فراستی:روایت‌فتح مهمترین سند جنگی سینمای ما است

به گزارش خبرنگار سینمایی فارس، مراسم بزرگداشت بیستمین سالگرد شهادت سیدمرتضی آوینی با عنوان راوی آسمان عصر امروز با حضور هنرمندان و سینماگران از جمله نادر طالب‌زاده، بهروز افخمی، مسعود فراستی، وحید جلیلی، مجید رجبی‌معمار، مهدی همایون‌فر و ابراهیم فیاض در سالن همایش‌های برج میلاد تهران برگزار شد.

در ابتدای این مراسم مستندی درباره روز خاک‌سپاری سید شهیدان اهل قلم پخش شد که توجه حضار در سالن همایش‌ها را جلب کرد.

همچنین در ادامه قسمتی از مستند کلاس درس سینما که در این مستند نقد فیلم و سینما و آموزش تکنیک‌های فیلم‌سازی از زبان شهید مرتضی آوینی بیان شده است پخش شد.

بنا بر این گزارش، در ادامه این مراسم میزگرد با موضوع ابعاد شخصیتی سید شهیدان اهل قلم با حضور نادر طالب‌زاده، بهروز افخمی، مسعود فراستی، وحید جلیلی و ابراهیم فیاض برگزار شد که در این میزگرد به مسائل پیرامون شهید سیدمرتضی آوینی پرداخته شد.

*طالب‌زاده: آوینی در صداوسیما انفجار نور به وجود آورد

در ابتدای این نشست نادر طالب‌زاده در پاسخ به سئوال مسعود فراستی که دلیل متفاوت بودن روایت فتح نسبت به سایر مستندهای جنگ گفت: در ابتدا باید بگویم که خیلی خوشحالم از اینکه فیلمی از شهید آوینی نمایش داده شد چرا که به شخصه دوست داشتم آقا مرتضی را همان طور که صحبت می‌کرد ببینم و در این مستند برای اولین بار توانستیم او را ببینیم. متأسفانه از آوینی غیر از همان تصویری که جلوی دستگاه تدوین است تصویر دیگری نداریم و این نشان می‌دهد مسئولین خیلی حواسشان متوجه درخشش افراد نیست.

وی افزود: متأسفانه در زمان حیات آوینی حتی یک مصاحبه تلویزیونی هم با او نشد ولی از این جهت که چنین فیلمی از او باقی مانده است بسیار خوشحالم.

طالب‌زاده ادامه داد: اما سئوالی که آوینی در این فیلم در مورد دلایل تفاوت روایت فتح با دیگر آثار مستند دفاع مقدس مطرح می‌کند سئوال جالبی است و به نظرم زمان‌شناسی و وقت‌شناسی منحصر به فرد آوینی و همکارانش باعث شد تا روایت فتح این چنین ماندگار شود.

به نظر من آوینی در روایت فتح به درستی لحظه‌ها را ثبت کرده است و توانست آن انفجار نور را به درستی توضیح دهد کاری که هیچ هنرمندی در آن زمان نمی‌توانست در سازمان انجام دهد و به حق مقام معظم رهبری پس از شهادتش بر سر تابوت او حاضر شد چرا که باید قدردان او باشیم.

* افخمی: در کار با آوینی جبهه را باید واقعاً کشف می‌کردیم

در ادامه مراسم بهروز افخمی نیز در مورد دلایل متفاوت بودن روایت فتح با دیگر آثار مستند گفت: در فیلمی که پخش شد مشاهده کردیم که آوینی جنبه معلمی را چقدر درست انجام می‌داد و سعی می‌کرد به دیگران بگوید با درک موضوع می‌توان عمق مفهوم را بیشتر منتقل کرد.

وی افزود: ما که به سید مرتضی نزدیک بودیم می‌دانستیم باید به آن چیزی که مرتضی می‌خواهد بگوید باید برسیم و رسیدن به این موضوع هم خیلی آسان نبود چرا که باید به حقیقت جبهه نزدیک می‌شدیم در واقع جبهه را باید واقعاً کشف می‌کردیم که به واقعیت بیرون از خود می‌رسیدیم نه اینکه تصورات خود را تنها در قالب دوربین و فیلم ضبط و پخش کنیم.

وی افزود: آن زمان بین فیلمبرداران و فیلمسازان که به قول سید مرتضی بچه مسلمان هم بودند از این اتفاقات می‌افتاد و عین اینکه اعتقاد داشتند این جنگ اجتناب‌ناپذیر است و دشمن به ما حمله کرده و باید از کشور دفاع کنیم اما جنبه دل‌ بخواهی هم به فیلم‌شان می‌دادند و ذهنیت خود را در فیلم دخیل می‌کردند البته برخی هم تحت تأثیر شعارهای یکی از گروه‌های افراطی چپ‌گرا که معتقد بود این جنگ از هر دو طرف ناعادلانه است می‌رفتند تا یک چنین تصاویری را ثبت و ضبط کنند و این علائم بیماری است که متأسفانه در سینمای ایران و حتی سینمای مستند همچنان وجود دارد و برخی در فیلمسازان فکر می‌کنند می‌توانند تصورات خود را در قالب فیلم نشان دهند اما از نظر سیدمرتضی این مستند واقعی نیست و مستند واقعی باید در نمایش واقعیت کوشش کنند.

افخمی خاطرنشان کرد: در واقع تفاوت اصلی مستند روایت فتح با سایر مستندات این است که آوینی آن قدر به روح اتفاقات جبهه نزدیک می‌شد که به قول خودش یکی از فرماندهان جنگ به او گفته بود ساختن چنین فیلم‌هایی کاری ندارد اما اینکه فیلمساز نجابت به خرج دهد و از خودش بگذرد و آن چیزی را که واقعاً اطرافش می‌گذرد را نشان دهد کار آسانی نیست و مرتضی آوینی سعی می‌کرد این کار را با افرادی که با او کار می‌کردند انجام دهد.

*جلیلی: در آثار آوینی این محتوا بود که به فرم تبدیل می‌شد

در ادامه این برنامه وحید جلیلی در مورد تفاوت روایت فتح با دیگر آثار مستند دفاع مقدس گفت: چند سال قبل در هفته دفاع مقدس تلویزیون فیلمی را پخش کرد که من چندین ساعت پس از آن بهت‌زده بودم و یاد فیلم‌های جنگ ویتنام افتادم و تازه آنجا بود که متوجه شدم روایت فتح چیست و به نظرم اگر آوینی نبود مثل فیلمفارسی نیز امروز در سینمای مستند فیلم جنگی داشتیم.

جلیلی ادامه داد: شاید در روایت فتح این محتوا بود که به فرم تبدیل می‌شد و هیچ کدام از اینها به دیگری برتری نداشت اما خیلی‌ها که رفتند و موفق نشدند یک دلیلش این بود که از سینما آمده بودند و محدود به فرم بودند اما در روایت فتح کسانی که فیلمبرداری یا کارگردانی می‌کردند تحت هدایت آوینی مرعوب افراد نیستند و در کار آوینی این محتواست که به قوام می‌رسد و فرم متناسب خود را پیدا می‌کند.

* فراستی: آن چیزی که روایت فتح را روایت فتح کرده این است که او روایت نفس الامری را روایت می‌کند

در ادامه این برنامه مسعود فراستی نیز در مورد ویژگی‌های شهید آوینی و مستند روایت فتح گفت: بلد بودن و خوب دیدن شروع فرم است و گرنه خیلی از افراد هم می‌توانستند فیلمفارسی جبهه‌ای بسازند اما به نظر من مرتضی به درستی از تکنیک حرف می‌زد و تکنیک فرم را هم شامل می‌شود و بدون اینکه فیلم محتوایی هم در کار نیست. در واقع این تکنیک است که اجازه شکل‌گیری فرم و محتوا را می‌دهد و این فرم اصلاً مقوله فنی نیست بلکه یک مقوله زیستی است و با زندگی کردن در آن لحظه می‌توان آن را پیدا کرد.

فراستی ادامه داد: معنا فارغ از شور است در هیچ لحظه‌ای اتفاق نمی‌افتد و این تبدیل حرف به فرم است که حرف را کامل می‌کند. حرفی که فرم نگرفته باشد حرف نیست و فرم است که حرف و موضوع را می‌تواند به محتوا تبدیل کند. موضوع در مستند جنگ از نظر ما جنگ تحمیلی است و سئوال اینجاست که مرتضی این جنگ تحمیلی را چگونه تعریف می‌کند و چرا روایت فتح متفاوت است.

وی افزود: یکی از دلایلش این است که آدم‌هایی روایت فتح را ساختند که اهل جبهه هستند و بعد از آن دوربین را می‌فهمند و این دو دلیل مهمترین دلایل روایت فتح نسبت به سایر آثار است و به گونه‌ای که مرتضی با گروهش کار کرده دوربین بخشی از دیدن شده است. اعتماد به جبهه، فهمیدن دوربین و عمل کردن به آن دلایل متفاوت بودن روایت فتح است.

این منتقد سینمای ایران در ادامه با طرح این سئوال که چرا آوینی در روایت فتح تصاویری از کشته شده‌ها نمی‌گیرد گفت: چرا وقتی عراقی‌ها اسیر می‌شوند در جلوی دوربین آوینی رد می‌شوند شبیه عراقی‌های سایر تیم‌ها نیستند و به آنها به شکل انسان نگاه می‌شود اما در دیگر آثار حتی فیلم‌های سینمایی دشمن را شبیه عقب افتاده‌ها نشان می‌دهیم اما در فیلم آوینی این تصویر را نمی‌بینیم.

وی تاکید کرد: آن چیزی که روایت فتح را روایت فتح کرده است این است که مرتضی روایت نفس الامری را روایت می‌کند یعنی اینکه ما دفاع می‌کنیم و از یک واقعیت بزرگی هم دفاع می‌کنیم و مرتضی به درستی این را می‌فهمد که بچه‌هایی که در زمین حماسه می‌آفرینند آسمانی هستند یعنی آن بچه‌هایی که برای دفاع از سرزمین‌شان می‌جنگند جسم‌شان در زمین است و روح‌شان در آسمان قرار دارد و همین موضوع است که نریشن‌های مرتضی را متفاوت می‌کند و نریشن‌هایش رو به آسمان دارد.

مسعود فراستی در ادامه گفت: روایت فتح به نظر من تنها مستند شخصیت‌پرداز تاریخ سینمای ایران است و هیچ مستند واقعی جنگی را پیدا نمی‌کنید که این چنین شخصیت‌پردازی کرده باشد و آوینی در این مستند شخصیت‌پردازی می‌کند، شخصیت‌پردازی که هم به فرد نظر دارد و هم به شخص و در کنار این شخصیت‌پردازی دوربین آوینی نیز کاملاً متفاوت است و دوربین او جایی قرار می‌گیرد که از درون افراد تصویر می‌گیرد.

فراستی در ادامه اظهار داشت: همانطور که دوربین فورد در سینما منحصر به فرد است دوربین مرتضی نیز در روایت فتح منحصر به فرد و زاویه آن به سمت درون افراد است، به همین دلیل لحن مرتضی و نریشن‌های او نیز درون را توضیح می‌دهد و حتی لحظه مرگ در فیلم‌های مرتضی نیز با مرگ در سایر فیلم‌ها متفاوت است و او مرگ را فیکس می‌کند که این تنها مختص خود اوست و پشت میز تدوین اتفاق می‌افتد به همین دلیل به اعتقاد من روایت فتح قطعاً مهمترین سند جنگ تاریخ سینمای ایران است. 

* فیاض:آوینی کاری کرد که تاریخ ما با جنگ از بین نرود

براساس این گزارش، در ادامه مراسم بیستمین سال درگذشت شهید سیدمرتضی آوینی،ابراهیم فیاض در پاسخ به سؤال فراستی که پرسید ویژگی‌های روایت فتح چیست؟، گفت: جنگ انقطاع تاریخی به وجود می‌آورد مثل جنگ جهانی دوم که باعث شد مدرنیست به مدرنیته تبدیل شود یا مثلاً جنگ ایران و روس، ظاهراً جنگ ایران و عراق باعث انقطاع شد که تاریخ ما از بین برود و کار مرتضی این بود که جنگی که انقطاع‌‌ تاریخی ایجاد می‌کرد را به جایی برساند تا همه به ما افتخار کنند. یک واقع تاریخی که رخ می‌دهد نمی‌شود آن را پنهان کرد ایران از انقطاع به سوی پیشرفت رفت که اولین روایتگر آن شهید آوینی بود.

در ادامه این مراسم نادر طالب‌زاده کارشناس و منتقد سینما در خصوص تکنیک در سینما گفت: کسی که می‌خواهد فیلم بسازد باید به این فن مسلط باشد. یعنی کارگردان باید کار با دوربین را بهتر از فیلم‌بردار بلد باشد. من در زمان جنگ با آقا مرتضی فیلم نساختیم و بعد از اینکه جنگ تمام شد آرزو داشتم که با ایشان کار کنم که ما به بوسنی رفتیم برای مجموعه بالکان که فیلم‌برداری کنیم و برای این کار یک متن نوشتیم و وقتی فیلم‌برداری و تدوین این مجموعه تمام شد به متن رسیدیم و متنی نوشتیم که من هنوز تمام آن کاغذها را دارم من یادم هست که مرتضی شب تا صبح متن می‌نوشت و می‌گفت عالی شد! مرتضی چیزی داشت که باید از زمین کنده می‌شد و می‌رفت. کارهای مرتضی واقعاً بی‌بدیل بود و در زمان حضورش با تمام وجود حضور داشت. وقتی مستندهای مرتضی را می‌بینیم ذهن ما را می‌برد به طوری که اصلاً به تکنیک و چیزهای دیگر فکر نمی‌کنید. وقتی مرتضی رفت یک انفجار بیداری در ایران پیش آمد که تمامی اذهان را به خود جلب کرد.

بنابراین گزارش بهروز افخمی کارگردان سینمای ایران در ادامه اظهار داشت: حواسمان باشد که بتوانیم از دام خودبنیادی بیرون بیاییم چون آقامرتضی به این موضوع تأکید داشت. اگر هدفتان این است که از خودبنیادی خارج شوید باطل کردن پیش‌فرض‌ها را نیاز دارید و اگر اینها را باطل کردید موفق شدید. بحث سیدمرتضی این بود که کل عالم بیرون از ما زنده است به شرط اینکه گوش شنوا داشته باشیم و بفهمیم که می‌خواهند ما را به کجا هدایت کنند. وقتی این موضوع را مقابل فیلم‌ساز امروز بگذاریم می‌بینیم که حتی اطرافیان خود را زنده فرض نمی‌کنند. یعنی بازیگر را آچار و پیچ‌گوشتی فرض می‌کنند. دو نوع فیلم‌سازی، دو نوع زندگی و دو نوع مسلمانی داریم که یکی از آنها آدم‌ها را زنده فرض می‌کنند ولی یکی خودبنیاد است به این معنی که اصلاً معلوم نیست عالمی در بیرون وجود داشته باشد.

مسعود فراستی منتقد و کارشناس سینما در ادامه سخنان افخمی عنوان کرد: شاید فکر می‌کنیم حرفی که بهروز می‌زند خیلی ساده است که این موضوع جد و جهد زیادی می‌خواهد تا اثر را مردمی کند. مخاطب را باید از اول در فیلم لحاظ کرد و باید تکنیک را اهلی کرد. ما در تمامی این سال‌ها از سینمای دینی سخن گفتیم ولی از سینمای دینی به معنای واقعی چیزی نفهمیدیم.

همچنین ابراهیم فیاض با اشاره به سخنان فراستی گفت: همیشه می‌گویند باید یک فاصله تاریخی ایجاد شود که در آن عینیت پیش بیاید جنگ ایران و عراق جنگی بود که خود ما در آن شوکه بودیم چون جنگ انقطاع است پس بنابراین ادبیاتش نیز انقطاعی است. زیرا جنگ با خود ادبیات خاص خودش را به وجود می‌آورد. روایت جنگ ما بسیار هم است و این روایت نباید جنگ را تقلیل کنند.

وی افزود: امسال در راهیان نور برخی افراد که جنگ را روایت می‌کردند آن را تقلیل کرده بودند. ما در روایت جنگ نمی‌دانیم که به چه چیزی بپردازیم و در اصل باید به دنبال تاریخ جنگ باشیم. روایات آهنگران از جنگ بسیار خوب است.

فیاض در پایان بیان کرد: آوینی می‌دانست که این کار سخت است ولی می‌خواست کارش را عملی کند که نوآوری آوینی نیز از همین‌جا نشأت می‌گیرد.

وی افزود: آوینی با روشنفکری دینی درگیر شد با حاتمی‌کیا در فیلم کرخه تا راین درگیر شد چون آدم خلاقی است برای کسی که از نسل جنگ نیست کتاب آوینی مأخذ است.