مشکل بحرین به قوت خود باقی است

به گزارش فارس، میزگردی با عنوان «چشم‌انداز بحرین» از سوی برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای اندیشکده «چتم هاوس» برگزار شد. خلاصه مباحث این میزگرد به شرح زیر است:

* یک سال بعد از گزارش کمیته تحقیق بحرین، مسایل اصلی به قوت خود باقی است

بحرین: یک سال بعد از گزارش کمیسیون مستقل تحقیق بحرین (BICI)

یک سال بعد از این که کمیسیون مستقل تحقیق بحرین پیشنهادهایی را برای رسیدگی به میراث قیام مردمی و شکایت‌هایی که در پی آن مطرح شدند، مطرح کرد، اما هنوز مسایل مهم سیاسی بدون رسیدگی باقی مانده است. در نبود هرگونه روند جدید گفت‌وگوهای سیاسی، جمعیت بحرینی بطور فزاینده‌ای دچار چنددستگی شده و خشونت نیز به تدریج در حال تشدید است.

روند قطبی‌شدن سیاسی و قومیتی بطور فزاینده‌ای مشهود شده است. همانطور که یکی از شرکت کنندگان در این میزگرد مطرح کرد، شهروندان بحرینی واردی دنیاهایی جدا از هم شده‌اند. دیدگاه‌ها درباره جو اجتماعی و سیاسی می‌تواند بسیار متفاوت باشند.

به عنوان مثال، معنی این حرف این است که فهم و نگرش از قدرت حکومت در میان مردم یک روستای شیعه‌نشین که تظاهرات در آن به یکی از واقعیت‌های روزمره بدل شده به هیچ عنوان برای ساکنان حومه بین‌المللی منامه قابل درک نیست.

* مخالفان بحرین بمبگذاری‌های نوامبر در منامه را کار نیروهای امنیتی می‌دانند

در طول ماه گذشته، قطبی‌ شدن سیاسی در این کشور تشدید شده است. در اوایل ماه نوامبر، مجموعه‌ای از انفجارها در منامه به مرگ دو رفتگر آسیایی منجر شد. هیچ گروهی مسئولیت این انفجارها را به عهده نگرفت. این حملات ترس و در عین حال محکومیت طیف اقتصادی را به همراه داشت.

به هر حال، برداشت‌ها از این حوادث به شدت با هم متفاوت بود. بسیاری از مخالفان بیانیه‌ها و دلایل ارایه شده از سوی دولت درباره این بمبگذاری‌ها را زیر سوال برده‌اند و خواستار تحقیق در این باره شده و عنوان می‌کنند این بمبگذاری‌ها ممکن است ساخته و پرداخته سرویس‌های امنیتی باشد.

* رهبران شیعه مخالف دولت بحرین بر پایبندی خود به عدم خشونت و رعایت حقوق بشر تأکید کرده‌اند

مقامات دولتی نیز عده‌ای از مظنونین را دستگیر کردند و به نوعی پیام‌های متفاوتی از سوی مقامات مطرح شدند. در برخی از این پیام‌ها این حملات دسیسه‌ای از سوی ایران و جنبش حزب‌الله لبنان خوانده شدد. برخی از مقامات نیز کل مخالفان بحرینی را مقصر خوانده و دیگران نیز انگشت اتهام را به سوی اقلیت تندروی درون این مخالفان نشانه رفتند.

با وجود قطبی شدن نوع روایت‌ها و نقل‌ها از این حوادث، محکومیت جهانی بمبگذاری‌ها نشان دهنده وجود یک نوع توافق غیرایدئولوژیکی است. اوضاع هنوز به حدی وخیم نشده و به نقطه‌ای نرسیده که جامعه آن اوضاع را دلیلی برای توجیه خشونت علیه غیرنظامیان توصیف کند.

ائتلافی از گروه‌های مخالف، از جمله حزب رسمی مخالف جمعیت اسلامی-ملی «الوفاق»، در بیانیه‌ای رسمی بر تعهد و پایبندی خود به دوری از خشونت و حقوق بشر تأکید کرده‌‌اند و شیخ «عیسی قاسم» برجسته‌ترین روحانی شیعه بحرینی در خطبه‌های نماز جمعه خود خشونت‌ها سیاسی را محکوم کرده‌ است.

* مجوز تظاهرات به طرفداران دولت، باور شیعیان بحرینی درباره تبعیض علیه آنها را تقویت کرد

اما مقامات بحرین صداقت مخالفان در این بیانیه‌ها را زیر سوال برده و شاهد واکنش سیاسی مثبتی نبوده‌ایم و برعکس شاهد دستگیری سخنگوی مخالفان و بازجویی از وی بخاطر مصاحبه با رسانه‌ها و شبکه‌های خارجی بوده‌ایم. برخی از مقامات بطور علنی همچنان ائتلاف الوفاق را مقصر حملات به نیروهای پلیس معرفی می‌کنند اقدامی که از سوی مخالفان تندروتر جوان انجام می‌شود.

اجماع نظر درباره عدم خشونت برای بحرین یک دارایی ارزشمند به شمار می‌رود با این حال خطرات کار بخاطر قطبی‌شدن فزاینده سیاسی و قومیتی در این کشور نادیده گرفته می‌شود. روز جمعه و بعد از انفجارها، مقامات مانع از ورود نمازگزاران به روستای «دیراز» برای شرکت در نماز جمعه شیخ عیسی قاسم شدند.

نظر شیعیان بحرینی درباره تبعیض دولت علیه آنها زمانی تقویت شد که حکومت درست در همان روز و به رغم ممنوعیت تجمع‌ها، مجوز برگزاری تظاهرات به طرفداری از دولت را در منامه که توسط گروه‌های سنی و در مسجد جامع سنی‌ها در این شهر برگزار شد، صادر کرد.

* برخی از کسانی که سلب تابعیت بحرین شدند خودشان خبر نداشتند

شرکت کنندگان در این میزگرد همچنین به تصمیمات حکومت برای سلب حق شهروندی از 31 بحرینی اشاره داشتند. در این فهرست 31 نفره، افراد برجسته از مخالفان از جمله دو نفر از نمایندگان برجسته پیشین وابسته به حزب الوفاق و یک دانشگاهی حضور دارند. برخی از این افراد ملیت دوگانه داشتند اما دیگران به ناگهان متوجه شدند مملکتی ندارند.

دو نفر از آنها وقتی این خبر سلب شهروندی منتشر شد در انگلیس بودند. معلوم شد برخی از این افرادی که نامشان در لیست بود از طریق شبکه توییتر متوجه این خبر شده بودند. این خبر در صفحه‌ای پخش شده بود که بخاطر محکوم کردن فعالیت‌های مخالفان معروف است. برخی از فعالین شبکه توییتر به این امر ظنین هستند که این صفحه متعلق به یکی از اعضای سرویس‌های امنیتی باشد.

* تنها سه مورد از 26 مورد پیشنهاد کمیسیون تحقیق بحرین اجرا شده است

اجرای پیشنهادهای ارایه شده از سوی کمیسیون تحقیق بحرین

شرکت کنندگان در میزگرد همچنین درباره تأثیرات کمیسیون مستقل تحقیقاتی بحرین بحث کردند. این کمیسیونی متشکل از وکلاء و قانوندانان بین‌المللی است که از سوی شاه بحرین برای تحقیق درباره قیام مردمی بحرین و موارد نقض حقوق بشر تشکیل شد.

اعضای میزگرد گفتند که یک سال بعد از منتشر شدن نتایج تحقیق کمیسیون مذکور در نوامبر 2011، بهبود در وضعیت موجود نومید کننده بوده است با این حال، برخی از شرکت‌کنندگان نظرشان این بود که الان برای قضاوت در این مورد زود است. در گزارشی که از سوی مرکز «پروژه دموکراسی خاورمیانه»، از سازمان‌های غیردولتی طرفدار دموکراسی و مرکز نظارت بر حقوق بشر بحرین منتشر شد، چنین آمده است که تنها سه پیشنهاد از 26 پیشنهاد ارایه شده از سوی کمیسیون تحقیق اجرا شده است.

* شکایت مخالفان از سیاست «یک گام به جلو دو گام به عقب» در اجرای اصلاحات

دولت و حامیان آن اینگونه عنوان می‌کنند که اصلاحات بیشتری در حال شکل‌گیری است و این روندی است که زمانبر است. برخی از شرکت‌کنندگان در این میزگرد نیز نظرشان این بود که اولین سالگرد گزارش کمیته تحقیق باید به عنوان مرحله آغازین برای روند بلندمدت تغییرات باشد نه این که پایانی بر آن فرض شود. در این جلسه چنین مطرح شد به جای این که گفته شود اصلاحات اجرا نشده باید بر این امر تأکید شود که برخی از این اصلاحات هنوز انجام نشده است.

در طرف مخالف، گروه‌های مخالفت حکومت چنین مطرح می‌کنند که با توجه به ماهیت فوری و اضطراری موضوع، اصلاحات می‌تواند و باید به عنوان یک اولویت در نظر گرفته شود. آنها همچنین از این امر ابراز نگرانی می‌کنند که گام‌های مثبت اولیه در راه اصلاحات در ماه‌های اخیر تضعیف شده است و از این رو از وضعیت به عنوان «یک گام به جلو و دوگام به عقب» یاد می‌کنند.

در این راستا از ممنوعیت هرگونه تظاهرات تا دستگیری چهار نفر بخاطر توهین به پادشاه در شبکه توییتر و همچنین سلب شهروندی از فعالان برجسته مدنی بحرین به عنوان مثال‌هایی در این رابطه یاد می‌کنند.

* حکومت بحرین کاری برای حسابرسی از کسانی که شکنجه‌گر معترضین بودند، نکرده است

شرکت کنندگان در میزگرد بر ناکامی دولت در عمل به سند پیشنهادی 1716 که در آن خواستار تشکیل مکانیزمی تجربی برای پاسخگو کردن سرویس‌های اطلاعاتی به مر‌گ‌، شکنجه و بدرفتاری با تظاهرکنندگان، تأکید داشتند.

با وجود یافته‌های کمیسیون مستقل تحقیق بحرین مبنی بر این که شکنجه سیستماتیک و نظام‌مند در این کشور در جریان بوده است، تلاش روشن و واضح اندکی برای پیگرد کسانی صورت گرفت که مسئول این اعمال بودند و هیچ تعقیب قضایی در سطح فرماندهی در کار نبود. این امر شکایت بسیاری از کسانی را به دنبال داشت که بطور مرتب علیه دولت تظاهرات می‌کنند.

* رسانه‌های بحرین نگاه جانبدارانه از دولت دارند

اصلاحات در رسانه‌ها

شماری از شرکت کنندگان در این میزگرد به اهمیت رسانه‌ها هم به عنوان منشاء مناقشه‌ها و دعواها و هم راهکار احتمالی برای آن. رسانه‌‌های بحرین بطور فزاینده‌ای بخاطر این که روزنامه‌ها، وب‌سایت‌ها و شبکه‌های تلویزیونی دولت بحرین اتفاقات را به نحوی سطحی و به نفع دولت پوشش می‌دهند، قطبی شده‌اند.

شبکه‌های منطقه‌ای نیز به شدت از یک طرف ماجرا طرفداری می‌کنند بطور که شبکه‌های عرب حاشیه خلیج فارس حرف‌های دولت بحرین را می‌زنند و رسانه‌های ایران، عراق و لبنان نیز به نفع مخالفان خبر منتشر می‌کنند.

* لازم است در رسانه‌های بحرینی اصلاحاتی صورت گیرد

شرکت کنندگان در این میزگرد همچنین بر ضرورت اصلاحات در حوزه رسانه‌ها تأکید کرده و عنوان کردند که رسانه‌های هر دو طرف مسئول دمیدن به آتش اختلافات فرقه‌ای بوده‌اند. سوالاتی در این باره مطرح شده که چرا قول دولت برای اصلاحات رسانه‌‌ای هنوز ثمری به همراه نداشته و پولی که صرف مشاوران اروپایی می‌شود نتوانسته نتایج مطلوبی به همراه داشته باشد.

قوانین جدید رسانه‌‌ای مورد نظر است. شرکت‌کنندگان راه‌هایی را بررسی کردند در آن رسانه‌ها بتوانند در صورت وجود اراده سیاسی، نقشی سازنده در گفت‌وگو و روند آشتی بازی کنند. پیشنهادی از جمله زنده کردن ابتکاری برای جوانان معروف به «مناظره بحرین» مطرح شد که شامل دیدگاه‌های از سوی همه نظام‌های سیاسی باشد و همه طرف‌های شرکت کننده از این امر استقبال کردند تا تلویزیون ملی به عنوان سکویی برای رخدادهای آتی باشد.

* مخالفان بحرینی با گفت‌وگویی موافقند که همه طرف‌ها در آن شرکت داشتند باشند

آغاز یک گفت‌وگوی سیاسی

حامیان دولت و حامیان گروه‌های مخالف بر فوریت روند گفت‌وگوی سیاسی که بتواند در راه رسیدن به یک راهکار صلح‌آمیز برای حل و فصل اختلافات تسهیل ایجاد کند، تصریح داشتند. هر دو طرف مدعی شدند که آماده آغاز گفت‌وگو هستند. الوفاق اعلام کرده خوشحال خواهد شد اگر همه گروه‌های سیاسی دیگر در آن مشارکت داشته باشند از جمله نمایندگان دولتی و گروه‌های سنی‌مذهب مخالف دولت که برداشت‌ها بر این است که باید طرفداری بیشتری از دولت داشته باشند. به هر حال، مقامات دولتی نسبت به این روند گفت‌وگو تردید دارند و صداقت آن را زیر سوال می‌برند.

سطح بی‌اعتمادی دوجانبه امکان این که بتوان پا را فراتر ادعاها و پاسخ به ادعاها گذاشت، دشوار کرده است. همچنین عنوان شده است که اختلاف عمیقی در دو اردوگاه موافق و مخالفان دولت وجود دارد.

نبود کسی که هدایت کار در بحث گفت‌وگو را در دست گیرد احتمالاً در تقویت این اختلافات نقش داشته است چرا که به نظر نمی‌رسد پیشرفتی از سوی رهبران ایجاد شده باشد. در حال حاضر، چشم انداز سیاسی با قطبی‌گرایی سیاسی همراه است و تعداد اندکی تلاش جدی برای عبور از این حالت دارند. یک روند موفق گفت‌وگو نیازمند تعهد بلندمدت از سوی همه جناح‌ها است.

* لزوم برگزاری مباحثات غیررسمی پیش از مذاکرات رسمی

به گفته شرکت‌کنندگان در این میزگرد، مباحثات اولیه می‌توانند غیررسمی بوده و به تدریج مبانی مشترکی را ارایه کنند که بتواند پایه روند بعدی مباحثات رسمی‌تر در آینده را بنا کند. دیگر موضوعات می‌توانند در این چارچوب مشترک توافقی حل و فصل شوند.

یکی از شرکت‌کنندگان در این باره گفت: «قبل از گفت‌وگو نیاز دارید مکالماتی داشته باشید». این همان کاری بود که در مورد ارتش آزادیبخش ایرلند انجام شد یعنی بعد از سال‌ها مباحثات غیرلنی میان دولت و ارتش آزادیبخش توافقنامه «جمعه خوب» در نهایت به امضاء طرفین رسید.

یکی دیگر از شرکت‌کنندگان اینگونه مطرح می‌کند که بحرین باید الگوبرداری از مدل انگلیس و ایرلند شمالی را به عنوان یک معیار برای خود متوقف سازد. کشوری به دنبال چیزی بیش از رسیدن به کشورهای غربی است که اکنون با مشکلات و بی‌عدالتی‌های خود دست به گریبان هستند.

* زمینه مشترک فراوانی برای گفت و گوی بحرینی‌ها وجود دارد

با وجود قطبی‌شدن سیاسی و اجتماعی که شرکت کنندگان در اظهارات خود به طور مرتب به آن اشاره کردند، برخی زمینه‌های مشترک مهم دیگری میان جناح‌های سیاسی رقیب در بحرین وجود داشت. به عنوان مثال، برخی از شرکت‌کنندگان به نظر می‌رسد درباره مسایل زیر اجماع نظر دارند:

- تمایل به بحرینی متحد و مستقل

- هویت قوی ملی و حس غرور از بحرینی بودن

- حسی که بحرین را یک کشور با تنوع مذهبی و سیاسی خوانده که در آن تساهل مذهبی بالا است

- تعهد مشترک به یافته‌های کمیته مستقل تحقیق بحرین

- پایان دادن به حرف‌های نفرت‌بار و تقویت اختلافات فرقه‌ای در رسانه‌ها از جمله در رسانه‌های دولتی

- اهمیت فراوان قائل شدن برای عدم خشونت

- ضرورت فوری گفت‌وگوهای سیاسی برای حل مسالمت‌آمیز اختلافات

* مخالفان بحرینی می‌گویند دولت دربرگیرنده همه دیدگاه‌ها نیست

به هر حال، شرکت کنندگان در این میزگرد، اساساً توافقی درباره این امر ندارند که آیا می‌توانند در توانایی و یا خواست دولت به اصلاحات اعتماد کنند یا خیر. دولت اینگونه عنوان می‌کند که در حال اجرای اصلاحات است این در حالی است که درباره روند اصلاحات و این که آیا دولت در مسیری درست حرکت می‌کند، در میان جامعه اختلاف وجود دارد. مخالفان به نوبه خود فکر می‌کنند که اصلاحات به قوت و سرعت کافی برگزار نمی‌شود و به نظر می‌رسد که کشور به سرعت عقب‌گرد دارد.

شرکت کنندگان همچنین بر این امر تأکید کردند که دولت یکپارچه نیست که در آن دیدگاه‌های مختلف درباره ضرورت اصلاحات لحاظ شود. گفته شد که جمعیت الوفاق حامی پادشاه و ولیعهد او است. به نظر آنها موانع اصلاحات ار دیگر بخش‌های دولت و خانواده حاکم سرچشمه می‌گیرد.

به نظر آنها، عوامل قدرت در تشکیلات حاکم دلیلی برای سازش نمی‌بینند و تمایل به مقاومت دربرابر مسئولیت‌پذیری بیشتر داشته و دوست دارند که نفوذ اجتماعی بیشتری داشته باشند تا این که حکومتی تشکیل دهند که از وسی بخش‌های مختلف خود مورد تهدید باشد.

در این مباحثات مشخص نشد که چه چیزی می‌تواند این متغیرها را تعییر دهد. بخشی از این مخالفتها بواسطه مداخله خارجی بوده اما مقامات بیشتر اوقات در برابر مسایلی مقاومت نشان می‌دادند که آن را مداخله خارجی می‌خواندند.