم به چشم می‌خورد که حفاظت از محیط زیست یک امر عمومی تلقی می‌گردد، بنابراین از هر فرصتی که برای امر حفاظت مهیا می‌شود، کمک می‌گیریم.

کیخا یادآور شد: بخش عمده‌ای از مردم ما یا ورزشکار هستند و یا ورزشدوست. در بین ورزش‌های مختلف نیز ورزش فوتبال از طرفداران زیادی برخوردار است و بسیاری از فوتبالیست‌هایمان هم در داخل و خارج از محبوبیت ویژه‌ای برخوردار هستند. بنابراین به این جمعبندی رسیدیم که از فرصت حضور تیم ملی در جام جهانی برزیل برای اهدافی که داریم کمک بگیریم. این رقابت‌ها هم در داخل و هم در خارج به خوبی دیده می‌شود و خواستیم تا از این فرصت به نحو بهینه‌ای استفاده کنیم.

وی گفت: زمانی که بلاتر به ایران آمد این فرصت استثنایی پیش آمد که بتوانیم با دعوت از وی به موزه حیات وحش، با این استدلال که ورزشکاران ما برای انجام ورزشهای خود نیازمند یک محیط زیست سالم هستند از فیفا بخواهیم تا ما را در ایجاد یک محیط زیست سالم کمک کند. البته جرقه این کار از مدت‌ها قبل در بین نهادها و دستگاه‌های ذیربط زده شده بود اما سازمان محیط زیست از این فرصت استفاده کرد تا در جلسه‌ای با بلاتر از وی بخواهد تا با نماد یوزپلنگ به عنوان نماد ایران در رقابت‌های جام جهانی موافقت کند که خوشبختانه این اتفاق تا حد زیادی محقق شده و فکر نمی‌کنم مشکل خاص دیگری برای این اقدام وجود داشته باشد.

کیخا در خصوص خشن بودن یوزپلنگ و اینکه آیا این موضوع خشن بودن مردم ایران را در در خارج از کشور اذهان متبادر نخواهد کرد کرد، گفت: کاری به مسائل روانشناسی نداریم و بخش حفاظتی کار وظیفه ما هست. ما دنبال این هستیم که از هر فرصتی به نفع امر حفاظت گونه‌هایمان استفاده کنیم. قرار نیست یوزپلنگ نماد مردم ایران و ملی ما باشد، بلکه قرار است فقط نماد تیم ملی در جام جهانی باشد. ممکن است در جام جهانی بعدی گونه دیگری را معرفی کنیم و حتی برای ورزش دیگری، گونه دیگری هم معرفی شود. ما با اهداف حفاظتی این کار را انجام دادیم و فکر هم می‌کنیم که نتایج خوبی را این اقدام به همراه داشته باشد.

*صحبت پایانی

به گزارش فارس، در پایان فقط جای یک بحث خالی می‌ماند، اینکه قرار است به قول کارشناسان و مسئولان محیط زیست از چنین فرصت‌هایی برای ایجاد محیط زیستی سالم و حفظ گونه‌های در معرض انقراض استفاده شود، اقدام بسیار خوب و شایسته‌ای است اما نه به این قیمت که فرصت رودررویی اهالی فوتبال کشورمان با نفر اول این رشته ورزشی در دنیا از بین می‌رفت. 

اینکه نمادمان در جام جهانی یک گونه در معرض انقراض باشد فی نفسه کار بدی نیست اما ای کاش از هر چیز سرجایش استفاده می‌کردیم. ای کاش وقتی سپ بلاتر، رئیس فیفا پس از چندین سال به ایران سفر کرده بود، جامعه فوتبال هم از این فرصت بیشترین استفاده را می‌کردند و بر سر مسائل مهم‌تری با وی به مذاکره و تعامل می‌پرداختند.

اینکه امروز تمام جوایز فوتبال ایران از دستمان پریده و سال 2013 حداقل از این لحاظ برای فوتبال ایران با ناکامی به پایان رسیده شاید نتیجه بی تدبیری خودمان در زمان حضور بلاتر و شیخ سلمان در ایران باشد. زمانی که رئیس AFC را دست کم گرفته و به خاطر موارد امنیتی، پشت در نگهش می‌داشتیم شاید از همان زمان، تمام جوایز را از دست دادیم و با اینکه شایسته حضور در جمع برترین‌های آسیا بودیم اما این عناوین امروز به چینی‌ها رسیده است.

برای حفظ یوزپلنگ می‌توانستیم با نامه‌نگاری هم کارها را پیش ببریم اما فرصت مذاکره حضوری با سپ بلاتر و شیخ سلمان برای اموری از جمله انتخاب بهترین‌های آسیا، انتخاب میزبانی جام ملت‌های آسیا، موضوعات مربوط به خلیج فارس و مواردی این چنینی به این راحتی‌ها امکان‌پذیر نخواهد بود و با این حساب به نظر می‌رسد با این وضعیت از حالا باید با میزبانی جام ملت‌های آسیا 2019 هم وداعی زودهنگام داشته باشیم.

به قول شاعر " خیال خام پلنگ من به سوی ماه جهیدن بود"