۸ معضل اقتصاد که تحریم به نمایش گذاشت

به گزارش 598، سید‌علی روحانی در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس اظهار داشت: تفاوت اهمیت تاثیر تحریم‌ها یا اشکالات ساختاری اقتصاد ایران در مشکلات فعلی اقتصاد را با یک مثال می‌توان توضیح داد.

وی افزود: باغی را تصور کنید که 12 ساعت در شبانه‌روز سهمیه آب دارد. در چنین شرایطی برای صاحب باغ هیچ اهمیتی ندارد که به فکر اصلاح آبراه‌های داخل باغ باشد تا آب به همه درختان برسد.

این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: قبل از تحریم‌ها وضعیت کشور ما دقیقا مثل همان باغ بود و لذا برای کسی اهمیتی نداشت که آبراه‌ها را چگونه تنظیم کرده‌ایم و شیب زمین تنظیم شده است یا نه چرا که به قدری آب وارد این باغ می‌شد که به همه جای آن آب می‌رسید و احساس نمی‌کردیم درختی ممکن است خشک شود،اما به شدت غیر بهینه از این آب استفاده می‌شد.

وی تصریح کرد: با آبی که برای آبیاری یک باغ هزار متری استفاده می‌کردیم می‌شد یک باغ 10 هزار متری را آبیاری کرد.

وی با بیان اینکه کارکرد تحریم‌ها مانند آن بود که سهم آب باغ ما را از 12 ساعت به 2 ساعت کاهش یابد، افزود: این میزان آب باز هم برای این باغ کافی بود و ما آنقدر منابع داشتیم که بتوانیم اقتصاد کشور را به درستی اداره کنیم اما آبراه‌های اقتصاد ایران به قدری بد طراحی شده بود و سازوکارها به حدی غیرکارآمد ایجاد شده بود که آن میزان منابع کم‌ آمد و به بعضی بخش‌ها نرسید.

روحانی اضافه کرد: مردم این مسأله را حس کردند و گفتند ما تحریم شدیم و به همین دلیل درخت‌های باغ اقتصاد ایران در حال خشک شدن است در صورتی که مشکل از تحریم و کم شدن منابع نبود بلکه مشکل از طراحی بد آبراه‌ها و ساختارهای اقتصادی ایران بود.

*بزرگترین کمک تحریم به ما

*تحریم به ما نشان داد تا چه حد زمین اقتصادمان را بد طراحی کرده‌ایم

*تحریم نقاط ضعف ما را اولویت‌بندی کرد

وی با تاکید بر اینکه اگر ساختارهای اقتصادی ایران درست بود داشتن همان میزان منابع برای اداره اقتصاد کافی بود، تصریح کرد: تحریم‌ فقط به ما نشان داد که تا چه میزان زمین اقتصادمان را بد طراحی کرده‌ایم و اتفاقا شاید این بزرگترین کمکی بود که تحریم به ما کرد.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: دشمن برای تحریم به سراغ نقاط ضعف و آسیب‌پذیری‌های ما می‌رود و لذا ما با تحریم‌ها می‌توانیم آسیب‌پذیری‌هایمان را پیدا کنیم.

وی افزود: در ثانی دشمن برای ما این نقاط ضعف را اولویت‌بندی کرده است، چنانکه فرآیند گام به گام تحریم‌ها نشان می‌داد آسیب‌پذیری ما کجا بیشتر است که اول مورد تحریم قرار دادند و بعد به ترتیب پائین آمدند.

وی با بیان اینکه ما در فشاری قرار گرفتیم که باید خودمان را اصلاح می‌کردیم، ادامه داد: تحریم، ساختارهای معیوبمان را به ما نشان داد و به نظر من اینگونه فرصت بسیار بزرگی در اختیار ما قرار گرفت.

روحانی تصریح کرد: بر این اساس به نظر من اولویت اول مشکلات کشور تحریم‌ها نیستند و اگر ما بخواهیم همه چیز را ناشی از تحریم‌ها ببینیم، فرافکنی کرده‌ایم و تفاوتی نمی‌کند این اتفاق در کدام دولت بیفتد.

وی تاکید کرد: اگر در داخل کشور به تعبیر مقام معظم رهبری اقتصاد مقاومتی داشته باشیم،چنین تحریم‌هایی فقط می‌تواند تا حدودی هزینه‌های ما را افزایش دهد نه اینکه ناگهان ما را دچار شوک و مشکلات جدی کند.

* نقاط هدف تحریم‌ها

*منافع همه دولت‌ها استفاده حداکثری از رانت نفت بوده است

*سازوکارهای فروش نفت ایران همواره محل مناقشه بوده‌اند

وی در ادامه اظهار داشت: تحریم‌ها در چند حوزه اصلی نفت، گاز و پتروشیمی، مالی، بانکی، حمل و نقل و به طور خاص کشتیرانی بیشتر متمرکز شده‌اند و تحریم‌های تجاری یا زیرساخت های ارتباطی مانند ماهواره‌ها یا سوئیفت نیز در اولویت‌های بعدی قرار می‌گیرند.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: در تحریم‌های نفت و گاز، وابستگی شدید درآمدهای دولت به درآمدهای نفتی اولین نقطه اسیب‌پذیری ما است. این آسیبی است که از پیش از انقلاب وجود داشته است و همه هم می‌گویند این وابستگی کم شود اما نمی‌شود، چرا که منافع همه دولت‌ها ایجاب می‌کرده که از رانت نفت در دوره خودشان بصورت حداکثری استفاده کنند.

وی با بیان اینکه ما به دنبال آن بوده‌ایم که بودجه کشور یا لااقل بودجه جاری از نفت مستقل شود، اضافه کرد: حساب ذخیره ارزی و صندوق توسعه ملی هم به همین دلیل درست شد،اما هر وقت درآمدهای نفتی افزایش یافت اشتهای دولت به مصرف این درآمدها و سهم نفت در بودجه جاری بیشتر شد و وقتی درآمدها کاهش یافت نیز دولت مجبور شد کمتر خرج کند و طبعا منابع اندکی بهینه‌تر تخصیص یافتند.

روحانی موضوع بعدی در رابطه تحریم نفت را مدل فروش نفت دانست و گفت: فروش نفت ایران غیر شفاف و در خوشبینانه‌ترین حالت اگر نگوییم هم اکنون فساد در آن وجود دارد، اما فسادپذیر است.

وی افزود: در این مدل فروش که در آن بورسی وجود ندارد، میزان فروش دقیق نیست، اندازه‌گیری میزان صادرات نفت محل مناقشه است و نظارت بانک مرکزی و خزانه‌داری بر حساب‌های شرکت ملی نفت نیز محل مناقشه است، حاصل ساختارهای معیوب پیش از اعمال تحریم‌ها بوده است.

این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: وقتی درآمدهای نفتی کشور کاهش پیدا کند مجبور می‌شویم دقیق‌تر بررسی کنیم که نفت با چه شرایطی فروخته می‌شود،یا اینکه روش دیگری در فروش نفت می‌تواند درآمدهای ما را افزایش دهد؟ یا می‌توانیم تحریم‌ها را دور برنیم؟

*سازوکارها بر خلاف اسناد بالادستی خام فروشی نفت را توسعه می‌دهند

وی موضوع مهم بعدی را تکیه بر صادرات نفت دانست و اظهار داشت: قواعد موجود به گونه‌ای طراحی شده است که منافع شرکت ملی نفت در ماکزیمم کردن صادرات نفت در برابر فروش داخل آن است.

روحانی تصریح کرد: در همه اسناد بالادستی کشور و برنامه‌های توسعه بر پرهیز از خام فروشی تاکید شده است، اما سازوکارها به گونه‌ای طراحی شده که شرکت ملی نفت منفعت بیشتری از خام فروشی می‌برد و به همین دلیل به دنبال فروش داخلی و دریافت ریال، توسعه ساخت پالایشگاه‌ها و ایجاد انگیزه برای بخش خصوصی برای ورود به این عرصه نیست.

وی افزود: نتیجه آن می شود که ما به شدت به خام فروشی وابسته‌ایم و از طرف دیگر باید بنزین را وارد کنیم و در عین حال اگر نفت خام را از ما نخرند بیچاره می‌شویم؛ در حالی که ما به عنوان یک کشور نفت‌خیز می‌توانستیم به دنبال توسعه پالایشگاه‌ها با کمک بخش خصوصی برویم تا هم نیازها به صادرات نفت خام کم شود و هم نیاز ما به واردات بنزین کاهش پیدا کند.

* تحریم و معضل قدیمی شفافیت نظام ارزی

* ارز فراوان کشور را بدون حساب و با قیمت پایین خرج می‌کردیم

* بی‌اطلاعی بانک مرکزی از تخصیص ارز در کشور/نقش بانک‌ها در نابسامانی ارزی

*تحریم باعث شد پرتال ارزی را برای رصد ارز راه‌اندازی کنیم

وی در ادامه با بیان اینکه در بحث تحریم‌های مالی یکی از معضلات قدیمی ما شفافیت نظام ارزی است، گفت: من هرچه جستجو کرده‌ام در همه کشورها نظام خرید و فروش ارز خارجی‌ سازوکار مشخصی دارد، شفاف است، خریداران و فروشندگان مشخصی هستند و حتی در نقل و انتقالات ارزی مالیات پرداخت می‌کنند.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: اما در مقایسه شرایط کشور ما چگونه بود؟ ما ارز زیاد داشتیم، قیمت ارز را نیز به صورت مصنوعی پائین نگه داشته بودیم و به راحتی و بدون حساب و کتاب آن را خرج می‌کردیم.

وی توضیح داد: بانک مرکزی ارز را به بانک‌ها می‌فروخت، بانک‌ها ارز را به هر کس که می‌خواستند می‌فروختند و اهمیتی هم نداشت که واقعا واردکننده باشد یا نه.

وی تصریح کرد: بانک مرکزی مطلع نبود که این ارز به چه کسانی فروخته می‌شود، مشخص نبود با این ارز چه میزان واردات انجام می‌شود و چه چیزی وارد می‌شود.

روحانی با بیان اینکه تشدید تحریم‌های بانکی دسترسی ما به ارز را بسیار کمتر کرد و مجبور شدیم منابع را بهینه‌تر تخصیص دهیم، اضافه کرد: بانک مرکزی ارز خود را به قیمت 1226 به بانک‌ها می‌فروخت و مشخص نبود بانک‌ها با این ارز چه می‌کنند؛ از طرف دیگر ما برای واردات دارو و کالاهای اساسی مشکل ارز داشتیم.

وی افزود: واردکنندگان می گفتند ما ارز نداریم و بانک مرکزی هم اعلام می‌کرد ما این میزان ارز را به بانک‌ها داده‌ایم و نمی‌دانیم بانک‌ها این ارز را چه کرده‌اند.

روحانی با بیان اینکه این ساختار ناتوان و ناکارآمد ما را مجبور کرد پرتال ارزی را راه‌اندازی کنیم، توضیح داد: این پرتال سامانه متمرکزی است که هم بانک مرکزی، هم بانک‌های عامل، هم سامانه ثبت سفارش وزارت صنعت و هم گمرک به آن متصل هستند.

این کارشناس اقتصادی با تاکید بر اینکه با راه‌اندازی این پرتال موضوع ارز شفاف شد، روش کار این پرتال را اینگونه تشریح کرد: واردکننده ثبت سفارش می‌کرد، بانک مرکزی ارز را بر اساس گروه کالایی تخصیص می‌داد، مشخص بود که واردکننده ارز را باید از کدام بانک بگیرد، بانک مرکزی ارز را به بانک‌ها تحویل می‌داد و گمرک هم باید تایید می‌کرد که کالا ترخیص شده است.

وی اضافه کرد: یعنی مشخص بود با ارزی که بانک مرکزی تخصیص داده است،دقیقا چه کالایی وارد شده است. یعنی دیگر امکان نداشت که به اسم کالای اساسی ارز 1226 بگیرند و با آن پورشه وارد کنند. درحالی که قبل از راه‌اندازی پرتال این امکان وجود داشت و فساد کلانی هم از این بابت ایجاد شده بود.

وی تاکید کرد: قطعا تحریم‌ها باعث شد که یک قدم به سمت شفافیت نظام ارزی برداریم چنانکه بدون شک اگر تحریم ها نبود این یک قدم هم برداشته نمی‌شد.

*چین آسیب‌پذیری مبادلات مالی خود را فهمید اما ما این مساله را نفهمیده‌ایم

*جاسوسی آمریکا از نهادهای مالی اروپا با استفاده از سوئیفت

*اگر تحریم نبود جایگزین داخلی سوئیفت طراحی نمی‌شد

روحانی در ادامه به مدل مبادلات بین‌المللی ایران اشاره کرد و گفت: تا قبل از سال 2005 و 2006 عمده تجارت ایران با دلار انجام می‌شد، آمریکا ما را تحت فشار گذاشت و در استفاده از دلار برای ما محدودیت ایجاد شد.

وی افزود: آن زمان ما به جای اصلاح مدل تجارت مبادلات را به یورو انتقال دادیم در حالی که احتمال تحریم یورو هم به همان اندازه وجود داشت، اما این مسأله به فکر مسئولان نرسید چنانکه پس از تحریم یورو هم مبادلات را به یوآن و روپیه منتقل کردند در حالی که این یک حرکت انفعالی بوده است.

وی در پاسخ به این پرسش که چه چیزی می‌توانست جایگزین این شیوه شود، اظهار داشت: همان چیزی که کشورهایی مثل چین پیاده می‌کند و مبادلات خود را به وسیله پول‌های ملی دو طرف مبادله انجام می‌دهند.

این کارشناس اقتصادی توضیح داد: چین می‌خواهد ذخایر کلان دلاری خود را کم کرده و آسیب‌پذیری خود را کاهش دهد و به همین دلیل از ارزهای واسط دلار و یورو تا جای ممکن استفاده نمی‌کند و پول‌های ملی طرفین مبادله را مورد استفاده قرار می‌دهد.

وی با تاکید بر اینکه به هر صورت مدل تجارت بین‌المللی ما مدل آسیب‌پذیری است، گفت: چین این مطلب را فهمیده و در حال برطرف کردن آسیب‌پذیری خود است اما ما این مطلب را نفهمیده‌ایم و از این محل آسیب دیده‌ایم.

روحانی با بیان اینکه در مورد مبادلات بانکی مسأله سوئیفت هم مطرح است، گفت: همه نقل و انتقالات مالی نیاز به بستری برای انتقال پیام‌های مالی دارد و این بستر در شبکه سوئیفت ایجاد شده است.

وی توضیح داد: اغلب قریب به اتفاق نهادهای مالی به این شبکه متصل هستند و از طریق آن پیام‌های مالی را منتقل می‌کنند و این شبکه یک مرجع حقوقی هم محسوب می‌شود و در عین حال هر کشور یا نهادی که دیتابیس یا پایگاه داده این شبکه را در اختیار داشته باشد طبیعتا به همه اطلاعات نقل و انتقال مالی کشورهای مختلف دسترسی خواهد داشت.

وی تصریح کرد: این پایگاه داده بستر بسیار مناسبی برای جاسوسی است، کما اینکه ثابت شد ایالات متحده آمریکا از این بشکه برای جاسوسی از نهادهای مالی اروپایی در سال‌های 2001 و 2002 استفاده می‌کرده است.

این کارشناس اقتصادی اضافه کرد: ما به عنوان کشوری که به لحاظ ایدئولوژیک و منافع ملی با آمریکا و اروپا سازگاری نداریم به طور گسترده از این شبکه استفاده می‌کردیم و طبعا آنها به ریز اطلاعات مالی ما دسترسی داشته‌اند.

وی افزود: نکته خنده‌دار آنجا است که حتی بانک‌های داخلی ایران برای مبادله با یکدیگر نیز از سوئیفت استفاده می‌کردند و مراکز سوئیفت در آمریکا و اروپا مبادلات مالی داخلی ایران را نیز ثبت و رصد می‌کردند.

روحانی با بیان اینکه ما هیچ تلاشی برای برقراری یک سامانه جایگزین نکرده‌ایم، گفت:به یقین می‌توان گفت که اگر تهدید تحریم‌ها نبود شبکه سوئیفت داخلی ایجاد نمی شد و همچنان فرصت جاسوسی مالی برای کشورهای غربی وجود داشت.

*تحریم‌ها می‌توانند ما را به سوی اصلاح ساختارهای اقتصادی هل بدهند

*با غرب نه باید زیاد دعوای زبانی کنیم و نه با ترس تعامل کنیم

*باید یاد بگیریم از آجرهایی که تحریم به سوی ما پرتاب می‌کند پله بسازیم

وی تصریح کرد: این مورد نیز یکی دیگر از فرصت‌هایی بود که تحریم برای ایران ایجاد کرد و تا حدی به نتیجه هم رسید کما اینکه در بخش های مختلف می‌توان مثال‌های متعددی را نشان داد که چطور تحریم‌ها ساختارهای معیوب ما را هدف گرفته و چه طور تحریم‌ها می‌توانستند و هنوز هم می‌توانند ما را به سمت اصلاح این ساختارهای معیوب هل بدهند.

این کارشناس اقتصادی تاکید کرد: اما این مسأله نیازمند توجه فرصت محور به تحریم‌ها است نه نگاه انفعال و ترس و امثال آنها و ما هم امیدواریم مسئولان به تحریم‌ها به دیده فرصت نگاه کنند.

وی افزود: البته‌ ما نباید لااقل در مقام بیان زیاد با غربی‌ها دعوا کنیم اگر چه ما هرگز نه از لحاظ منافع ملی و نه از لحاظ ایدئولوژیک با آنها همسو نخواهیم بود،اما باید دقت کنیم که با ترس به طرف مقابل تعامل نکنیم بلکه باید یاد بگیریم از آجرهایی که به سمت ما پرتاب می‌شود پله بسازیم.