اختصاص سهمیه‌ بنزین به هر خانوار

به گزارش 598 به نقل از سایت عیارآنلاین، شبکه تحلیلگران فناوری ایران(ایتان) طی نامه‌ای خطاب به زنگنه وزیر نفت، پیشنهاداتی برای سهمیه‌بندی بنزین و تعیین قیمت بنزین آزاد ارائه کرد. در این نامه آمده است: اتخاذ راهبرد قیمتی ـ مقداری در تخصیص سهمیه ماهانه 60 لیتر بنزین 400 تومانی به هر خانوار بدون افزایش قیمت و همچنین افزایش قیمت بنزین آزاد می­‌تواند منافع بیشتری را از نظر "عدالت در تخصیص یارانه بنزین”، "کنترل انتظارات تورمی و تورم”، "کاهش مصرف و افزایش صرفه‌جویی” نسبت به افزایش قیمت انواع بنزین تامین کند.

متن کامل نامه‌ی شبکه تحلیلگران فناوری ایران (ایتان) به شرح زیر است:

جناب آقای مهندس زنگنه

وزیر محترم نفت

باسلام واحترام؛

پیرو اظهار نظر جنابعالی مبنی بر مشخص شدن قیمت بنزین در روزهای آینده، وبا توجه به فعالیت‌های کارشناسی انجام شده در شبکه و در جهت کمک به تصمیم‌گیری آن وزارت، در ادامه مواردی را به استحضار می رساند:

1- اجرای طرح کارت هوشمند سوخت و سهمیه‌­بندی بنزین در خرداد ماه سال 86 و اجرای گام اول قانون هدفمند کردن یارانه­‌ها در دی­ماه سال 89 رشد مصرف بنزین کشور را متوقف کرد. با توجه به تورم عمومی کشور در دو سال اخیر، هزینه­‌های حمل­‌و­نقل عمومی افزایش پیدا کرده است اما تثبیت قیمت بنزین طی این دوره و اجرا نکردن گام دوم قانون هدفمند کردن یارانه­‌ها باعث کاهش ارزش واقعی بنزین نسبت به ابتدای اجرای گام اول این قانون شده است. در نتیجه صرفه مصرف بنزین برای استفاده خودروهای شخصی بیشتر شده است و همانطور که در شکل زیر مشاهده می‌شود، مصرف بنزین در سال 91 نسبت به سال­های قبل آن مجددا روندی افزایشی یافته است. در حال حاضر وزارت نفت قصد دارد برای پاسخگویی به نیاز داخل مقداری بنزین وارد کند.

 

شکل1- روند تغییرات مصرف بنزین کشور طی سال­های 80 تا 92

2- بررسی‌­ها نشان می­‌دهد یکی از دلایل اصلی کنترل مصرف بنزین کشور در سال­‌های گذشته استفاده از راهبرد قیمتی- مقداری به جای راهبرد صرفا افزایش قیمت بوده است که اصلی­‌ترین الزامات اجرای آن در این مرحله به شرح زیر است:

2 -1- اختصاص سهمیه ماهانه 60 لیتر بنزین 400 تومانی به هر خانوار و نه هر وسیله نقلیه بدون افزایش قیمت

برخی خانواده‌­ها بیش از یک وسیله نقلیه دارند و برخی دیگر از داشتن وسیله نقلیه محرومند. در شرایط موجود، خانواده­ای که وسیله نقلیه بیشتری دارد به میزان بیشتری از بنزین یارانه‎­ای استفاده می­‌کند. در نتیجه پیشنهاد می­‌شود بر اساس تجمیع بانک اطلاعاتی بدست آمده از هدفمند کردن یارانه‌ها و کارت هوشمند سوخت، سهمیه 60 لیتر بنزین نیمه یارانه‌ای به هر خانواده به جای هر وسیله نقلیه اختصاص یابد؛ بدون آن که قیمت آن افزایش پیدا کند. با این کار توزیع یارانه بنزین میان خانوارهای دارای وسیله نقلیه اعم از خودرو و موتور سیکلت برابر و عادلانه می­شود و به خانوارهایی که بیش از یک وسیله نقلیه دارند، سهمیه و یارانه اضافه‌ای اختصاص نمی‌یابد. همچنین دولت با تخصیص ماهانه مبلغ ما­به‌­تفاوت قیمت بنزین نیمه­‌یارانه­‌ای با قیمت بنزین آزاد به خانوارهای فاقد وسیله نقلیه، یارانه بنزین خودروهای شخصی را به صورت کاملا عادلانه در تمامی خانوارها اعم از این که وسیله نقلیه داشته باشند یا نداشته باشند، هدفمند می­‌کند. در این صورت کمک هزینه پرداخت شده به خانوارهایی که وسیله نقلیه شخصی ندارند می­‌تواند هزینه­‌های ناشی از افزایش هزینه‌­های حمل­‌و­نقل را برای این خانوارها جبران کند. اجرای این سیاست انتظارات تورمی را در بازار کنترل می­‌کند و نارضایتی کمتری به دنبال دارد. همچنین از آن جا که برخی خانوارها تنها از یک نفر تشکیل شده است، پیشنهاد می­‌شود سهمیه این خانوارها 25 لیتر در ماه تعیین شود که 5 لیتر کمتر از سهمیه هر نفر در یک خانواده دو نفره با 60 لیتر بنزین نیمه­‌یارانه­‌ای است.

2-2- صرفا افزایش قیمت بنزین آزاد

در حال حاضر قیمت بنزین آزاد از قیمت معادل آن در فوب خلیج فارس کمتر است و ضروری است در این مرحله صرفا قیمت بنزین آزاد افزایش یابد. با این کار مصرف­‌کنندگان بنزین آزاد، هزینه واقعی­‌تری برای آن در داخل کشور را پرداخت می­‌کنند و از اختصاص یارانه بیشتر به افرادی که بیش از این سهمیه مصرف می­‌کنند، جلوگیری می­‌شود. همچنین برای برقراری عدالت ضروری است مبلغ مابه­‌تفاوت قیمت 60 لیتر بنزین یارانه­‌ای 400 تومانی با 60 لیتر بنزین آزاد به حساب خانوارهای فاقد وسیله نقلیه واریز شود.

2 -3- استفاده از اثر جانشینی گاز برای خودروهای عمومی

مقایسه ارزش اقتصادی گاز طبیعی و بنزین نشان می­‌دهد که در ارزش حرارتی برابر، قیمت گاز صادراتی کمتر از نصف قیمت بنزین فوب خلیج فارس است و با توجه به ذخایر سرشار گاز طبیعی کشور و وجود ظرفیت مازاد تولید آن در روزهای غیرسرد سال ضروری است نسبت به افزایش سهم گاز طبیعی در سبد سوخت کشور اقدام شود. با وجود افزایش 19 برابری مصرف گاز طبیعی در بخش حمل­ونقل طی 8 سال گذشته، افزایش تعداد جایگاه­های سی.ان.جی می تواند سهم این حامل انرژی را در حمل­ونقل عمومی به ویژه در روزهای غیرسرد سال بیشتر کند.

بررسی وضعیت مصرف سی.­ان.­جی. در دنیا نشان می­‌دهد هر جایگاه به طور متوسط 800 خودرو را پوشش می­‌دهد. این در حالی است که در ایران هر جایگاه 1600 خودرو را پوشش می­‌دهد که دو برابر متوسط جهانی است. کمبود جایگاه­‌های سی.­ان.­جی. اصلی­ترین عاملی است که استفاده از گاز را در حمل‌­و­نقل کشور محدود می­‌کند. بنابر این برای تامین جایگاه­‌های مورد نیاز لازم است حداقل 2000 جایگاه جدید با اولویت شهرهای بزرگ که هم تعداد خودرو و هم آلودگی بیشتری دارند،‌ مورد بهره‌­برداری قرار گیرد.

 

شکل2- تعداد خودروهایی که یک جایگاه سی.­ان.­جی. پوشش می‌­دهد(NGV Journal, 2012)

از آن جا که برای گاز طبیعی برخلاف فرآورده­‌های نفتی امکان قاچاق وجود ندارد، پیشنهاد می‌­شود قیمت این حامل انرژی در این گام افزایش پیدا نکند. همچنین ضروری است نسبت به اصلاح سهمیه خودروهای عمومی بر اساس موارد زیر اقدام شود:

الف- تاکسی‌ها: تا زمان رسیدن تعداد جایگاه‌هایCNG  به تعداد مورد نیاز ضروری است تمامی جایگاه­های CNG در شهرهای بزرگ به صورت اختصاصی در اختیار تاکسی­ها قرار گیرد. با اختصاص جایگاه­ها به تاکسی­ها می­توان سهمیه بنزین این خودروها را به 60 لیتر در ماه کاهش داد و حمل­و­نقل عمومی را بر پایه گاز طبیعی اصلاح کرد. در شهرهای کوچک نیز با توجه به در دسترس بودن جایگاه­های CNG می­توان سهمیه تاکسی­ها را در گام دوم هدفمند کردن یارانه بنزین به 60 لیتر کاهش داد. این سیاست می­تواند با توجه به احداث جایگاه­های CNG در هر شهر به صورت مرحله­ای اجرای شود.

ب- وانت‌بارها: از آن جا که درصد قابل توجهی از مالکان وانت‌بارها صاحب مشاغل آزاد هستند، اختصاص سهمیه بنزین به این گروه نمی‌تواند به صورت هدفمند به فعالان این بخش صورت گیرد. همچنین برخی از مالکان وانت‌بارها انگیزه کمی در دوگانه‌سوز کردن وسیله نقلیه خود دارند. از طرفی گاز طبیعی بر خلاف بنزین قابلیت جابجایی ندارد و سوء استفاده‌ای از آن صورت نمی‌گیرد. با فراهم کردن امکان استفاده اختصاصی وانت‌بارها از جایگاههای عرضه CNG به صورت اختصاصی مشابه تاکسی‌ها در شهرهای بزرگ و کاهش سهمیه بنزین تمامی وانت‌بارها به 60 لیتر، سوء استفاده از سهمیه اختصاصی بنزین آن‌ها از بین رفته و انگیزه دوگانه‌سوز کردن این خودروها افزایش می‌یابد. هم چنین قابل توجه است که بازده موتورهای احتراق داخلی وسایل نقلیه پایه گازوئیل‌سوز، پایه گازسوز و بنزین‌سوز به ترتیب 40، 35 و 30 درصد است. بنابراین مناسب است نسبت به گازسوز کردن وانت‌بارها در کوتاه‌مدت و جایگزین کردن آنها با موتورهای گازوئیل‌سوز در میان‌مدت اقدام شود.

ج- آژانس‌های مسافربری و ماشین‌های آموزش رانندگی: از آنجا که کارکرد آژانس‌های مسافربری و ماشین‌های آموزش رانندگی به منزله کارکرد بخش خصوصی و نه بخش عمومی است و از طرفی آژانس‌های متعددی در سطح شهر بدون دریافت سهمیه بنزین یارانه‌ای به فعالیت می‌پردازند، ضروری است سهمیه این بخش حذف گردد. حذف سهمیه بنزین نیمه یارانه‌ای مازاد این خودروها به افزایش عدالت و شفافیت در بازار منجر شده و فشار هزینه‌های حمل­ونقل خصوصی از عموم مردم برداشته می‌شود.

3- جمع بندی

اتخاذ راهبرد قیمتی ـ مقداری در تخصیص سهمیه ماهانه 60 لیتر بنزین 400 تومانی به هر خانوار بدون افزایش قیمت و صرفا افزایش قیمت بنزین آزاد می­تواند منافع بیشتری را از نظر "عدالت در تخصیص یارانه بنزین”، "کنترل انتظارات تورمی و تورم”، "کاهش مصرف و افزایش صرفه جویی” نسبت به افزایش قیمت انواع بنزین تامین کند. با توجه به اختصاص سهمیه­‌های کنونی و افزایش قیمت بنزین مازاد بر الگوی مصرف،‌ کاهش مصرف هر لیتر بنزین در داخل کشور نیاز واردات بنزین را مرتفع و بستر صادرات بنزین تولید شده در کشور را فراهم می­‌کند. به علاوه منابع حاصل از افزایش قیمت بنزین آزاد می­‌تواند برای ارتقای سطح حمل­‌ونقل عمومی و نوسازی ناوگان عمومی استفاده شود.