عضو کمیسیون فرهنگی: مصوبهای از شعام درباره حجاب به مجلس نرسیده است؛
جام کشکول؛
پاسخ اجمالی
در منابع روایی معتبر شیعه، حدیثی با این مضمون وجود ندارد که حضرت محمد (ص) فرموده باشد، روزه گرفتن در روز عاشورا مستحب است، ولی احادیثی در مورد سیره آن حضرت به چشم می خورد که حضرت رسول (ص) این روز را روزه می گرفتند. مانند حدیثی که در آن امام رضا (ع) فرمودند: "صَامَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) یَوْمَ عَاشُورَاء".
بدیهی است که بر اساس اینگونه روایات نمی توان گفت که، پیامبر (ص) روزه گرفتن روز عاشورا را مستحب می داند؛ چرا که علاوه بر ضعف سند برخی از این گونه روایات، بر فعل پیامبر دلالت دارند و در آن تصریحی به استحباب روزه نشده است.
بله از برخی روایات نقل شده در منابع حدیثی سنی و شیعه، بر می آید که عاشورا از زمان حضرت موسی (ع) تا بعثت رسول خدا (ص) و از بعثت تا هنگام وجوب روزه ماه رمضان، مورد تعظیم و از ایام الله بوده است،
ولی بعد از حادثه عاشورا و سوء استفاده بنیامیه از روایات مربوط به روزه و بزرگداشت عاشورا، روایات مختلفی در این مورد وارد شده است، برخی از این روایات بر استحباب و برخی دیگر کراهت، بلکه حرمت دلالت دارند.
با وضعیت پیش رو راهی جز جمع کردن بین روایات وجود ندارد. با نگاهی به روایات در می یابیم که روزه روز عاشورا مردد بین حرمت و کراهت است و جاى هیچگونه احتمال استحباب در آن داده نمی شود؛
یعنی اگر روزه گرفتن در این روز به عنوان خصوصیت باشد بدعت است و حرام، و اگر به عنوان تبرک باشد کفر و خروج از دین است، و اگر به جهت فضیلت مطلق روزه باشد؛ به دلیل آن که تشبه صوری به بنی امیه دارد، البته مکروه و ناقص الثواب است.
پاسخ تفصیلی
سؤال از دو بخش تشکیل شده است که باید هر قسمت به طور جداگانه بحث شود:
1. وجود حدیثی در مورد روزه روز عاشورا از طرف پیامبر (ص):
در منابع روایی معتبر شیعه حدیثی با این مضمون وجود ندارد که حضرت محمد (ص) فرموده باشد، روزه گرفتن در روز عاشورا مستحب است،
ولی احادیثی در مورد سیره آن حضرت به چشم می خورد که حضرت رسول (ص) این روز را روزه می گرفتند؛ مانند حدیثی که در آن امام رضا (ع) فرمودند: "صَامَ رَسُولُ اللَّهِ (ص) یَوْمَ عَاشُورَاء."[1]
بله در برخی از احادیث وارد شده است که امام علی (ع) فرمودند: "نهم و دهم محرم را روزه بگیرید که آن کفاره گناهان یک سال است".[2]
با این وجود باز نمی توان گفت که در منابع معتبر شیعه روایاتی است که پیامبر (ص) روزه گرفتن روز عاشورا را مستحب می دانسته است؛ چرا که برخی از این روایات ذکر شده از جهت سند ضعیف هستند. علاوه دلالت بر فعل پیامبر دارند، و ما کلامی از پیامبر (ص) در این باره نیافتیم، تا بگوییم خود آن حضرت سخن صریحی دراین باره دارند.
این در حالی است که روایات اهل سنت در این زمینه با وجود استناد آن به پیامبر (ص) بسیار زیاد است.[3]
2. حکم روزه روز عاشورا:
مستفاد از روایاتی که در کتاب های حدیثی سنی و شیعه نقل شده،[4] این است که عاشورا از زمان حضرت موسی (ع) تا بعثت رسول خدا (ص) و از بعثت تا هنگام وجوب روزه ماه رمضان و همچنین پس از آن مورد تعظیم و از ایام الله بوده است.
اما بعد از قیام عاشورا، بنیامیه با سوء استفاده از روایات مربوط به روزه و بزرگداشت عاشورا مطلبی را مطرح و تبلیغ کردند که با اساس دین و مکتب منافات داشت، و آن این که چون در این روز امام حسین کشته شده و کشتن امام حسین (ع) و اهل بیت و یاران او - نعوذبالله - کار بسیار خوب و مستحسنی بوده؛ پس این روز، روز با برکتی شده و به این خاطر باید این روز را روزه گرفت.
از این رو روایات فراوانی را جعل نمودند[5]، تا ضمن تحریف قیام عاشورا این روز را عید دانسته و به شکرانه آن روزه بگیرند. [6] مرحوم کراجکی از علمای قرن پنجم شیعه، در رسالة التعجب خود به این نکته اشاره می کند که بعضی افراد در حالی که ادعای محبت اهل بیت را دارند،
این روز را به بهانه توبه حضرت آدم عید می دانند و به شادی می پردازند، در حالی که در غم پیامبر اکرم در از دست دادن فرزندش شریک نمی شوند.[7]
این مطلب صد در صد انحرافی،[8] میان گروهی از مسلمانان ظاهری نفوذ کرده است و این همان است که در زیارت عاشورای امام حسین (ع) بدان اشاره شده است که: "و هذا یوم تبرکت به بنو امیة".
از این تاریخ است که روزه روز عاشورا به دو عنوان میتوانست انجام شود:
1. به عنوان این که از ایام الله است، یا به عنوان واجب و یا مستحب.
2. با این عنوان که چون یزید امام حسین (ع) را ظاهراً از بین برده، باید روزه گرفت و از همین تاریخ است که امامان معصوم (ع) ما با روشنگری، و نهی از روزه عاشورا، با این فکر انحرافی مبارزه کردند. مثلاً زراره از امام صادق و امام باقر (ع) نقل کرده که به او فرمودند: "لاتصم یوم عاشوراء ...".[9]
به هر حال ظاهر روایات در این باره مختلف است. برخی از روایات دلالت بر استحباب دارند، و میگویند روزه تاسوعا و عاشورا کفاره گناه یک سال است و رسول خدا این روز را روزه گرفته است. برخی دیگر از روایات دلالت بر کراهت، بلکه حرمت دارند؛ مانند روایتی که می گوید روزه این روز سنت آلزیاد و روزه ابنمرجانه است[10].
حال که روایات مختلف در این باره وجود دارد، راهی جز جمع کردن بین آنها نیست، و آن این است که:
1. روزه بر دو قسم واقع مىشود: یکى روزه ای تبرکى که به عنوان شادمانى است، و دیگری روزه ای به نیت تقرب است. روایات ناهیه روزه در این روز بر قسم اول دلالت دارند و روایاتی که روزه را مستحب می دانند، بر قسم دوم دلالت می کنند.
2. احتمال دارد که روایات دال بر جواز روزه در این روز نسخ شده باشند. این احتمال مؤید به بعضی اخبار است که می گویند روزه روز عاشورا اول واجب بوده و بعدا ترک شده مانند آن که روزه روز عاشورا در سال اول هجرت واجب شد و در سال دوم با آمدن رمضان نسخ شد.[11]
3. حمل روایات دال بر جواز روزه در این روز بر تقیه امام (ع).
4. آنچه که مرحوم ابوالفضل طهرانى در شفاء الصدور احتمال داده است که روایات دال بر جواز روزه را بر امساک ناقص، و روایات ناهیه روزه را بر امساک صومى حمل کنیم.
در نتیجه حکم مسئله این است که روزه روز عاشورا مردد بین کفریت و حرمت و کراهت است و به هیچ وجه در مذهب اهل بیت و فقه آل محمد (ع) جاى احتمال استحباب در آن نیست.[12]
در توضیح این عبارت گفته شده است که، اگر روزه گرفتن در این روز به عنوان خصوصیت باشد بدعت است و حرام، و اگر به عنوان تبرک باشد کفر است و خروج از دین، و اگر به جهت فضیلت مطلق روزه باشد چون تشبه صوری به بنی امیه دارد، البته مکروه و ناقص الثواب است.[13]
از این روست که فقهای معاصر به کراهت روزه روز عاشورا، فتوی داده اند. و بعضی فرموده اند که مستحب است در روز عاشورا انسان بدون قصد روزه تا عصر از خوردن و آشامیدن خوددارى کند.[14]
[1] الإستبصار، ج 2، ص 134؛ تهذیبالأحکام، ج 4، ص 300، نرم افزار جامع الاحادیث.
[2] عَلِیُّ بْنُ الْحَسَنِ بْنِ فَضَّالٍ عَنْ هَارُونَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ مَسْعَدَةَ بْنِ صَدَقَةَ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ ع عَنْ أَبِیهِ أَنَّ عَلِیّاً ع قَالَ: "صُومُوا الْعَاشُورَاءَ التَّاسِعَ وَ الْعَاشِرَ فَإِنَّهُ یُکَفِّرُ ذُنُوبَ سَنَةٍ"، الإستبصار، ج 2، ص 134.
[3] مصباح المنیر، ص 104؛ سنن دارمی، ج 2، ص 22؛ سنن ابن ماجه، ج 1، ص 552؛ صحیح بخاری، ج 3 ، ص 57؛ نیل الاوطار، ج 4 ، ص 326؛ صحیح مسلم، ج 3 ، ص 150.
[4] مثلا در صحیح بخاری حدود 10 روایت و در صحیح مسلم حدود 30 روایت آمده است.
[5] نک: بحارالأنوار، ج61، ص291.
[6] نک. شفاءالصدور، طهرانی، چاپسنگی، ص 259، وافی، جزء7، ص 14به نقل از امالی صدوق و عللالشرائع صدوق.
[7] کراجکی، التعجب، ص 45، چاپ سنگی ضمیمه کنز الفوائد.
[8] استحباب روزه روز عاشورا.
[9] التهذیب، ج4 ، ص 300؛ الإستبصار، ج 2، ص 134؛ کافی، ج 4 ، ص 145؛ جامع احادیث الشیعة، ج 9، ص 477، روز عاشورا را روزه نگیرید.
[10] طوسی، تهذیبالأحکام، ج 4، ص 301.
[11] نک: کافی ج 4، ص 146.
[12] نک: شفاءالصدور، ص 383 تا ص 392.
[13]نک: حسن ثقفی تهرانی، شرح زیارت عاشورا، ص 420. انتشارات هاد، نوبت چاپ اول بهار 1385 هجری.
[14]توضیح المسائل (المحشى للإمام الخمینی)، ج1، ص 968.
