موج جدید کاهش نرخ ارز در بهمن و اسفند

به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، محمدحسین ادیب عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان که کاهش شدید نرخ ارز را پیش بینی کرده بود در برآوردی جدید، موج تازه ای از کاهش نرخ ارز را تخمین می زند و معتقد است، نرخ ارز میزبان نوسان گیران نرخ ارز نخواهد ماند.

مشروح نظرات این استاد درس نظریات سیاسی و اقتصادی جدید را در خصوص وضعیت نرخ ارز، نقدینگی، بازار مسکن و نیز پیش بینی استراتژی ارزی بانک مرکزی در ادامه می خوانید.

* تشدید کاهش نرخ ارز در بهمن و اسفند امسال

فارس: نظر شما در خصوص کاهش شدید نرخ ارز با واکنشهای بسیاری مواجه شد، برخی با نظرات شما مخالف و برخی موافق بودند، در پاسخ به مخالفان شما چه استدلالی دارید؟

ادیب: از آن زمان تاکنون دلار حدود 500 تومان کاهش یافته است و این نشان می دهد روند کاهشی نرخ ارز درست دیده شده است،اما کاهش نرخ ارز به سبب یکسری از عدم تعادلها در محیط اقتصاد کلان در دو مرحله طی ماه‌های آینده تداوم داشته و در بهمن تا اسفند سال جاری مجدداً تشدید می شود.

* تعیین نرخ ارز توسط متقاضیان واقعی

فارس: مخالفان بر این باورند با وضعیت تورم فعلی و تشدید حلقه تحریم نرخ دلار کاهش نخواهد یافت؟ پاسخ شما به آنها چیست؟

ادیب: نقدینگی 850 درصد طی ده سال گذشته رشد کرده است، نرخ ارز را طی یکسال گذشته کسانی تعیین می کردند که تبدیل نقدینگی ریالی به ارز را اقتصادی ارزیابی می کردند، اما افزایش 209 درصدی نرخ ارز در بازار آزاد ، تقاضای کل در جامعه را به شدت کاهش داده است و از این پس، نرخ ارز را متقاضیان واقعی ارز یا مصرف کننده ارز  تعیین می کنند و این به کاهش نرخ ارز می انجامد، تطبیق اقتصاد ایران با دلار آزاد به کاهش تقاضا برای ارز می انجامد.

* کاهش 60 درصدی قدرت خرید جامعه

فارس: مصرف کننده واقعی ارز با چه نرخی قادر به خرید ارز است؟

ادیب:  تورم ریالی در آبان 1391 نسبت به فروردین 1390 در 18 واحد مورد بررسی به وسیله من حدود 50 درصد افزایش نرخ ارز بوده است، افزایش نرخ ارز حدود 209 درصد و تورم ریالی حدود 104 درصد بوده است. فروش 18 واحد مورد بررسی در آبان 1391 نسبت به فروردین 1390، حدود 15 درصد کاهش داشته است به عبارت دیگر، به قیمت های ثابت فروش 59 درصد کاهش داشته است. به نظر می رسد قدرت خرید جامعه حدوداً 60 درصد کاهش  یافته است با کاهش 60 درصدی قدرت خرید ، حدود 60 درصد از سیستم توزیع مازاد ارزیابی می شود. فرآیند مذکور به کاهش قیمت سرقفلی و ارزش ملکی واحد های تجاری و اداری می انجامد، ابتدا به ساکن، قیمت املاک تجاری و اداری دچار رکود شده و به قیمت های سابق خریداری ندارد و فروشنده نیز از فروش متناسب با شرایط جدید خودداری می کند، نتیجه رکود در معاملات املاک تجاری و اداری است.

* حذف سوادگران از بازار ارز

فارس: این فرایند چه تأثیری بر نرخ ارز دارد ؟

ادیب: با افزایش نرخ ارز و رشد انتظارات تورمی تقاضا در بازار حداکثری بود و فروشنده ای وجود نداشت از سوم آبان که به مرور دلار از 3700 تومان به 3200 تومان رسید انتظارات تورمی معکوس شده  و کسانی که به سبب انتظارات تورمی خرید می کردند از خرید خودداری کرده و خرید به سبب انتظارات تورمی متوقف شده است. در وضعیت موجود با حذف کسانی که به سبب انتظارات تورمی وارد بازار شده بودند، فقط متقاضیان واقعی در بازار باقی مانده اند و این تعداد نیز به سبب انتظار سقوط بیشتر  قیمت ها از خرید خودداری می کنند، تا 10 روز قبل همه خریدار بودند و در وضع موجود خریداری وجود ندارد. این فرایند،  در خصوص ارز باعث می شود تا سوداگران ارز و کسانی که به انگیزه گران شدن ارز خریداری می کردند از بازار حذف شوند و فقط متقاضیان واقعی ارز وارد بازار شوند، متقاضیان واقعی ارز نیز از بیم سقوط نرخ ارز موقتاً از خرید خودداری می کنند، نتیجه کاهش بیشتر نرخ ارز است.

* کاهش مجدد نرخ ارز پس از سه ماه

فارس: مخالفان نظرات شما در بحث کاهش شدید نرخ ارز، می گویند بانک مرکزی اقتدار کاهش نرخ دلار را ندارد و اصلا با روشهای دستوری نمی توان نرخها را کاهش داد، نظر شما چیست؟

ادیب: دولت کاهش درآمد ارزی را با افزایش نرخ ارز جبران کرده است و این به کاهش تقاضای کل می انجامد. این فرآیند، پس از سه ماه کاهش دیگری در نرخ ارز را باعث می شود.

فارس: بیشتر توضیح دهید ؟

ادیب: اقتصاد ایران در حال گذار از صادرت 3/2 میلیون بشکه نفت به یک  میلیون بشکه است،کاهش صادرات نفت به افزایش نرخ ارز انجامید. بانک مرکزی در سال 1390 حدود 48 میلیارد دلار ارز به نرخ مرجع فروخت، در شش ماهه اول سال 1391 نیز بانک مرکزی 27 میلیارد دلار ارز به نرخ مرجع فروخت. بانک مرکزی در حال گذار از ارز 1226 تومان به ارز 2500 تومان است. از مهر تا آبان 1391 ارز کالاهای زیادی که با 1226 تومان تامین می شد به ارز 2500 تومان تبدیل شد و این روند همچنان ادامه دارد( به نظر می رسد بر خلاف ادعای اولیه که بخشی از ارز اتاق مبادله ارزی، از محل سهم 5/14 درصدی شرکت ملی نفت و صادرات  پتروشیمی تامین شود اتفاق نیفتاده است ).

با صادرات یک میلیون بشکه نفت و یک بشکه 106 دلار، درآمد نفت ایران حدود 39 میلیارد دلار است که با کسر 5/14 درصد سهم شرکت نفت، سهم دولت از صادرات نفت حدود 33 میلیارد دلار است در وضعیت موجود ارز این موارد به میزان 19 میلیارد دلار  با دلار 1226 تومان تأمین می شود: سررسید تسهیلات ارزی دولتی ( به میزان 11 میلیارد دلار طی 12 ماه آینده )، خوراک مرغ 2 میلیارد دلار، گندم 3 میلیارد دلار، دارو حدود یک میلیارد دلار ، موارد خاص حدود 3 میلیارد دلار ، ارز باقی مانده از صادرات نفت سهم دولت، حدود 14 میلیارد دلار است که در اتاق مبادله ارزی به نرخ 2500 تومان به فروش می رسد.

* پیش بینی  استراتژی ارزی بانک مرکزی در یکسال آینده

فارس: درآمد ناشی از فروش ارز در اتاق مبادله ارزی چه میزان است و چه اثری بر بازار دارد ؟

ادیب: طی یک ماه اول 2/1 میلیارد دلار در مرکز مبادلات ارزی فروخته شد که معادل 3000 میلیارد تومان است فروش طی یکسال معادل 14 میلیارد دلار است که با درآمد نفت سهم دولت انطباق دارد؛درآمد ریالی دولت از فروش نفت در 12 ماه آینده از فروش 1/13 میلیارد دلار ارز به نرخ مبادله ای 32750 میلیارد تومان و از 17 میلیارد دلار به نرخ مرجع 20842 میلیارد تومان و مجموعا 53600 میلیارد تومان است که با درآمد ریالی ناشی از فروش ارز در سال 1390 مساوی است. اگردولت کاهش درآمد صادرات نفت را با افزایش نرخ ارز جبران کند بازار به شدت  دچار رکود  شده و قیمت دلار در بازار آزاد و مسکن سقوط می کند، این شیوه تامین کسر بودجه، انتقال نقدینگی بخش خصوصی به بخش عمومی است که به رکود در بخش خصوصی می انجامد. به نظر می رسد استراتژی بانک مرکزی، تغییر نرخ ارز موارد باقی مانده( حدود 19 میلیارد دلار ) طی یکسال آینده از دلار 1226 تومان به نرخ اتاق مبادله ای است.

* رکود در بازار مسکن

فارس: این فرآیند چه تاثیری بر بخش مسکن دارد ؟

ادیب: آهنگ غالب در اقتصاد کشور؛ انتقال هزینه کاهش درآمد نفت از دولت به بخش خصوصی است؛ این فرآیند به رکود در بخش مسکن می انجامد.

فارس: عده ای می گویند روش دستوری و اصرار به تثبیت نرخ دلار بود که سبب پرش فنری این نرخ شد، به نظر شما با این اصرار، باز بعد از مدتی پرش فنری نرخ دلار رخ خواهد داد؟

ادیب:  مشکل اصلی ایجاد شده عدم رشد منابع بانکی متناسب با افزایش نرخ ارز است، تسهیلات عادی ریالی به بخش غیر دولتی بدون معوقات، سرمایه گذاری مستقیم و مسکن تنها با 27 درصد رشد از 128 هزار میلیارد تومان در اسفند 1389 به 163 هزار میلیارد تومان در شهریور 1391 افزایش یافته است در حالی که نرخ ارز در بازار آزاد در این فاصله با 209 درصد رشد از 1035 تومان به 3200 تومان افزایش یافته  است، محاسبه به دلار نشان می دهد  تسهیلات عادی از 124 میلیارد دلار در اسفند 1389 به 51 میلیارد دلار کاهش یافته است که گواه 59 درصد کاهش است؛ احتمالا حدود 50 درصد تسهیلات بانکی سرمایه در گردش واحدهای بزرگ و فعالان اقتصادی است و در عمل فقط در سررسید تمدید می شود و به واقع وصولی که قابل انتقال به بخش های دیگر باشد وجود ندارد، لذا تسهیلات قابل انتقال به بخش های دیگر و وصولی واقعی حدود 50 درصد تسهیلات به میزان 5/25 میلیارد دلار است، توان واقعی بانکها برای وام دهی منهای سرمایه در گردش واحدهای بزرگ در همین حد است.

* حرکت نقدینگی از بانکهای دارای فعالیتهای ارزی محدود به سمت بانکهای فعال ارزی

فارس: تأثیر این فرآیند بر نقدینگی چیست ؟

ادیب: درآمد ناشی از صادرات غیر از نفت حدود 42 میلیارد در سال جاری است، اگر این میزان ارز به نرخ بازار آزاد فروخته شود 134 هزار میلیارد تومان نقدینگی را درگیر می کند. اگر 13 میلیارد دلار ارز ناشی از صادرات نفت نیز به نرخ  2500 تومان فروخته شود 33 هزار میلیارد تومان نقدینگی دیگر، درگیر می شود.  مجموعا 167 هزار میلیارد تومان نقدینگی درگیر واردات می شود که به عدم تعادل در منابع بانکی می انجامد، با دلار 2500 تومان و 3200 تومان، نظر به اینکه منابع ریالی شبکه بانکی متناسب با رشد قیمت ارز افزایش نیافته است نقدینگی سیستم بانکی عمدتا درگیر واردات شده و منابع برای سایر فعالیت ها به شدت کاهش می‌یابد، این فرایند به افزایش معوقات بانکی می انجامد، اگر نقدینگی به شدت افزایش نیابد بزودی نرخ ارز در بازار آزاد کاهش می یابد، این میزان نقدینگی در بازار وجود ندارد. رشد 209 درصدی نرخ ارز  و کاهش 59 درصدی تسهیلات بانکی به ارز، به زودی سقوط بیشتر نرخ ارز  در بازار آزاد را به همراه دارد؛ توزیع نقدینگی نیز بین بانکها در حال تغییر است نظر به اینکه 81 درصد منابع ارزی فقط در سه بانک است در حال حاضر نقدینگی از همه بانکها به سمت سه بانک روان است که با اتاق مبادله ارزی همکاری دارند و در کنار آن بانکهائی که صرافی ها را پوشش می دهند. بانکهایی که چندان فعالیت ارزی ندارند، بازنده شرایط جدید اند و این شامل همه بانکها به استثنای چند بانک است. احتمالا در وضع موجود نقدینگی در حال حرکت از بانکهایی دارای فعالیت ارزی محدود  به سمت بانکهای با فعالیت ارزی قابل ملاحظه است.

* آغاز زیان واردکنندگان از آذرماه سالجاری

فارس: به سئوال اصلی پاسخ ندادید این فرایند چه تأثیری بر نرخ ارز دارد ؟

ادیب: در سال 1389 واردات 64 میلیارد دلار و دلار حدود 950 تومان بود، واردکننده حدود 30 درصد آن را نقدی پرداخت می کرد، در سال 1389 نقدینگی درگیر واردات حدود 18000 میلیارد تومان بود، در سال 1389 تسهیلات زنده عادی ریالی 128 هزار میلیارد تومان بود و یا نقدینگی درگیر واردات حدود 15 درصد تسهیلات زنده بود، اما طی 12 ماه آینده نظر به اینکه واردات اکنون باید صد درصد نقدی انجام شود این نسبت از 12 درصد در سال 1389 به بیش از صد درصد رسیده است ( نقدینگی درگیر واردات 168 هزار میلیارد تومان و تسهیلات زنده عادی 163 هزار میلیارد تومان) ، این فرایند باعث می شود تا برای بقیه نیازمندی های کشور نقدینگی به کفایت وجود نداشته باشد، در نتیجه برای خرید کالاهای وارداتی در داخل به کفایت نقدینگی وجود نخواهد داشت. فقدان نقدینگی برای خرید کالاهای وارداتی در حدود آذر تا اسفند سال جاری  به کاهش نرخ ارز می انجامد و کاهش نرخ ارز، واردکنندگان فعلی را با زیان مواجه می کند.

فارس: علت کاهش 500 تومانی نرخ ارز را در این ارتباط توضیح دهید ؟

ادیب: علت کاهش نرخ ارز از 3700 تومان به 3200 تومان به همین نکته باز می گردد، طی یک ماه گذشته 5/3 میلیارد دلار ارز ناشی از صادرات با نرخ بالای 3200 تومان، مجموعا به میزان بیش از 11هزار میلیارد تومان  و 2/1 میلیارد دلار ارز اتاق مبادله ارزی با نرخ 2500 تومان به میزان 3 هزار میلیارد تومان به فروش رفته است که  مجموعا 2/14 هزار میلیارد تومان از نقدینگی را درگیر واردات کرده است در حالی که کل تسهیلات زنده ریالی 163 هزار میلیارد تومان است که با گردش دوبار در سال ماهانه 27  هزار میلیارد تومان وصولی تسهیلات زنده ریالی است که حدود نصف آن درگیر واردات شده است که به نحو فلج کننده ای توزیع منابع در کشور را دچار عدم تعادل کرده است و تداوم آن امواج دیگر کاهش نرخ ارز را به همراه دارد.

* دلایل کاهش نرخ ارز در بهمن و اسفند

فارس: چرا معتقدید در بهمن و اسفند کاهش نرخ ارز شدت خواهد یافت؟

ادیب: نرخ ارز پس از فرونشستن التهابات تورمی متناسب با قدرت خرید مصرف کننده و عرضه ارز خواهد بود، در وضعیت موجود نقدینگی مورد نیاز برای خرید ارز با توان نظام بانکی انطباق ندارد و بخشی از نقدینگی بسیار بیش از حدی که در این نقطه به بخش های دیگر تزریق می شود باید به سمت بخش های ریالی هدایت شود. نرخ موجود ارز بخش های دیگر را در اقتصاد دچار کمبود نقدینگی کرده است و این فرایند دوام چندانی نخواهد داشت. زمانی که بخش های دیگر سهم خود از نقدینگی را طلب کردند که حدود بهمن و اسفند سال جاری است کاهش دیگری در نرخ ارز متصور است مشروط بر اینکه نقدینگی در ماهای پایانی سال در سطح سال های گذشته باشد.