گزارشی کامل از پشت پرده سریالهای ترکیه‌ای

از استانبول تهران تا استانبول تركيه

«استانبول» نام چهارراهي در تهران است كه با صرافي ها و دلارفروش هايش شهرت دارد. چند بوتيك فروش وسايل خارجي، سفارت انگلستان، سفارت تركيه و چندين مركز بزرگ خريد در اطراف اين چهارراه براي همه مردمي كه گهگاه از اين محدوده تردد مي كنند، مكان هايي آشناست اما «استانبول» واقعي شهري آسيايي- اروپايي در تركيه است كه براي سال هايي بسيار طولاني مقصد گردشگري ايرانيان بوده است. شهري كه بسياري ايرانيان خارج رفته حداقل يك بار در زندگي گذرشان به آنجا افتاده است و اغلب ايرانيان اروپارفته در مسير خود به قاره سبز از آن عبور كرده اند.

استانبول سال هايي طولاني براي ايرانيان مكاني براي پرش به قاره اروپا بوده است. اين موضوع آنقدر پررنگ بوده كه در فيلم هاي مختلفي نيز به آن پرداخته شده است. «ديدار در استانبول»، «مزد ترس» و «آدم برفي»سه نمونه از آثار قديمي در اين زمينه است و سريال «مرگ تدريجي يك رويا» و فيلم سينمايي «بغض» دو نمونه از آثار جديدتر در اين عرصه هستند كه البته در تمام آنها تصويري نه چندان مطلوب از اين كشور و شهر ارائه مي شود. با رونق گرفتن شيخ نشين دوبي براي مدتي بازار توريستي استانبول سرد شد. در فيلم سينمايي «نقاب» ساخته كاظم راست گفتار صحنه يي وجود دارد كه در آن پارسا پيروزفر به امين حيايي پيشنهاد مي كند به دوبي بروند. امين حيايي مي پرسد: دوبي كجاست؟ و بعد ديالوگي ميان آنها رد و بدل مي شود كه در آن دوبي با استانبول مقايسه مي شود و پيروزفر خطاب به حيايي مي گويد: «دوبي از استانبول هم بهتره»!

اما حالاچند سالي است استانبول در مسيري متفاوت از گذشته قرار گرفته است. اين كشور با بهره گيري از ابزاري به نام «سريال» رسانه هاي دنيا را تسخير كرده و موفقيت اقتصادي بي نظيري را براي خود رقم زده است. موفقيتي كه در آن شبكه هاي ماهواره يي فارسي زبان نيز بي تاثير نيستند.

بازاري براي فروش سريال هاي تركيه يي

اسفندماه هر سال در كشور تركيه بازاري با نام «ديسكوپ» برگزار مي شود. اين بازار بزرگ ترين بازار فروش محصولات تلويزيوني در منطقه و بزرگ ترين بازار آسيايي در اين زمينه است. در كنار اين بازار در جنوب شرقي آسيا هم بازاري با نام «atf» وجود دارد كه اقبال كمتري نسبت به آن وجود دارد و با رونق گرفتن بازار تركيه، موفقيت اقتصادي كمتري دارد. در بازار ديسكوپ هر سال يكي از پرفروش ترين اقلام فرهنگي «سريال هاي تركيه يي» هستند. اين وضعيت در بازار «ميپ» هم وجود دارد. اين بازار مهرماه و فروردين ماه هر سال در كشور فرانسه برگزار مي شود و در اين بازار اروپايي هم سريال هاي تركيه يي يكي از پرفروش ترين محصولات فرهنگي هستند. يكي از ايرانياني كه هر سال در اين بازارها شركت مي كند و تمايلي به بيان نام خود ندارد، در اين خصوص مي گويد: «در اين بازارها علاقه خريداران به سريال هاي تركيه يي را ديده ام. اين واقعيتي است كه مردم كشورهاي مختلف دنيا اعم از عرب ها، آسيايي ها و بخشي از مردم اروپا اين سريال ها را دوست دارند و فقط بازار امريكا از اين سريال ها در امان مانده است.»

اين فعال عرصه خريد و فروش فيلم در ادامه اضافه مي كند: «بيشترين خريدار اين سريال ها كشورهاي عربي هستند. اين سريال ها به جنس سريال سازي عرب ها بسيار نزديك است. مثلادر سريال هاي تركيه يي و عربي «بازي هاي اغراق شده» وجه مشترك است. البته در كارگرداني، سريال هاي تركيه يي به سطح خوبي رسيده اند و فيلمنامه هاي آنها نيز حرفه يي تر شده است اما همچان بازي ها در كيفيت خوبي نيست.»

سريال هاي تركيه يي چگونه ساخته مي شوند؟

در كشور تركيه سريال هاي تركيه يي توسط شركت ها توليد نمي شود بلكه اين سريال ها توسط «شبكه هاي تلويزيوني» توليد مي شوند. خصوصي سازي شبكه هاي تلويزيوني در اين كشور باعث شده اين شبكه ها به ثروتي افسانه يي دست پيدا كنند و به واسطه اين سرمايه ها بتوانند سريال هاي خوب و سطح بالابسازند».

«آك بلوت»، خبرنگار تركيه يي مقيم تهران درباره روند توليد اين آثار در كشور تركيه مي گويد: «ساخت اين سريال ها تقريبا از حدود 10 سال قبل در تركيه آغاز شد. در آن زمان ابتدا ساخت «نمايش هاي استوديويي» متداول بود كه اين سريال ها خيلي هم تاثيرگذار بود و با استقبال مواجه شد. مثلاسريال «كليد اسرار» يكي از اين آثار بود كه از سوي شبكه «stv» كه شبكه يي اسلامي بود، توليد و بعدها توسط شبكه هاي ديگر هم تقليد شد.» جست وجويي در صنعت سريال سازي تركيه نشان مي دهد در حال حاضر شبكه «atv» يكي از مهم ترين توليدكنندگان اين سريال هاست. در كنار اين شبكه «سامان يولو تي وي» هم شبكه ديگري است كه گرايشي اسلامي دارد و بيشتر سريال هاي اسلامي توليد مي كند اما از نظر توان مالي و ساخت سريال ضعيف تر از شبكه «atv» است. توليدات «سامان يولو تي وي» تقريبا با معيارهاي جامعه ايراني هماهنگي بيشتري دارد. در اين سريال ها زمينه هاي اخلاقي- اسلامي ديده مي شود. «كليد اسرار» يكي از محصولات همين شبكه است كه در 500 تا 800 قسمت توليد شده و صدا و سيما نيز آن را خريده و نمايش داده است. اين شبكه به اهل تسنن تركيه وابسته است و در آن سبك زندگي تركيه يي ترويج مي شود. طبق شنيده ها يك شبكه ايراني هم اخيرا سريال ديگري را از اين شبكه خريداري كرده كه قصه آن در حال و هواي كليد اسرار است اما به لحاظ ساختار و قصه چند سر و گردن بالاتر از آن است.

جم تي وي از راه مي رسد

شبكه ماهواره يي «جم تي وي» يكي از مهم ترين دلايل گرايش مخاطبان ماهواره به سريال هاي تركيه يي است. اين شبكه كه تا چند سال قبل صرفا موسيقي پخش مي كرد حالاگسترش پيدا كرده و در كنار كانال موسيقي شبكه يي هم براي پخش سريال هاي نمايشي دارد و قرار است در آينده يي نزديك توسعه پيدا كند و به چندين شبكه ديگر تبديل شود. طبق اطلاعاتي كه يكي از دست اندركاران اين شبكه كه مايل به ذكر نام خود نيست، در اختيار خبرنگار ما قرار مي دهد، بخش عمده يي از اين توسعه مرهون پخش سريال هاي تركيه يي در اين شبكه است. مدير اين شبكه يك ايراني به نام «س. ك» است كه سال ها در لندن زندگي مي كرد و حالاچند سالي است در دوبي مستقر شده است. او تاجر است و در سال هاي گذشته قصد داشت در مالزي و تركيه شبكه تلويزيوني راه اندازي كند اما حالاديگر در دوبي مستقر شده است. سريال هاي «نور و مهند»، «عشق ممنوع»، «عاصي»، «عشق و جزا» و... برخي آثار تركيه يي است كه تاكنون اين شبكه ماهواره يي پخش كرده است. طبق اطلاعات به دست آمده مدير اين شبكه سريال «عشق ممنوع» را به قيمت يك ميليون دلار خريد و هنگام پخش اين سريال چند برابر اين رقم را از راه پخش تبليغات به دست آورد. جالب است بدانيد اين سريال در رتبه بندي جهاني يكي از پربيننده ترين و پرفروش ترين سريال هاي دنيا بوده است.

تغيير سبك زندگي مردم كشورهاي عربي

«نور و مهند» يكي از اولين سريال هاي تركيه يي بود كه پخش آن در دنياي عرب موج عجيبي از علاقه مندي مردم به سريال هاي تركيه يي را به دنبال آورد. يكي از ايرانياني كه در سال 1388 در چند كشور عربي فعاليت داشته در توصيف اين مساله مي گويد: «در آن سال پخش سريال نور و مهند در چند كشور عربي باعث شد موج عظيمي از علاقه مردم نسبت به اين اثر به راه بيفتد. پخش اين سريال در ميان خانواده هاي عربي مشكلات فراواني را ايجاد كرده بود و حتي به جدايي زنان از همسران شان منجر شده بود. در يكي از كشورها مفتي اعظم فتوايي را درباره حرام بودن تماشاي اين سريال صادر كرد و در نقطه مقابل او، مردم عليه اين مفتي و فتواي او تظاهرات كردند! كار به جايي رسيد كه پخش اين سريال چنان علاقه يي در مردم چند كشور عربي نسبت به شخصيت «مهند» ايجاد كرد كه در آن كشورها تورهايي به مقصد تركيه برگزار شد كه هدف نهايي آن ديدن بازيگر نقش اصلي اين سريال يعني «مهند» بود! البته كار به همين جا ختم نشد و انحراف هاي ديگري هم در ادامه پخش اين سريال در اين كشورها به وجود آمد.» شخصيت فرهنگي ديگري كه در زمان پيش و پس از انقلاب تونس به اين كشور سفر داشته، در خاطره يي جالب درباره توصيف تاثير سريال هاي تركيه يي بر مردم كشور تونس مي گويد: « بعد از انقلاب تونس دو ماه در اين كشور بودم. تونس كشوري داراي ديكتاتوري بود كه از نظام سياسي حاكم در آن به شدت ضربه خورده بود. در اين كشور حتي مردمي كه تمايل هاي مذهبي هم نداشتند از حكومت دل چركين بودند. تونس كشوري بود كه در آن حجاب ممنوع بود. در اين كشور اگر فردي در طول هفته چند بار براي اداي نماز صبح به مسجد مي رفت، در فهرست كنترل دولت قرار مي گرفت. با چنين وضعيتي وقتي از آنها سوال كردم، دوست داريد بعد از تغيير نظام سياسي چه سيستمي در كشور شما حاكم شود، اغلب آنها مي گفتند: ما دوست داريم شبيه تركيه شويم!

قاعدتا مردم يك كشور نمي توانند با شنيدن سخنراني مسوولان كشوري مانند تركيه آرزو كنند شبيه آن كشور شوند يا اينكه كشته شدن ترك ها در كشتي توسط صهيونيست ها نمي تواند مردم تونس را به چنين كشوري علاقه مند كند. نكته جالب اين بود كه آنها صرفا به واسطه تماشاي سريال هاي تركيه يي علاقه مند به سيستم حكومت چنين كشوري شده بودند. آنها با ذكر مثال هايي از اين سريال ها مي گفتند: اين خيلي خوب است كه در تركيه همه آزادي دارند و هر كس مي خواهد دين دارد و هر كس نمي خواهد هم مسائل ديني را رعايت نمي كند و اين مساله نيز مشكل ساز نمي شود. اين موضوع برايم جالب شد و به واسطه همين مساله به خانه هاي بسياري از آنها رفتم و ديدم اغلب آنها سريال هاي تركيه يي تماشا مي كنند: به ويژه در ماه رمضان كه زمان اوج پخش اين سريال هاست، سايت هاي اينترنتي زيادي اين سريال ها را ضبط مي كنند و روز بعد براي دانلود مي گذارند.»

سريال صادر كنيد، پول بياوريد

سريال هاي تركيه يي بيش از 10 سال است كه در صدر محصولات صادراتي اين كشور قرار گرفته اند. اين همان مسيري است كه در حال حاضر شبكه ايراني آي فيلم در پيش گرفته و تلاش مي كند با پخش سريال هاي ايراني، تصوير موجود از كشورمان در ذهن مردم عرب را تغيير دهد.

سريال هاي تلويزيوني اين روزها به ابزار جديدي در جنگ رسانه يي تبديل شده اند و وقتي مخاطبان با چنين آثاري بمباران مي شوند، به مرور زمينه بيشتري براي جذب فرهنگ آن كشور در آنها ايجاد مي شود. فرقي هم نمي كند مخاطب ايراني از كشور تركيه سريالي مانند «عشق ممنوع» را كه اثري كاملابي اخلاق است ببيند يا اثري مانند «عاصي» كه سريالي با مضمون روستايي است. پخش هر سريالي مي تواند در ذهن مخاطبان كنجكاوي ايجاد كند و آنها را به آن فرهنگ علاقه مند كند و حتما هم نبايد اين محصول سريالي فاخر باشد!

بر مبناي همين استدلال است كه مسوولان كشور تركيه به سازندگان چنين سريال هايي امكان و اجازه ساخت سريال هايي را مي دهند كه در آن تصويري بسيار منفي از كشور تركيه ارائه مي شود. تركيه نيز مانند امريكا به اين نتيجه رسيده است كه اشكالي ندارد كه مثلادر سريالي دختران جوان اين كشور بي وفا، مردان خيانتكار و پليس فاسد جلوه داده شود. فقط كافي است سريالي جذاب ساخته شود و پس از آن در سيستم فروش جهاني، بازاريابي خوبي براي اين سريال ها شود و در دنيا به فروش برسد و سود كلاني نصيب سازندگان اين سريال ها كند. نكته مهم درباره سازندگان اين سريال ها هم اين است كه هيچ كدام تعلق خاطري به جامعه مسلمان و حتي شخصيت هاي ملي گراي تركيه ندارند. آنها اصولاآدم هاي مذهبي نيستند و طبق اطلاعات به دست آمده افرادي كاملالاييك اند كه اروپايي فكر مي كنند و صرفا به دنبال كسب سود هستند.

بازاريابي: نقطه قوت سريال هاي تركيه يي

به گفته يك كارشناس فروش فيلم و سريال، فروش فيلم و سريال در دنياي امروز يكي از تجارت هاي پرسود است. اين فعاليت در مدت زماني 5 ساله با فعاليتي متمركز مي تواند به موفقيت منجر شود. برخلاف ايران كه در فروش سريال هايي مانند مريم مقدس و يوسف پيامبر بر اساس يك موج عمل مي كند، در تركيه اين روند با دقت زيادي پيگيري شده است. سازندگان اين سريال ها با رعايت معيارهاي جهاني موفق به عرضه جهاني اين سريال ها شده اند.

درباره ارقام و هزينه هاي فروش اين سريال ها نيز اطلاعات جالبي وجود دارد. معيار خريد سريال هاي خارجي در دنيا «ساعت تلويزيوني» است. ساعت تلويزيوني بين 40 تا 45 دقيقه و گاهي 66 تا 70 دقيقه است. يعني يك سريال ممكن است 40 تا 70 دقيقه باشد و بر مبناي يك ساعت رقم مشخصي پرداخت شود. رقم پرداختي براي هر ساعت هزار دلار است كه خريداران انگليسي پرداخت مي كنند. اما رايت عربي سريال هاي تركيه يي بسيار بالاو گاهي از ساعتي 7 تا 10 هزار دلار در نوسان است. درباره برخي سريال ها نيز رايت آنها ساعتي تا 15 هزار به كشورهاي عربي فروخته شده است.

اما شبكه هاي ايراني و به ويژه شبكه هاي ماهواره يي ايراني رايت اين سريال ها را بسيار ارزان تر تهيه مي كنند. علت هم اين است كه اين شبكه ها به جز ايران، افغانستان و تاجيكستان در كشورهاي جهان مشتري ديگري ندارند و به همين دليل رايت آنها گاهي ساعتي هزار دلار هم فروخته مي شود. درباره شبكه هاي صدا و سيما نيز اين رقم در همين حدود است. مثلاهر قسمت سريال جومونگ 1200 يورو خريداري شد كه رقم نسبتا اندكي براي يك سريال خارجي است.

ميزان تطبيق سريال هاي تركيه يي با فرهنگ تركيه يي

يك بررسي ميداني نشان مي دهد تصويري كه اغلب مخاطبان سريال هاي تركيه يي با تماشاي اين سريال ها پيدا مي كنند تصويري كاملافانتزي و تخيلي است. در اغلب اين سريال ها بازيگران لحظه به لحظه لباس عوض مي كنند، همه خانه ها مجلل و زيباست و با مبلماني زيبا و متنوع شكل گرفته است.

در سريال هاي تركيه يي عشق هاي پيچيده زيادي ديده مي شود. مثلادر يكي از اين سريال ها گروهي مافيايي با هم ارتباط دارند. همسر يكي از اين چهره هاي مافيايي گروه را لو مي دهد و در نهايت با مرد ديگري كه عضو اين گروه است، فرار مي كند. در سريال ديگري مرد قهرمان قصه همزمان با زن عمو و دخترعموي خود ارتباط دارد و چند ارتباط ديگر هم با زنان ديگر دارد. اما آيا جامعه تركيه چنين جامعه افسارگسيخته يي از نظر معيارهاي اخلاقي است؟ آيا در چنين جامعه يي خيانت و ارتباط عشقي خارج از عرف تا اين اندازه فراگير است؟ آيا در جامعه لوكس و مدرن اين كشور تا اين اندازه بي اخلاقي وجود دارد

«آك بلوت» خبرنگار تركيه يي مقيم تهران با رد هرگونه شباهت ميان فضاي اين سريال ها با جامعه واقعي تركيه مي گويد: «در هر جامعه يي اتفاق هايي رخ مي دهد كه اساسا عموميت ندارد و به همين دليل هم نيازي به طرح آنها در ابعاد جهاني نيست. به عنوان يك خبرنگار بارها در خبرهاي نشريات ايراني اخبار تلخي را مي خوانم كه در حوزه حوادث رخ مي دهد اما هيچ كدام از اين اخبار در قالب فيلم و سريال به تصوير كشيده نمي شود. علتش هم اين است كه طرح چنين مواردي مي تواند ضررهاي مادي و معنوي مختلفي داشته باشد اما متاسفانه در تركيه سريال هايي توليد شده كه تصويري مغرضانه از جامعه تركيه ارائه مي كند و در آن غربگرايي، همجنس خواهي، اهانت به خانواده و... نمايش داده مي دهد. همه اين آثار توسط كارگردان ها و بازيگراني ساخته مي شود كه به دنبال ترويج غربگرايي و لاييسم هستند. البته گاهي نيز تمايل دارند با نشان دادن اين مسائل خود را روشنفكر و آزادانديش معرفي كنند اما واقعا چنين مسائلي در جامعه تركيه رواج ندارد و حتي جامعه تركيه نيز نسبت به چنين تصويري معترض است ولي متاسفانه در اين كشور كنترلي روي سريال ها و برنامه هاي ساخته شده وجود ندارد.»

اين خبرنگار ترك در ادامه اضافه مي كند: « اغلب افراد در جامعه تركيه به ارزش هاي اسلامي، ديني و ملي احترام مي گذارند اما متاسفانه رسانه هاي تركيه مردم را به سمت غرب گرايش مي دهند. به همين دليل فعاليت هاي رسانه يي زيادي عليه اين سريال ها در تركيه در حال انجام است تا درباره اين آثار به روشنگري پرداخته و مضرات تماشاي آنها را به مخاطبان و خانواده ها يادآوري كنند.»

او در ادامه اضافه مي كند: «حتي جامعه ملي گرايي تركيه هم به محتواي برخي از اين سريال ها اعتراض دارند و گاهي تماشاي آنها را تحريم مي كنند. مثلااخيرا سريالي در تركيه ساخته شده كه در آن يكي از پادشاهان عثماني علاقه مند به زنان و دختران جوان نشان داده شده و چنين سريالي با اعتراض شديد ملي گرايان مواجه شده است. من شخصا به عنوان يك فرد اهل اين كشور حتي از پخش بسياري از اين سريال ها اطلاعي ندارم اما گاهي در ايران از سوي مردم درباره اين سريال ها و زمان پخش آنها مورد سوال واقع مي شوم.»

«آك بلوت» در پايان اضافه مي كند: «در تركيه حدود 300 شبكه تلويزيوني فعاليت مي كند اما پخش فيلم و سريال دست اسلامگرا و ملي گرا نيست و عملاطيف متمايل به غرب در اين زمينه فعاليت دارند. ترويج مُد، لباس، مبلمان و. . . هم از اهداف تجاري پنهان در پشت ساخت اين سريال ها است اما شبكه هاي اسلامي نيز در اين سال ها وارد عرصه فعاليت شده اند و مثلاشبكه يي به نام «هلال» توانسته در جمع 300 كانال رتبه يي بين 28 تا 34 را به دست بياورد». سريال عاصي نيز سريال ديگري بود كه پخش آن در سال گذشته با اقبال فراواني از سوي مخاطبان مواجهه شد. داستان اين سريال در فضايي روستايي اتفاق مي افتاد و روستاييان را بسيار مدرن به تصوير كشيده بودند اما آيا واقعا اين تصوير در تركيه عموميت دارد؟ يك ايراني ساكن در اين كشور به خبرنگار ما مي گويد: «روستاهاي تركيه خيلي شبيه به روستاهاي ايران است و اساسا چنين چيزي نيست كه اهالي روستايي با اتومبيل هاي مدل بالادر روستا تردد كنند». او در ادامه درباره شباهت فضاي سريال هاي تركيه يي با واقعيت اين جامعه مي گويد: «برخلاف تصويري كه مثلااز استانبول در سريال هاي تركيه يي ارائه مي شود، اين شهر، شهر غمگيني است. مردم هنوز بين اروپايي بودن و آسيايي بودن در نوسان هستند. البته خيلي متمدن شده اند و از دهه 80 كه اين كشور به قدرت اقتصادي تبديل شد، حتي مردم كوچه و بازار اعتماد به نفس پيدا كرده اند ولي اين مردم به شدت مذهبي هستند و حتي در شهرهاي بزرگي مثل ازمير، استانبول و آنكارا مردم بسيار مذهبي هستند و اين گرايش در شهرهاي ديگر حتي شديدتر است».

آنچه به نظر مي رسد در اين ميان قطعيت دارد، اين است كه تركيه مدل زندگي و سياست مورد علاقه خود را از طريق سريال هايش به كشورهاي ديگر و به ويژه كشورهاي عربي صادر مي كند. سكولارسيسم، تساهل و تسامح در رفتارهاي اجتماعي، اولويت اقتصاد بر مسائل ديني و... برخي از اين موارد است كه نمايش پي در پي آن در سريال هاي تركيه يي سبب شده تا اين روزها شهري مثل استانبول به مقصد مورد علاقه تمامي توريست هاي عربي تبديل شود. در همين زمان كه اين گزارش را مي خوانيد، شبكه هاي فارسي زباني كه سريال هاي تركيه يي را پخش مي كنند شروع به پخش تبليغات مربوط به فروش آپارتمان در تركيه كرده اند. مشتريان و خريداران اين آپارتمان ها اقامت كشور تركيه را دريافت مي كنند و حتي هزينه بليت رفت و برگشت آنها به تركيه نيز از سوي اين شركت پرداخت خواهد شد. با كمي تامل مي توان دريافت كه تركيه يي ها حالاپس از چند سال سرمايه گذاري، راه خالي كردن جيب هاي ايرانيان را پيدا كرده اند و براي فروختن آپارتمان هاي خود و جذب سرمايه هاي سرگردان ايراني راهي تازه پيدا كرده اند. اما هركس كه آپارتماني در تركيه مي خرد بايد بداند اين كشور شباهت زيادي به تصويري كه در سريال ها ديده ندارد. شايد فيلم «بغض» ساخته رضا درميشيان تصويري واقعي تر از استانبول باشد تا سريالي مانند عشق ممنوع!