قم قطب صنایع فرهنگی جهان اسلام/ توجه به سند توسعه فرهنگی استان

استراتژی توسعه صنایع فرهنگی استان به کارفرمایی سازمان تبلیغات اسلامی استان و همکاری آموزش و پژوهش استانداری قم تدوین و در اختیار دستگاه‌ها و نهادهای استان قرار گرفته است اما بیم آن می‌رود که عدم تحرک جدی برای عملیاتی کردن اهداف این سند، تلاش‌های سه ساله دست اندرکاران امر و هزینه‌های تدوین این سند هدر رود، چراکه به اعتقاد مسئولان سازمان تبلیغات اسلامی تاکنون هیچ کارگروه یا ستادی برای عملیاتی کردن این سند تشکیل نشده است.

بر اساس آنچه که در چشم انداز صنایع فرهنگی استان متصور شد، صنایع فرهنگی قم چنان توسعه خواهد یافت که قم در میان مدت (10 تا 15 سال آینده) به قطب صنایع فرهنگی جهان اسلام و در بلندمدت (20 تا 25 سال آینده) به یکی از چند قطب اصلی صنایع فرهنگی در جهان تبدیل شود.

پرظرفیت‌ترین شاخه‌های صنایع فرهنگی

در این سند پرظرفیت‌ترین شاخه‌های صنایع فرهنگی استان قم از جمله گردشگری زیارتی، چاپ و نشر، صنایع دستی و رسانه‌های دیجیتال مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت چشم‌انداز و اهداف راهبردی توسعه صنایع فرهنگی استان قم تدوین شد.

در بخش گردشگری زیارتی، مرقد مطهر حضرت معصومه(س) و مسجد مقدس جمکران مهم‌ترین مکان‌های زیارتی استان به شمار می‌روند که سالانه زمینه سفر هزاران زائر و گردشگر خارجی را به استان مهیا کرده‌اند. همچنین بیش از 400 امامزاده در قم مدفون هستند که به جاذبه‌های زیارتی قم افزوده است.

آن گونه که در سند توسعه صنایع فرهنگی استان مورد اشاره قرار گرفته، در سال 87 حدود 369 هزار و 180 نفر گردشگر خارجی وارد استان شده‌اند. در همان سال تعداد نفر شب اقامت گردشگران در استان، 10 هزار و 899 نفر برآورد شده است.

در سال 88 نیز 320 هزار و 900 نفر صرفا از بیت حضرت امام خمینی(ره)، خانه ملاصدرا و قره تپه قمرود بازدید کرده‌اند. در همان سال موزه آستانه مقدسه به تنهایی 38 هزار و 938 نفر بازدیدکننده داشته است.

قم دومین استان کشور در چاپ و نشر

دومین شاخه صنایع فرهنگی در این سند چاپ و نشر مطرح شده است که به دلیل وجود حوزه علمیه و مراکز فرهنگی و اسلامی متعدد، بخش اعظمی از صنعتگران بخش چاپ و نشر کشور در استان قم متمرکز شده‌اند. در حال حاضر استان قم در حوزه نشر و چاپ، دومین استان کشور شناخته می‌شود.

این استان در انتشار کتاب‌های دینی مقام اول کشور را داراست و تقریبا سالانه بیش از سه هزار عنوان کتاب در قم منتشر می‌شود.

شاخه دیگر صنایع فرهنگی در استان صنایع دستی محسوب می‌شود که از شاخص‌ترین صنایع دستی در قم می‌توان به سفالگری، سنگ تراشی و حکاکی اشاره کرد. در استان قم همچنین فرش‌های نفیس و باارزشی بافته می‌شود که محبوبیت خاصی در بازارهای فرش دنیا دارند.

از دیگر صنایع دستی مشهور قم، منبت‌کاری، کنده کاری و مشبک کاری بر روی چوب است. تاکنون 140 رشته صنایع دستی شناسایی شده که 100 رشته آن در این استان فعال است و منبع اشتغال بیش از 18 هزار نفر می‌باشد. در مجموع 3252 کارگاه صنایع دستی در استان به ثبت رسیده است.

تولید 1500 محصول کامپیوتری

چهارمین شاخه صنایع فرهنگی در این سند، رسانه‌های دیجیتال است که شامل سه حوزه سایت‌ها، وبلاگ‌ها و نرم‌افزارهای اسلامی می‌شوند که از این میان تولید نرم‌افزارهای اسلامی توجه بیشتری را به خود جلب کرده است.

به تازگی اتحادیه تولیدکنندگان رسانه‌های دیجیتال در قم شکل گرفته و احداث شهرک فناوری اطلاعات به مساحت 50 هکتار، متمرکز سازی خانه‌های فرهنگی دیجیتال و دایرکردن دفاتر فروش نرم افزارهای اسلامی در کشورهای دیگر از جمله موارد مهم در دست اقدام است.

به بیان نظام صنفی رایانه‌ای استان قم نزدیک به 40 موسسه تولید نرم افزار کامپیوتری در قم وجود دارد که تاکنون بیش از 1500 محصول تولید کرده‌اند و سالانه حدود 150 تا 200 محصول دیگر به این مقدار اضافه می‌شود.

همچنین نزدیک به 500 موسسه پژوهشی در قم فعالیت می‌کنند که سالانه حدود 300 خروجی خود را به صورت نرم افزار منتشر می‌کنند. علاوه بر این بیش از 2 هزار سایت در قم ثبت شده‌اند.

قم، برترین کلانشهر فرهنگی در جهان اسلام

مهم‌ترین هدف راهبردی صنایع فرهنگی استان، تبدیل قم به قطب صنایع فرهنگی جهان اسلامی است که همزمان با تحقق این هدف، قم به برترین کلانشهر فرهنگی در جهان اسلام تبدیل خواهد شد.

همچنین ایجاد خوشه فرهنگی در استان یکی دیگر از اهداف راهبردی این سند است که خوشه فرهنگی یکی از مولفه‌های کلیدی در اقتصاد فرهنگی محسوب می‌شود و شامل همه بنگاه‌ها و سازمان‌هایی می‌شود که با تولید و توزیع کالاها و خدمات فرهنگی سروکار دارند. از دیدگاه فیزیکی، ایجاد خوشه فرهنگی به معنای تجمیع صنایع فرهنگی یک مکان واحد است.

توسعه فضاهای فرهنگی شهر قم هم مورد هدف این سند است به طوری که نسبت جمعیت به فضاهای فرهنگی آن، برتر از سایر شهرهای فرهنگی در جهان اسلام باشد.

دستیابی به نرخ رشد اشتغال سالانه حداقل 6.5 درصد در صنایع فرهنگی، افزایش تعداد بنگاه‌های فعال در صنایع فرهنگی استان حداقل به دو برابر و صدور حداقل 35 درصد از کالاها و خدمات فرهنگی تولید شده در استان به خارج از کشور و 35 درصد به داخل کشور از دیگر اهداف راهبردی این سند است.

ناگفته نماند که همه این اهداف راهبردی قابل اندازه گیری هستند اما پاره‌ای از این اهداف با نگرش به وضع موجود برخی از کلانشهرهای فرهنگی مطرح جهان همچون لندن و سنگاپور تعیین شده‌اند و فرض بر این است که قم در 15 سال آینده دست کم باید به جایگاه امروزین این کلانشهر برسد.

این مطلقا به معنای دست کم گرفتن قابلیت‌های بالفعل و بالقوه استان در حوزه صنایع فرهنگی نیست، بلکه بیشتر باید نوعی واقع گرایی به شمار آید زیرا بیشتر شهرهایی که امروز به عنوان شهرهای فرهنگی مطرح در سطح جهانی شناخته می‌شوند، سرمایه گذاری در صنایع فرهنگی را از دهه‌ها پیش آغاز کرده‌اند و این یک رویکرد هدف گذاری مرسوم است.

البته عامل دیگری نیز وجود دارد که این گونه هدف گذاری مقایسه‌ای را ضروری می‌سازد و آن فقدان اطلاعات آماری دقیق از وضع موجود و سوابق صنایع فرهنگی در سطح استان است.

سند توسعه صنایع فرهنگی استان قم برای نخستین بار در کشور تدوین شده و هدف آن ارائه فرهنگ و ارزش‌های اسلامی حاکم بر آن به صورت انبوه است ولی هنوز دستگاه‌های استان فعل «خواستن» را در استفاده از این سند و تحقق راهبردهای آن صرف نکرده‌اند.

آموزش و پژوهش استانداری می‌بایست با اشراف به دستگاه‌های مختلف، مسئولیت یا دبیری این کارگروه را به عهده بگیرد و دستگاه‌هایی همچون صنعت و معدن، سازمان تبلیغات اسلامی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، حوزه علمیه، شهرداری، نمایندگان بخش خصوصی مرتبط با صنایع فرهنگی و... هر کدام ایفای نقش کنند.