ایران می‎‎‎تواند از ان پی تی خارج شود

به گزارش 598 به نقل از فارس، «سوزان مالونی»، پژوهشگر ارشد مرکز مطالعات خاورمیانه سابان در تحلیل «کشورهای خلیج فارس و چشم‎‎انداز یک ایران هسته‎‎ای» مقاله‎‎‎‎ای را در اندیشکده «بروکینگز» منتشر کرده است که خبرگزاری فارس به دلیل اهمیت مطلب، آن را منتشر می‎‎‎‎کند:

* رشد جامعه علمی ایران

- تصمیمات فنی: تجربیات گذشته حاکی از آن است که عوامل فنی می‎‎‎‎‎‎‎‎توانند روی تصمیمات یک تکثیر‎‎‎‎‎‎‎‎کننده تسلیحات هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای بالقوه تاثیرگذار باشد. جامعه علمی ایران که با برنامه هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای مرتبط است، طی سال‎‎‎‎‎‎‎‎های اخیر پرستیژ بالایی کسب کرده است.

* پرستیژ دانشمندان هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران

- پرستیژ: برخی تحلیل‎گران معتقدند ملاحظات ایدئولوژیکی در نهایت تهران را وادار خواهد کرد که دستاوردهای هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای خود را آشکار کند. طبق این استدلال، جذابیت منطقه‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران ریشه در انکار ترتیبی دارد که آمریکا خواهان آن است و نمایش قدرت برنامه هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران بیشتر از مکانیسم دیگری می‎‎‎‎‎‎‎‎تواند استقلال و ایمنی ایران در مقابل نفوذ آمریکا را نشان دهد. برای یک حکومت آماده رزم و درگیر با تحریم‎‎‎‎‎‎‎‎های اقتصادی که روی عموم مردم تاثیر گذاشته، آزمایش هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای می‎‎‎‎‎‎‎‎تواند نقطه‎‎‎‎‎‎‎‎ای باشد برای تجدید قوای ایران.

* پیامدهای قانونی هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای شدن ایران

از همان اولین روزهای کشف فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های پنهان هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران، اقدامات جامعه بین‎‎‎‎‎‎‎‎الملل برای رسیدگی و محدودسازی برنامه هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران، براساس مبانی حقوق بین‎‎‎‎‎‎‎‎الملل، به خصوص مفاد پیمان منع تکثیر سلاح‎‎‎‎‎‎‎‎های هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای 1968 بود، که ایران نیز از امضاکنندگان این پیمان است. این رویه‎‎‎‎‎‎‎‎ای مناسب و ضروری بود و رهبر ایران دائماً به مفاد این پیمان اشاره کرده‎‎‎‎‎‎‎‎اند که اجازه استفاده‎‎‎‎‎‎‎‎های صلح‎‎‎‎‎‎‎‎آمیز از تکنولوژی‎‎‎‎‎‎‎‎های هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای را می‎‎‎‎‎‎‎‎دهد (برای مثال در بند 4، پاراگراف 1)، ولی موضع ایران در این خصوص مرتب از جانب آژانس بین‎‎‎‎‎‎‎‎المللی انرژی اتمی رد شده است.

این رویه با قطعنامه نوامبر 2003 شورای حکام شروع شد که اذعان می‎‎‎‎‎‎‎‎داشت تهران نتوانسته به تعهدات خود در قابل پیمان ان پی تی عمل کند. لازم به ذکر است قطعنامه 2003 مدعی نشد که خود فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی ایران مصداق نقض ان پی تی است (هدف این پیمان تجاوز و رد حق کشورها برای توسعه برنامه‎‎‎‎‎‎‎‎های غیرنظامی تولید نیرو نیست)، بلکه در آن تصدیق شد که «ایران در برخی موارد طی یک دوره زمانی مشخص نتوانسته به تعهدات خود، تحت توافقات حفاظتی در خصوص گزارش مواد هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای، فرآوری و استفاده آن‎ها و اعلان تأسیسات محل فرآوری و نگهداری این مواد عمل کند». پ

(در این قطعنامه با نگرانی زیاد در آن زمان به برنامه غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی ایران اشاره شده و ذکر شده که تهران توافق کرده در جهت اطمینان‎‎‎‎‎‎‎‎سازی غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی و فرآوری را به حالت تعلیق درآورد). بااین وجود در سپتامبر 2005 شورای حکام قطعنامه‎‎‎‎‎‎‎‎ای تصویب کرد که در آن رسماً عدم پایبندی ایران به بند 12(ج) اساسنامه آژانس بین‎‎‎‎‎‎‎‎المللی انرژی اتمی اعلان شد و یک سال بعد آژانس مسأله را به شورای امنیت سازمان ملل ارجاع داد.

* ابعاد قانونی برنامه هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران

هرچند ابعاد قانونی در ابتدا حول کوتاهی تهران در افشاسازی فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های مورد نظر در ان پی تی مطرح شد، اما مسأله غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی، مسأله‎‎‎‎‎‎‎‎ای بود که اهمیت بیشتری یافت، زیرا این فعالیت هرچند قانونی بود، اما داشتن برنامه غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی داخلی مقیاس بزرگ، می‎‎‎‎‎‎‎‎توانست به تهران تأسیسات، مهارت و تجربه لازم برای دستیابی به توانمندی تسلیحاتی را بدهد.

این ابهام دقیقاً همان عاملی است که تلاش‎‎‎‎‎‎‎‎های بین‎‎‎‎‎‎‎‎المللی برای محدودسازی هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران را پیچیده کرده است. در ابتدا سه کشور اروپایی خواهان تعلیق غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی و مذاکره با تهران شدند و در نهایت آژانس بین-المللی انرژی اتمی این خواسته را مطرح کرد، اما این خواسته همیشه بیشتر در ظاهر تدبیری برای اطمینان سازی مطرح شده تا تحت اتهام نقض توافقات حفاظتی یا دیگر تعهدات قانونی.

* ارجاع پرونده هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران به شورای امنیت

ارجاع پرونده هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران از آژانس بین‎‎‎‎‎‎‎‎المللی انرژی اتمی به شورای امنیت، این ابهام قانونی را حل کرد. تصمیم شورای حکام آژانس در سال 2006 برای ارجاع پرونده ایران به شورای امنیت، مسأله قانونی را از عدم شفاف‎‎‎‎‎‎‎‎سازی به موضوع غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی تبدیل کرد. شورای امنیت در قطعنامه 1969 براساس فصل 7 منشور سازمان ملل، به تهران دستور تعلیق غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی داد.

تا زمانی‎که پرونده به شورای امنیت ارجاع داده نشده بود، تهران برای تعلیق فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های غنی‎سازی خود الزام و اجبار قانونی نداشت و ایران با جریمه و تنبیهی مواجه نبود. تحریم‎‎‎‎‎‎‎‎ها و تدابیر اتخاذ شده توسط جامعه بین‎‎‎‎‎‎‎‎الملل نتیجه مستقیم نقض قطعنامه 1969 شورای امنیت، توسط تهران و عدم تعلیق غنی‎‎‎‎‎‎‎‎سازی است. از زمانی‎که این پرونده به شورای امنیت ارجاع داده شد، آژانس در چند مورد درباره فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های ایران گزارش داده که با توافقات حفاظتی و تعهدات ان پی تی ناهم‎خوانی داشت، اما از اعلان اولیه در سال 2005 یافته جدید رسمی، درباره عدم پایبندی ایران گزارش نشده است.

تصدیق یا کشف توانمندی تسلیحات هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران پارامترها را تغییر خواهد داد. آشکار یا پنهان بودن برنامه تسلیحاتی به لحاظ حقوقی، در واکنش بین‎‎‎‎‎‎‎‎المللی تاثیر زیادی دارد. اعلان آزمایش تسلیحاتی و یا دیگر برنامه‎‎‎‎‎‎‎‎های تسلیحاتی رسمی توسط رهبری ایران، این کشور را در تقابل آشکار با تعهدات اولیه‎‎‎‎‎‎‎‎اش تحت ان پی تی و به خصوص بند 2 این پیمان قرار می‎‎‎‎‎‎‎‎دهد. طبق این بند، کشورهایی که تسلیحات غیرهسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای دارند متعهدند «تسلیحات هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای یا دیگر قطعات انفجاری هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای دریافت، تولید یا اکتساب نکنند».

* تهران می تواند از ان پی تی خارج شود

تهران می‎‎‎‎‎‎‎‎تواند طبق بند 10 از این پیمان عدول کند. این بند به کشورهای عضو اجازه می‎‎‎‎‎‎‎‎دهد زمانی‎که رویدادهای غیرعادی در رابطه با موضوع این پیمان، منافع مهم کشور مربوطه را به مخاطره می‎‎‎‎‎‎‎‎اندازد، این کار را بکنند. به موجب این پیمان، کشورها برای این تصمیم باید سه ماه پیشتر آن را به اطلاع تمام کشورهای عضو و شورای امنیت سازمان ملل برسانند و در توجیهی کتبی این «رویدادهای غیرعادی» که منجر به تصمیم برای عدول از پیمان شده را توضیح دهند.

لازم به ذکر است که طی بازبینی‎‎‎‎‎‎‎‎های دوره‎‎‎‎‎‎‎‎ای ان پی تی، چند کشور اظهار داشته‎‎‎‎‎‎‎‎اند دلایل عدول از پیمان باید اصلاح شود و برخی معتقدند، مواد یا دانش اکتسابی در نتیجه عضویت در ان پی تی، نباید بعد از این به کشورهایی که از پیمان عدول کرده‎‎‎‎‎‎‎‎اند تعلق گیرد. به این دلایل است که تلاش ایران برای طفره رفتن از ان پی تی، از طریق عدول از پیمان ممکن است مورد مناقشه واقع شود و منجر به جرائم قانونی برای این کشور شود.

* عدم اشاره به نقض صلح توسط ایران

با این وجود، در نهایت اعلان و افشای برنامه تسلیحاتی تهران، وضعیت این کشور را با ان پی تی بی‎‎‎‎‎‎‎‎ربط می‎‎‎‎‎‎‎‎کند، حداقل از منظر امنیتی این‎طور خواهد بود؛ در این صورت مرجع مسئول، برای نشان دادن واکنش دیپلماتیک، شورای امنیت سازمان ملل خواهد بود که ارتباطی به وضعیت ایران تحت ان پی تی نخواهد داشت. چنان‎چه رهبران ایران، صریحاً درباره نیات و توانمندی‎‎‎‎‎‎‎‎های تسلیحاتی خود شفاف‎‎‎‎‎‎‎‎سازی کنند، واشنگتن و متحدانش دستاویزی متقاعدکننده برای این ادعا خواهند داشت، که این برنامه تسلیحات هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای آشکار تهدیدی برای صلح و امنیت (به موجب فصل 7 منشور سازمان ملل) است.

در واقع فصل 7 این منشور دقیقاً مبنایی است، برای تحریم-های سازمان ملل علیه ایران در واکنش به تحریک‎‎‎‎‎‎‎‎ها. با این وجود تاکنون هیچ‎کدام از قطعنامه-های تحریم‎‎‎‎‎‎‎‎های سازمان ملل به بند 39 فصل 7 استناد نکرده‎‎‎‎‎‎‎‎اند و اعلان نکرده‎‎‎‎‎‎‎‎اند که عدم پایبندی ایران به تعهداتش تحت ان پی تی «تهدیدی برای صلح، نقض صلح یا عملی پرخاش‎جویانه» محسوب می‎‎‎‎‎‎‎‎شود. با این وجود اعلان چنین برنامه‎‎‎‎‎‎‎‎ای به معنای دستیابی به حد آستانه است و بر این اساس، شورای امنیت مجاز به استفاده از زور تحت بند 43 منشور سازمان ملل خواهد بود.

* مشکلات آمریکا و متحدانش در صورت پنهان ماندن توانمندی تسلیحاتی هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران

به دلایلی که در بخش قبل اشاره شد، عدم افشا و آشکارسازی توانمندی تسلیحاتی هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای ایران، مشکل‎‎‎‎‎‎‎‎سازتر خواهد بود، زیرا برای کسب اتفاق نظر جهانی، واشنگتن و یا شرکایش باید شواهدی متقاعد کننده جمع‎‎‎‎‎‎‎‎آوری کنند که نشان دهد تهران درگیر اکتساب یا تولید تسلیحات هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای است. همان‎طور که گفته شد این امر مستلزم سرمایه‎‎‎‎‎‎‎‎گذاری زمانی، اطلاعاتی و سرمایه سیاسی است. علاوه بر این، ایران می‎‎‎‎‎‎‎‎تواند به نقایص زبانی ان پی تی، مانند ابهامات کلمه «تولید» استناد کند. حتی دیپلمات‎‎‎‎‎‎‎‎های آمریکا نیز اذعان داشته‎‎‎‎‎‎‎‎اند که این عبارت می‎تواند به کشورهای عضو ان پی تی حق ویژه برای ساخت نمونه‎‎‎‎‎‎‎‎هایی کامل از پوسته‎‎‎‎‎‎‎‎هایی غیرهسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای با مواد منفجره هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای و در عین حال تداوم تعهداتشان درخصوص مواد هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای دهد.

* لزوم حل ابهامات حقوقی و قانونی

ابهامات قانونی دیگری نیز وجود دارد که باید حل شود. دیدگاه‎‎‎‎‎‎‎‎ها در جامعه بین‎‎‎‎‎‎‎‎الملل درخصوص «هدف آشکار» فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای مورد نظر متفاوت است؛ طبق گفته «پائول کر» هرچند واشنگتن مدعی شده اهداف مهم هستند، اما تمام متخصصین این تفسیر را ندارند. بر این اساس، می‎‎‎‎‎‎‎‎توان علیه یک دولت ایرانی که همواره مدعی هدفی غیر نظامی برای فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های خود، با بعد مسلم نظامی، اقامه دعوی کرد.

در این صورت آمریکا یا طرفین دیگر باید ارزش تعقیب مجوز شورای امنیت برای استفاده از زور (تحت فصل 7 منشور سازمان ملل) را بر اساس شواهد موجود بسنجند، یا بدون رجوع به سازمان ملل به فعالیت‎‎‎‎‎‎‎‎های ایران واکنش نشان دهند.

تلاش برای متقاعد کردن جامعه بین-الملل جهت حمایت از استفاده از زور، علیه برنامه تسلیحات هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای فرضی ایران، کار راحتی نیست و مانند حمله سال 2003 عراق، مستلزم بحث و بررسی فشرده در خصوص موجه و مطلوب بودن اقدامی پیشگیرانه است. این مسأله موضوع بحث داغ مجامع قانونی بین‎المللی است. نکته مهم این‎که دیوان دادگستری بین‎‎‎‎‎‎‎‎المللی اظهار داشت، حتی نقض ان پی تی یا اکتساب تسلیحات هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای، نقض منشور سازمان ملل یا حقوق بین‎‎‎‎‎‎‎‎الملل محسوب نمی‎شود و از این‎رو برخی کشورها ممکن است به توجیهات و بهانه‎‎‎‎‎‎‎‎هایی کوته‎‎‎‎‎‎‎‎فکرانه تکیه کنند.

* پایبندی کشورهای عضو ان پی تی به تعهدات خود

درخصوص پیامدها و استنباط‎‎‎‎‎‎‎‎های قانونی، ایران هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای مشکلات و دشواری‎‎‎‎‎‎‎‎هایی برای رژیم جهانی عدم تکثیر سلاح‎‎‎‎‎‎‎‎های هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای، در پی خواهد داشت، اما این باور عمومی که این رژیم در حال فروپاشی است، اغراق است. کشورهای عضو ان پی تی پای تعهدات خود هستند زیرا این به نفع محاسبات منافع ملی‎‎‎‎‎‎‎‎شان است.

بهره‎‎‎‎‎‎‎‎برداری ایران از نواحی خاکستری ان پی تی و عدم تبعیت از تعهدات خود تحت پیمان این تصور را تغییر نمی‎‎‎‎‎‎‎‎دهد، همان‎طور که توانمندی‎های کره شمالی منزوی و سرکش، همسایگانش را متقاعد نکرده که برنامه‎‎‎‎‎‎‎‎های هسته‎‎‎‎‎‎‎‎ای تحریم‎‎‎‎‎‎‎‎ نشده خود را آغاز کنند. در واقع این منطقی است که بگوییم اقدامات ایران می‎‎‎‎‎‎‎‎تواند عزم قدرت‎‎‎‎‎‎‎‎های جهان برای تقویت ارتباط با ان پی تی را راسخ‎‎‎‎‎‎‎‎تر کند.