نقش انگلیس در کودتای 28 مرداد به روایت طراح اصلی کودتا

فارس، روزنامه انگلیسی گاردین در سال 2000 با انتشار گزارشی با استناد به اسناد محرمانه سازمان جاسوسی آمریکا (سیا) از بخشی از نقش انگلیس در جریان کودتای 28 مرداد در ایران پرده برداشت.

این گزارش که در 17 آوریل سال 2000 منتشر شده به این شرح است: اسناد محرمانه سازمان اطلاعات آمریکا (سیا) نشان می‌دهد که اداره اطلاعات انگلیس نقشی اساسی در عملیات مشترک و محرمانه‌ای داشته که در سال 1953 که با هدف برکنار کردن نخست‌وزیر ایران که به نحوی دموکراتیک انتخاب شده بود، داشته است.

سند تاریخی طبقه‌بندی شده‌ای که اخیرا نیویورک‌تایمز آن را منتشر کرده‌، اولین گزارش دولت آمریکاست که با جزئیات به این موضوع پرداخته است. این کودتا با هدف استحکام بخشیدن به پایه‌های لرزان قدرت شاه جوانی انجام شد که دوره حکومت استبدادی‌اش که مورد حمایت آمریکا بود، 26 سال به طول انجامید تا زمانی که وی با یک انقلاب اسلامی ضد‌آمریکایی از مقام خود عزل شد.

این گزارش دولتی که به دست طراح اصلی کودتا نوشته شده، نشان می‌دهد که موفقیت عملیات 1953 تقریبا از سر بخت و اقبال بوده، و سیا در حال قدرت‌بخشی به محمدرضا شاهی بوده که به او به دیده حقارت می‌نگریسته و وی را با لقب ترسوی دودل به تمسخر می‌گرفته است.

مطالعه انجام شده با موضوع اولین عملیات موفق سیا در زمینه سرنگونی یک دولت خارجی، در سال 1954 نوشته شد و از طریق یکی از مقامات سابق آمریکا که یک نسخه از این گزارش را برای خود نگاه داشته بود، منتشر شده است. «دونالد ویلبر» نویسنده این گزارش که یکی از جاسوسان سطح‌بالا و از کارشناسان معماری ایرانی بود، 3 سال پیش (سال 1997) در سن 89 سالگی درگذشته است.

این سند نشان‌دهنده نقش اساسی است که انگلیس در طرح‌ریزی کودتایی داشته که علیه محمد مصدق نخست‌وزیر ایران که قصد داشته شرکت نفت ایران-انگلیس را ملی کند، انجام شد.

انگلیس همزمان با مذاکره خود با ایرانی‌ها، تقریبا رضایت تمام شرکت‌های بزرگ نفتی دنیا برای اعمال تحریمی جهانی و موثر علیه نفت ایران را جلب کرد. همچنین در یکی از مراحل این کودتا، نمایندگان اطلاعاتی آمریکا و انگلیس در بیروت با هم دیدار داشته‌اند تا آخرین اختلافات خود درباره استراتژی مناسب برای انجام این کودتا را برطرف کنند.

بعلاوه، افسران اطلاعاتی سیا و انگلیس نیز با شاهزاده اشرف خواهر با نفوذ شاه ملاقاتی داشته‌اند، و پس از آن وی از برادر خود خواسته تا از نقشه‌ کودتا تبعیت کند. همچنین گفته شده که یکی از کارکنان کاخ شاهی نیز گماشته انگلیس بوده است.

اسدالله رشیدیان (برای مطالعات بیشتر در مورد وی به اینجا مراجعه کنید) یکی از کسانی بوده که گفته شده به شاه نزدیک شده و از وی خواسته تا مطالبی را برای انتشار در زمان‌هایی مشخص در رادیوی فارسی بی‌بی‌سی انتخاب کند، که این خود سندی است که نشان می‌دهد وی از جانب دستگاه اطلاعاتی انگلیس سخن می‌گفته است.

عملیات سیا که با کد عملیاتی «تی‌پی‌آژاکس» شناخته می‌شد، با هدف حفظ کنترل غرب بر ذخایر نفتی ایران طراحی شده بود.

در بخشی دیگر از این گزارش آمده است که، ژنرال فضل‌الله زاهدی (برای مطالعات بیشتر در مورد وی به اینجا مراجعه کنید) از گزینه‌هایی بوده که آمریکا برای جایگزینی مصدق در نظر داشته‌ است، چراکه وی را فردی فرمان‌پذیر می‌دانسته است.

این گزارش تاریخی می‌گوید ماموران اطلاعاتی آمریکا مستقیما با افسران نظامی سلطنت‌طلب کار می‌کرده‌اند، نخست‌وزیرهای رژیم را عزل و نصب کرده‌اند، مجموعه‌ای از گماشته‌های خود را برای تقویت روحیه شاه نزد وی می‌فرستاده‌اند، به کمک اعضای حزب کمونیست ایران مجموعه‌ای از بمبگذاری‌ها را پایه‌گذاری کرده‌اند، و مقالات و کاریکاتورهایی به سفارش آن‌ها در روزنامه‌های ایران منتشر می‌شده است.

اما، تقریبا هیچ چیز آنطور که در طرح به دقت برنامه‌ریزی شده سیا برای روز 15 اوت 1953 پیش‌بینی شده بود، جلو نرفت. مصدق از توطئه طرح‌ریزی شده اطلاع یافت، زاهدی مخفی شد، و شاه به بغداد فرار کرد. اما 4 روز بعد بود که با انتشار مطالبی در روزنامه‌ها، و جلب حمایت‌های عمومی، دومین کودتا با موفقیت انجام شد. 2 روز پس از آن، مقامات سیا 5 میلیون دلار با هدف کمک به تحکیم قدرت دولت کودتا به ایران انتقال دادند.