مذاکرات هسته‌ای با ایران در آستانه رسیدن به نتایجی واقعی است

به گزارش 598 به نقل از گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم به نقل از مؤسسه بروکینگز، سوزان ملونی کارشناس مسائل ایران در این اندیشکده اعتراف می‌کند که مذاکرات هسته‌ای گروه 1+5 با ایران واقعاً در حال پیشرفت است و دیر یا زود به نتایجی واقعی خواهد رسید.

ورود غیرمنتظره جان کری وزیر امور خارجه آمریکا و همتایان اروپایی، روسی و چینی وی به ژنو برای پیوستن به گفتگوهای هسته‌ای با ایران، روزی سرشار از پیش‌بینی را رقم زد. تا زمان نگارش این یادداشت هیچ توافقی اعلان نشده است اما همه شواهد نشان می‌دهد که بن‌بست یازده ساله در برنامه هسته‌ای ایران ممکن است در آستانه حل و فصل شدن قرار گرفته باشد.

هر توافقی که در این آخر هفته میان مذاکره کنندگان ایرانی و نمایندگان پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل به علاوه آلمان شکل بگیرد، صرفاً به منزله نقطه‌ای آغازین خواهد بود ـ اقدامی پیشینی از جانب همه اطراف ماجرا به سمت توافق جامع نهایی که مذاکره کنندگان پیش‌بینی می‌کنند تا رسیدن به آن حداقل شش ماه وقت نیاز دارد. با این حال توافقی موقت به منزله دستاوردی مهم و اساسی برای تلاش‌های جامعه جهانی خواهد بود که برای ممانعت از دسترسی ایران به توان تسلیحاتی هسته‌ای آغاز شد، آغازی محکم و چارچوبی که دوطرف روی آن توافق کرده‌اند برای رسیدن به نتیجه کار. سرعت و جهت رویداد‌های اخیر در مورد ایران به نحوی است که غیر قابل باور بودن مشکلاتی که کمتر از شش ماه پیش در مورد این ماجرا وجود داشت را ملموس می‌سازد.

بیشتر ارزیابی‌های معتبر پیش‌بینی می‌کنند که مرحله موقتی شبیه به مفهومی خواهد بود که رابرت اینهورن مطرح کرده بود؛ وی از کارشناسان مدعو مؤسسه بروکینگز است و در تمام ادوار مذاکرات با تهران شرکت داشت تا اینکه در تابستان گذشته کار با دولت را به پایان رساند. اقداماتی که در پیش خواهد گرفته شد احتمالاً شامل این موارد باشد: تعلیق غنی‌سازی 20 درصد اورانیوم، توقف فرایند گسترش یا نصب سانتریفیوژ‌های جدید؛ انجام اقداماتی به منطور کاستن از نگرانی‌ها در مورد ذخایر اورانیوم کمتر غنی شده و اورانیوم بیست درصد غنی شده؛ و انجام اقداماتی به منظور برطرف ساختن نگرانی‌ها در مورد فعالیت‌ةای غنی سازی زیر زمینی در فردو و راکتور آب سنگین در شهر اراک. مجموعه‌ای از اقدامات شفاف سازی و نظارتی می‌تواند این اطمینان خاطر را به وجود آورد که ایران در جریان مذاکرات برای رسیدن به توافق نهایی، با این مسائل همکاری لازم را خواهد داشت.

در مقابل، تا حدودی از تحریم‌ها علیه تهران کاسته خواهد شد که ابعاد این رفع تحریم‌ها نامشخص است. با این حال مقامات دولت اوباما در چندین جلسه توجیهی خود با تحلیلگران و خبرنگاران در چند روز اخیر تأکید کردند که ساختار اصلی رژیم تحریم‌ها باقی خواهد ماند به ویژه آن بخش از تحریم‌هایی که مربوط به صادرات نفت ایران و دسترسی این کشور به سیستم مالی بین‌المللی می‌شود، تا زمانی که توافقی نهایی به دست یابد. (یکی از مقامات ارشد آمریکایی در کنفرانس خبری در ژنو در جمع خبرنگاران اعلان کرد که «ما در مورد برهم زدن ساختار اصلی رژیم تحریم‌های ایران در اولین گام به هیچ وجه صحبت نخواهیم کرد.») به عبارت دیگر، شاید اقداماتی انجام شود تا از شدت تحریم‌ها و فشار وارده بر اقتصاد ایران تا حدودی کاسته شود و شاید اقدامات جبرانی‌ هم صورت گیرد، از جمله رهاسازی برخی از داشته‌های ارزیی خارجی ایران که توسط بخش بانکی آمریکا توقیف شده است.

چشم انداز واقعی به چشم نمی‌خورد که این توافق موقت بتواند خواسته‌های بسیاری که در چندین قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل در مورد برنامه هسته‌ای ایران صادر شده است، برآورده شود؛ قطعنامه‌هایی که از ایران می‌خواهد برنامه غنی سازی اورانیوم خود را به حالت تعلیق درآورد. رهبران ایران برای چندین سال است که تأکید می‌کنند که یکچنین اقدامی غیر عقلانی و با تفسیر ایشان از معاهده منع گسترش تسلیحات هسته‌ای که تهران نیز آن را امضا کرده است، تناقض دارد. یک چنین تصوری باعث خشمگین شدن بنیامین ناتنیاهو، نخست وزیر اسرائیل و شماری از رهبران کلیدی کنگره در مورد توافق احتمالی با ایران شده است.

با این حال هرگونه توافقی متضمن اعطای امتیاز در وهله اول از جانب تهران است چرا که از آگوست سال 2005 ایران تصمیم گرفت توافق خود با اتحادیه اروپا مبنی بر تعلیق داوطلبانه غنی سازی اورانیوم را بر هم زند. توافق مذکور در سال 2003 توسط حسن روحانی به ثمر نشسته بود؛ کسی که در آن زمان مسئولیت مذاکرات هسته‌ای ایران را بر عهده داشت و باعث موضع‌گیری سخت تند‌روهای ایران از جمله رهبری این کشور شد که در انظار عمومی به شدت و به کرات تعلیق غنی‌سازی را به باد انتقاد گرفته است. انتخاب غیرمنتظره حسن روحانی به ریاست جمهوری ایران در ماه ژوئن، این امکان را به ایران داد تا دیپلماسی مسئله هسته‌ای خود را احیا کرده و به نظر می‌رسد که وی نیز اجازه یافته است تا بر سر یک توافقنامه‌ای مذاکره کند که عدم دسترسی به آن مدت‌هاست که ایران را دچار مشکل ساخته است.

با اینکه نمی‌توان ارزیابی دقیقی از توافقی که هنوز صورت نگرفته ارائه کرد، اما ارزیابی من از دیپلماسی در حال ظهور این است که یک توافق موقتی که دربردارنده انتظارات دولت و معیار‌های اینهورن باشد می‌تواند به منزله پیروزی بزرگی برای واشنگتن و متحدین آن باشد. به نظر می‌رسد که جامعه جهانی ممکن است بتواند ایران را متقاعد کند اولین گام را برداشته و بلند پروازی‌های هسته‌ای خود را محدود سازد و در برابر آن بخشی از فشار اهرم رژیم تحریمی علیه تهران کاسته می‌شود.

برای ایران، پیامد‌های حاصله هم هشدار دهنده و هم تشویق کننده هستند. اگر گروه 1+5 همچنان بر ابقای ساختار رژیم تحریمی پافشاری کند، در نتیجه تهران نتیجه چندانی در این برحه نخواهد گرفت. تمایل ایران برای دادن چند امتیاز اولیه در برابر دسترسی به ذخایر ارزی فرامرزی، بدون برداشته شدن هیچ گونه تحریمی که دسترسی ایران به سیستم مالی بین‌المللی را محدود می‌سازد، مؤثر خواهد بود. این نشان خواهد داد که انگیزه برای دسترسی به منابع مالی ممکن است بیشتر از آنچه که کارشناسان حدس می‌زدند، حیاتی و اضطراری باشد.

با این حال ممکن است به این معنا نیز باشد که تلاش برای پایان دادن به بن‌بست هسته‌ای، از حمایت سیاسی جدی در داخل ساختار حکومت ایران برخوردار است. از زمانی که روحانی وارد رقابت‌های ریاست جمهوری شد، دیپلماسی ایران با دقت بسیار طراحی و اجرا شد.

بنا به همین دلایل است که باید توافق پیش‌رو را در واشنگتن بسیار مغتنم شمرد و از آن انتقاد نکرد. بیشتر انتقادات در مورد مفادی از قرارداد است که هنوز توافقی بر سر آنها صورت نگرفته و بیشتر حول محور این واقعیت است که یک توافق چند مرحله‌ای می‌تواند از فشار بر تهران بکاهد بدون آنکه امتیاز ملموسی را در مورد برنامه هسته‌ای ایران بگیرد. اما نکته مهم در مورد توافق دو مرحله‌ای آن است که التزام به مرحله اول در واقع رهبری ایران را ملزم می‌سازد تا انجام این فرایند را سرعت بیشتر ببخشد. حکم روحانی و مشروعیت جمهوری اسلامی ایران، به شدت به برداشته شدن تحریم‌ها وابسته است؛ توافقی که تنها با پایبندی ایران به توقف موقت فعالیت‌های غنی سازی و انجام اقدامات شفاف سازی و نظارتی، میسر می‌گردد.

اصحاب واشنگتنی به خوبی دریافته‌اند که اعلان پیشاپیش پیروزی آن هم در خارستان منازعات خاورمیانه، اشتباهی بزرگ است. با این حال پس از سال‌ها ناامیدی و رودست خوردن، اظهاراتی که امروز شنیدیم و مذاکرات جدی شب گذشته، به مثابه پیشرفتی واقعی است.