انگیزه آمریکا از جاسوسی از مقامات و شهروندان غربی چیست؟

پس از افشاگری‌های ادوارد اسنودن در خصوص جاسوسی گسترده از ارتباطات الکترونیک و تلفنی شهروندان آمریکایی و غیرآمریکایی، نشریات غربی و بالاخص روزنامه انگلیسی گاردین هر از گاهی ابعاد جدیدی از این جاسوسی‌ها را منتشر می‌کنند که در همین راستا اخیراً اطلاعات جالبی از جاسوسی در فرانسه و آلمان منتشر شد. این افشاگری‌ها صدای مقامات برلین و پاریس را هم درآورده است.

اینکه آمریکایی‌ها از کشورهای مخالف خود جاسوسی کنند اگرچه غیراخلاقی اما قابل پیش‌بینی بوده و هست. در این نوشتار، بحث ما جاسوسی از کشورهای معارض آمریکا در قطب‌بندی‌های بین‌المللی نیست. بحث در خصوص کشورهایی است که روابط دوستانه‌ای با واشنگتن دارند و حتی متحد ایالات متحده در عرصه بین‌المللی محسوب می‌شوند. بحث در خصوص جاسوسی از شهروندان و بالاخص مقامات غربی است.

بدیهی است که جاسوسی از چنین کشورهایی یک اتفاق ساده و روتین نیست بلکه با هدفی خاص و در مسیر حفظ سلطه واشنگتن بر متحدین نزدیک‌تر تحقق یافته است.

سوال این گزارش این است: جاسوسی از شهروندان و مقامات غربی با چه هدف یا اهدافی می‌تواند دنبال شده باشد؟

*جاسوسی از مقامات غربی

در اینجا به یکی از علل احتمالی جاسوسی از سردمداران غربی نظیر مرکل اشاره می‌شود اما پیش از آن یادآوری دو واقعه خالی از لطف نیست:

الف-چندی پیش، به نقل از زیپی لیونی، وزیر خارجه اسبق رژیم صهیونیستی مطالبی در خصوص روابط نامشروع وی با برخی چهره‌های تاثیرگذار عرب مطرح شد. ماجرا از این قرار بود که وی با برخی چهره‌های سرشناس عرب با هدف پیش‌برد اهداف رژیم صهیونیستی روابط نامشروع برقرار کرده بود. این اظهارات بعداً تکذیب شد اما احتمالاً اثر خود را بر آن دسته چهره‌های عرب که احتمالاً اکنون سمت‌های مهمی دارند گذاشت.

زیپی لیونی به عنوان شاهد زنده ماجرا قادر است برای این دسته مقامات عرب دردسرهای جدی بیافریند و شاید تصاویری از آن روابط نامشروع هم منتشر کند. در این صورت، بهتر است این مقامات عرب دست و پای خود را جمع کرده و با منافع اسرائیل درنیفتند.

ب-مدتی قبل، مجریان متعددی از شبکه خبری بی‌بی‌سی یکی پس از دیگری به فساد جنسی و حتی کودک‌آزاری متهم شدند. البته این تنها یک اتهام نبود بلکه مجموعه بی‌بی‌سی با اتصاف به اخلاق سیاسی ماکیاولیستی، از اساس فاسد است اما چه شد که یکباره این پرونده‌ها فاش شد؟

آیا تا قبل از آن بی‌بی‌سی یک مجموعه فاسد نبود؟ این اطلاعات کجا بود که یکباره سربرآورد؟

اگر دقت شود،‌ تقریباً مقارن با همان دوره انتقاداتی از برخی سیاست‌های اسرائیل نظیر شهرک‌سازی در کرانه باختری در برخی رسانه‌ها از جمله بی‌بی‌سی مطرح شد. البته این انتقادات آن قدرها هم مهم نبود و حرف تازه‌ای نداشت اما همین مقدار هم به مذاق نتانیاهو و دوستانش خوش نیامد.

عجیب نیست که بی‌بی‌سی پس از این گزارش‌ها به فساد متهم می‌شود نه قبل از آن؟

دو نمونه فوق، یک «قاعده کلی» را نشان می‌دهد. در زندگی سیاستمداران و مقامات غربی نقاط سیاه اعم از انحرافات اخلاقی، فساد مالی و سوءاستفاده از قدرت کم نیست. اگر با شنود مکالمات و کنترل ارتباطات بتوان به بخشی از این مفاسد دسترسی پیدا کرد، این قابلیت وجود دارد که بتوان این سیاستمداران را هر گاه اقدام به سرکشی کنند، بر سر جای خود نشاند.

یکی از عللی که برای جاسوسی از مقامات غربی می‌توان تصور کرد، همین است و البته علل و انگیزه‌های دیگری هم می‌توانند مطرح باشد.

*جاسوسی از شهروندان غربی

مجموعه کشورهای تابع غربی برای ایالات متحده یک بازار بزرگ است و مصرف‌کنندگان در این بازار بزرگ، همان شهروندان غربی هستند. آنچه باعث برتری در چنین بازاری می‌شود اطلاعات به روز از گرایش‌ها و رویکردهای شهروندان غربی است.

مدت‌هاست ابزارهای نرم‌افزاری ویژه‌ای به نام «بیگ دیتا» ایجاد شده تا به تحلیل رویکردهای مشتریان پرداخته و تولیدکنندگان را در مسیر شناخت نیازهای مشتریان و به دست گرفتن نبض بازار یاری کند.

سرویس‌های جاسوسی ایالات متحده با دسترسی به ارتباطات شهروندان غربی قادرند رویکردهای مصرفی آنها را استخراج کرده و با هماهنگی صنایع آمریکایی، دست برتر واشنگتن در بازارهای اروپایی را حفظ کنند. نباید فراموش کرد که حفظ برتری هژمونیک نیازمند حفظ برتری اقتصادی است.

جاسوس‌های سازمان‌های اطلاعاتی آمریکا از شهروندان اروپایی امکان حفظ برتری هژمونیک اقتصادی و کنار زدن رقبای قدرتمند اروپایی را فراهم می‌آورد.

جاسوسی از شهروندان یک علت دیگر هم می‌تواند داشته باشد و آن نیرویابی در این کشورها است. یکی از مهمترین اهداف آژانس‌های جاسوسی یافتن کارگزاران قابل اعتماد در کشورهای هدف است. داشتن چنین اطلاعاتی باعث می‌شود که دسترسی به کارگزاران مزبور ساده‌تر باشد و با یک جست‌وجوی ساده هزاران کارگزار بالقوه شناسایی شوند.

البته باز هم تاکید می‌شود که علل و انگیزه‌های متعدد دیگری هم حتما می‌تواند پشت پرده این جاسوسی‌ها باشد. فقط به این نکته باید توجه کرد که واکنش مقامات غربی به این جاسوسی‌ها آن قدرها هم محکم نیست. شاید این مقامات می‌دانند که چه پرونده‌هایی در اختیار آژانس‌های اطلاعاتی آمریکاست که به سخنان کلی بسنده کرده‌اند.