نخل در عزاداری امام حسین (ع)

قدمت نخل در آیین‌های ایرانی به دوره‌ی پیش از زرتشت و زمان مرگ سیاوش و مصائب میترا می‌رسد که برای آن، آیین نخل‌گردانی برگزار می‌شد؛ اما بعد از اسلام با شهادت امام حسین (ع)، شخصیت ایشان در میان مردم مسلمان جایگزین سیاوش و میترا شد و از آن دوران، یزدی‌ها کسانی بودند که آیین نخل‌گردانی را هر سال برای امام حسین (ع) در ایام محرم برگزار می‌کنند.

یک پژوهشگر فرهنگ عامه در گفت‌وگو با خبرنگار سرویس گردشگری خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، با اشاره به این مطلب، درباره‌ی آیین‌هایی که مردم استان یزد در ایام محرم برگزار می‌کنند، اظهار کرد: با توجه به کُهن بودن یزد، این استان فرهنگی غنی و چند هزار ساله را با تلفیق فرهنگ ایرانی و اسلامی دارد.

صدیقه رمضانخانی ادامه داد: بعد از اسلام، آیین نخل‌گردانی هر سال در شهرستان‌های استان مانند میبد،‌ اردکان،‌ تفت و روستاها و آبادی‌های اطراف و همچنین حسینیه‌های مشهور، با شکوه‌تر از دوران گذشته برگزار می‌شود.

وی نخل امیرچخماق و تفت را دو نخل کهن‌سالی با حدود 400 سال قدمت دانست و درباره‌ی آیین‌های قبل از تاسوعا و عاشورای حسینی، گفت: دو یا سه روز قبل از آغاز ماه محرم، یزدی‌ها آیین پرسه‌زنی (پیرامون چیزی گشتن) را اجرا می‌کنند. در این مراسم، هیأت‌های عزاداری از یک حسینیه، سینه‌زنان به حسینیه‌ی دیگر می‌روند و اهالی آن حسینیه را از آمدن ماه محرم خبردار می‌کنند و در میانه‌ی راه که عزاداران سینه‌زن به حسینیه‌های دیگر می‌روند، مردم نیز نذورات خود را به آن‌ها می‌دهند.

او بیان کرد: هیأت پرسه‌زن‌ها خود را موظف می‌داند در روزی که این آیین را بجا می‌آورد، به دیدن خانواده‌هایی می‌روند که در سال گذشته فوت کرده‌اند و به آن‌ها تسلیت می‌گویند.

رمضانخانی‌ آیین «چاووش‌خوانی» را از دیگر آیین‌های یزدی‌ها در این ایام دانست و گفت: این آیین‌ که در مناسبت‌های دیگر مانند رمضان نیز برگزار می‌شود، همزمان با آیین «پرسه‌زنی» ولی با وسعتی بیشتر برگزار می‌شود. در این رسم، چاووش‌خوان به بالای بلندی می‌رود و با خواندن اشعاری در رثای امام حسین (ع)، مردم را از آمدن ماه محرم آگاه می‌کند.

این پژوهشگر درباره‌ی آیین نخل‌گردانی نیز توضیح داد: پنج یا شش روز مانده به تاسوعا و عاشورای حسینی، مراسم آذین‌بندی نخل برگزار می‌شود. در این مراسم دو طرف نخل سیاه‌پوش می‌شود و در برخی مکان‌ها مانند میبد و اردکان 72 شمشیر نماد 72 تن از یاران امام حسین (ع) به نخل بسته و این نخل برای روز عاشورا آماده می‌شود.

وی ادامه داد: در تاسوعا و عاشورا مردم با لباس‌های سیاه به مساجد وارد می‌شوند. کسانی که سید هستند شال سبز بر کمر می‌بندند و افراد عادی شال کرم و با برهنه کردن پا،‌ زیر تنه‌ی نخل می‌آیند و چاوش‌خوان‌ها شروع به مداحی می‌کنند و یک پرچم سیاه نیز در بالاترین نقطه‌ی نخل نصب می‌شود. سپس کسانی که زیر نخل را گرفته‌اند، با ذکرهای مختلف نخل را بلند می‌کنند.

او با بیان این‌که در برخی تکیه‌ها، آینه‌ای که نماد سپر و تجلی خداوند است روی علم قرار می‌گیرد، گاهی نیز شمع یا چراغ دستی بر بدنه‌ی نخل می‌بندند، اظهار کرد: با بلند کردن تنه‌ی نخل در برخی مکان‌ها، سه‌بار و در برخی دیگر هفت‌بار، نخل را دور حسینیه‌ می‌چرخانند.

این پژوهشگر فرهنگ عامه نخل را نماد تابوت امام حسین (ع) دانست و افزود: در اطراف نخل، 72 کنگره قرار داده می‌شود. در واقع، هر چیزی که روی نخل است یادآور یک روز سختی است که بر امام حسین (ع) و یارانش گذشت.

رمضانخانی با اشاره به باور زرتشتیان درباره‌ی این‌که امام حسین (ع) را داماد خود می‌دانند، گفت: آن‌ها به همین دلیل، آجیلی مخلوط شامل هفت نوع مغز را درست می‌کنند و بر بدنه‌ی نخل می‌ریزند. همچنین به برگزاری این مراسم اعتقاد ویژه‌ای دارند و حتما هر سال آن را انجام می‌دهند.

وی برپایی مراسم شام غریبان را یکی دیگر از آیین‌های یزدی‌ها در شب شهادت امام حسین (ع) دانست و ادامه داد: این مراسم معمولا در میدان امیرچخماق که نخل 400 ساله در آن قرار دارد برگزار می‌شود. این میدان در آن شب خاموش و سیاه است و مردم با روشن کردن شمع به عزاداری می‌پردازند حتا برخی از افراد اعتقاد دارند که در این شب باید 40 حسینیه را با شمع روشن کنند.

او بیان کرد: مردم یزد در 13 ماه محرم با حضور در مصلای عتیق یزد، به عزاداری و سینه‌زنی می‌پردازند.

رمضانخانی درباره‌ی وضعیت نخل‌های 400 ساله‌ی یزد نیز گفت: مردم اعتقاد دارند نباید نخل‌های قدیمی را به‌دلیل تبرک‌شان حرکت دهند و باید آن‌ها در همان مکان باقی بمانند.