سینمای دفاع مقدس از نگاه سینماگران

فارس، سینمای پویا، غنی و پرمخاطب دفاع مقدس امروزه، کم‌فروغ و شاید بی‌فروغ است. آن چه مسلم است رونق آثار دفاع مقدس و تعدد و تنوع آن‌ها در دو دهه شصت و هفتاد بود و اینکه چه شده است که این سینما به رغم غنای موضوعی و مضامین، ضرورت‌های اجتماعی، فرهنگی و مقتضیات جهانی و منطقه‌ای، بی‌رونق و کم‌توان شده، نیاز به آسیب‌شناسی دارد.

برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم مقاومت که در یکی دو دوره اخیر، باشکوه و گستردگی خاصی انجام می‌شود هر چند کمک کرده است تا این ژانر سینمایی از جدیت و رشد قابل ملاحظه‌ای برخوردار شود ولی همچنان از سطح انتظار و دوران اوج خودش فاصله دارد.

با این امید که جشنواره فیلم مقاومت، بتواند با امکانات و توانایی‌هایی که در اختیار دارد، سینمای دفاع مقدس را از رکود درآورده و بار دیگر به اوج برساند، به ارزیابی فراز و نشیب‌های این سینما از نگاه هنرمندان و فیلمسازانی چون حبیب‌الله کاسه‌ساز، همایون اسعدیان، پرویز شیخ‌طادی، رهبر قنبری، علی اکبر ثقفی و ناصر باکیده می‌پردازیم.

* کاسه‌ساز: سینمای دفاع مقدس باید مورد حمایت مستقیم دولت باشد

«حبیب الله کاسه‌ساز»، تهیه‌کننده سینما معتقد است: فیلم‌های دفاع مقدس در مقطعی فراز و نشیب‌های خاص خود را داشته‌اند که با دیدگاه مدیران و مسئولین سینما، این تغییرات هم متفاوت بوده است.

وی می‌گوید: بعضی از مدیران دیگاه هنری و مردمی دارند اما بعضی دیگر به عنوان رفع تکلیف به آن نگاه می‌کنند. درهر صورت آنچه به نظر می‌رسد مظلومیت سینمای دفاع مقدس است. تلاش سینماگران هم درعرصه تولید تا وقتی نگاه مدیران و مسئولین درست نشود بی‌ثمر است.

کاسه‌ساز با بیان اینکه سینمای دفاع مقدس باید مورد حمایت مستقیم دولت باشد و دولت وظیفه دارد که حمایت مادی و معنوی داشته باشد، به بیان نقاط ضعف و قوت سینمای دفاع مقدس اشاره می‌کند و می‌افزاید: اگر سینمای دفاع مقدس استاندارد و نزدیک به باور مردم باشد و بتواند واقعیات جنگ و جامعه را به تصویر بکشد مخاطب‌پذیر خواهد بود.

وی، یکی از موانع مهم برای تولید فیلم‌های جنگی را هزینه‌های بالای ساخت آن‌ها می‌داند و خاطرنشان می‌سازد: به همین دلیل نباید از تهیه‌کننده انتظار داشت که به طور مستقل فیلم دفاع مقدسی بسازد و قطعا، باید همچون سایر کشورها، دولت و بخش های نظامی مشارکت و حمایت داشته باشند.

* اسعدیان: ژانر دفاع مقدس مدت‌ها است به فراموشی سپرده شده است

همچنین، «همایون اسعدیان» از فیلمسازان حوزه دفاع مقدس که فیلم سینمایی «بوسیدن روی ماه» را در نوبت اکران دارد به صراحت می‌گوید: به دلایل متعدد مدت‌هاست که ژانر دفاع مقدس به فراموشی سپرده شده است و واقعیت است که این سینما نیاز به امکانات و طرح‌های ویژه برای بازسازی دارد.

وی ادامه می‌دهد: در دو دهه گذشته کمتر می‌بینیم که به مسائل بعد از جنگ پرداخته شود در حالی که علاقه مندی برای تولید در این ژانر بیشتر شده و شاید دیگر نمی‌توانیم درک درستی از آن دوران را به تصویر بکشیم که این گونه سینمای دفاع مقدس مهجور مانده است.

به گفته وی، سینماگران، مسئولین و مدیران فرهنگی نبض اتفاق را گم کرده‌اند وقتی از جنگ جهانی در 70 سال گذشته همچنان، فیلم می‌سازند که اکثرا هم فیلم‌های مطلوب و استانداردی هستند پی می‌بریم که فیلم‌سازان دنیا شاه کلید تولید را در این ژانر پیدا کرده‌اند و می‌دانند که چه می‌خواهند بسازند.

اسعدیان با بیان اینکه شاید دید مسئولین ما که فقط از یک دریچه به دفاع مقدس نگاه می‌کنند ضربه بزرگی به سینما وارد کرده است معتقد است: مخاطب دهه60 را با مخاطب امروز سینما باید از هم تفکیک کنیم و تاکید می‌کند نباید با یک سونگری‌ها و تکرار تجربه‌های منقضی شده به بدنه سینما لطمه بزنیم، در حالی که باید به نقطه‌ای برسیم که به آن نیاز داریم و در نسل امروز نیاز به دفاع و ایثار را جست‌وجو کنیم و پاسخگوی نیازهای حال حاضر مخاطب سینما باشیم.

کارگردان فیلم سینمایی «بوسیدن روی ماه» با اشاره به گذشته سینمای دفاع مقدس یادآور می‌شود: فیلم‌های دهه اول سینمای دفاع مقدس تبلیغ جنگ و تاسیس این سینما را نشان می‌دهد و امروز فیلم‌ها باید رنگ و بوی تاثیرگذاری را به تصویر بکشند و ایثار و ازخود گذشتگی به بهترین شکل با نگاه نو یادآوری و برای نسل امروز جاودانه نگه دارند.

از دیدگاه این فیلمساز، سینمای دفاع مقدس و فیلم‌سازانش باید به دنبال سوژه‌های ناب و بکر جنگ و انقلاب باشند.

* شیخ‌طادی: افت اندیشه و سرمایه‌سالاری به شدت به سینما ضربه می‌زند

بنابراین گزارش، «پرویز شیخ‌طادی» از دیگر فیلمسازان و فعالان عرصه سینمای دفاع مقدس بر این باور است درسال‌های گذشته فیلم‌هایی با ساختار و محتوای خوب و استاندارد در سینماها حضور پررنگی داشته‌اند و همچنین، در حوزه جنگ نرم تلاش‌های صورت گرفته که امیدوارم به تولید موثر تبدیل گردد.

«افت اندیشه» و «سرمایه‌سالاری» به نظر شیخ‌طادی عاملی است که به شدت به سینما ضربه می زند و معتقد است در حال حاضر کسانی تصمیم گیرنده و تولیدکننده هستند که الگوهای فرسوده‌ای از سینما و مخاطب دارند و این ناشی از بی‌سوادی و نبود تحقیقات و پژوهش در مراحل مختلف تولید یک اثر است.

به گفته او اگر امروز سینمای دفاع مقدس به توفیقاتی دست یافته و ادعا می‌کنیم که رشد کیفی داشته به واسطه دلسوزی عده‌ای از سینماگرانی است که خود را مدیون این سینما می‌دانند و پرداختن به سینمای جنگ را جزء دغدغه‌های هنری خود می‌دانند و قطعا این تلاش‌ها فردی بوده و ما جایی نداریم که به خلاقیت ایده و گردهم آوردن فیلم‌نامه‌نویسان برای رسیدن به افق مطلوب سینمای دفاع مقدس بپردازد.

شیخ‌طادی معتقد است: سینماگران و به خصوص فیلم‌نامه‌نویسان این ژانر نیازمند حمایت‌های مالی و معنوی هستند تا بتوانند در فضایی به دور از سیاسی‌کاری به تولید اندیشه و خلق اثر فاخر بپردازند.

* قنبری: امروز شاهد ضعف ژانر دفاع مقدس هستیم

همچنین «رهبر قنبری» کارگردان سینما معتقد است: سینمای دفاع مقدس در دوره‌ای جزء ارکان سینمای ملی شده بود که اتفاقا درست و با برنامه‌ریزی بود اما امروز شاهد ضعف این ژانر هستیم.

وی، با تاکید بر این نکته که نباید فراموش کنیم که در این ژانر از کسانی باید استفاده شود که دغدغه‌های ملی و حماسی دارند و افکارشان گره خورده با شهدا و خانوادهایشان است؛ چرا‌که این دلبستگی و احساس نزدیکی برای مخاطب تاثیرگذارتر خواهد بود، می‌افزاید: متاسفانه فیلم‌های این ژانر نه تنها از مسائل اخلاقی، نشر فرهنگ دین‌مداری و نگاه حماسی به دور است بلکه هیچ‌گونه خلاقیت ویژه‌ای ندارد. در سینمای حال حاضر دفاع مقدس معناگذاری و معناپردازی دیده نمی‌شود و به غلط به انحراف میل دارد. 

قنبری از سیاست‌های غلط سینمای دفاع مقدس در گذشته انتقاد می‌کند و می‌گوید: متاسفانه در سال‌های گذشته کسی که حداقل یک اثر در ژانر دفاع مقدس داشت را کارگردان می‌نامیدند و این بسیار لطمه وارد می‌کرد به نگاه هنری و خلاقیت ساختاری این آثار؛ و معتقدم مسئولینی که با تولید این ژانر ازسینما جایگاهی را برای خود دست و پا می‌کردند باعث عقب ماندگی سینمای مقاومت شده‌اند.

* ثقفی: سینمای دفاع مقدس می‌تواند قوی، پرقدرت، جهان‌شمول و فراگیر باشد

بنابراین گزارش، «علی اکبر ثقفی» هم با اشاره به اهمیت مخاطب‌پذیر بودن سینمای دفاع مقدس این ژانر سینمایی را پر مخاطب می‌خواند و می‌گوید: به جرات می‌توانم بگویم سینمای دفاع مقدس می‌تواند قوی، پرقدرت و جهان‌شمول و فراگیر باشد.

ثقفی با بیان اینکه سینمای دفاع مقدس سینمایی تخصصی است، اضافه می‌کند: فیلمسازان قدیمی سینمای دفاع مقدس را زنده نگه دارند، اگر فیلمسازان هم نسل من کاری نکنند و در این زمینه فیلمی نسازند که شایسته سینمای دفاع مقدس و ارزش‌های انقلابی ما باشد بعید می‌دانم که اتفاق خاصی بیفتد.

ثقفی به اهمیت جنگ و همچنین سینمای دفاع مقدس برای افرادی که در آن زمان حضور نداشتند اشاره می‌کند و تاکید دارد که امروز مستندات جنگی نیز مورد توجه افرادی قرار می‌گیرد که حتی آن زمان نبودند و این موضوع نشان از اهمیت سرزمین و میراث ملی برای مردم را دارد.

تهیه‌کننده فیلم سینمایی «مرگ کسب و کار من است» به ترغیب نشدن فیلمسازان به ساخت فیلم‌های جنگی اشاره دارد و می‌گوید: فیلمسازان برجسته‌ای در زمینه سینمای دفاع مقدس به فعالیت پرداخته‌اند که ابراهیم حاتمی‌کیا، مرحوم رسول ملاقلی‌پور و احمدرضا درویش از نمونه‌های بارز این سینما هستند اما به مرور زمان دیگر فیلمسازها در این زمینه ترغیب نشدند زیرا ساخت فیلم جنگی هزینه‌ها و امکانات بسیاری را می‌طلبد که فیلمسازان ما از آن محروم‌اند و بخش خصوصی توانایی پرداخت هزینه‌های فیلم جنگی را ندارد.

ثقفی معتقد است می‌توان با فیلمسازان برجسته سینمای دفاع مقدس و مسئولان رایزنی کرد تا بتوان شرایط بهتری را برای ساخت این فیلم فراهم آورد.

این تهیه‌کننده سینما عقیده دارد اگر بخش دولتی حمایت کند سینمای جنگ را فراگیر می‌کنیم زیرا این سینما نیازمند حمایت های همه جانبه است.

* باکیده: در زمینه سینمای دفاع مقدس به شدت عقب هستیم

همچنین «ناصر باکیده» از مدیران سینمایی که تجربه مستندسازی در حوزه دفاع مقدس را نیز در کارنامه دارد می‌گوید: متاسفانه جریان سینمای دفاع مقدس امروز را اگر با دهه‌های پیشین مقایسه کنیم به شدت عقب هستیم، چراکه برنامه‌ریزی و حمایت‌ها را در بخش تولید فیلم‌نامه و خلاقیت هنری آثار از مسئولین و مدیران فرهنگی نمی‌بینیم و یکی از دلایل آن عدم استفاده از فعالیت‌های بخش خصوصی است.

وی با بیان اینکه جریان دفاع مقدس یک جدیتی می‌خواهد که در حداقل‌ها نمانیم و برای رسیدن به سینمای آرمانی باید علاوه بر کیفیت در قالب جریان کمی و تولید انبوه نیز، حرکت کنیم و کمیت و کیفیت را در کنار هم به مخاطب عرضه کنیم خاطر نشان می‌سازد: طیف قابل توجه‌ای مستندساز، فیلم‌سازان کوتاه و جوانانی هستند که افکار نو و خلاقانه دارند و فقط باید بسترهای لازم برای آشنایی با موضوع دفاع مقدس برای آن‌ها ایجاد نمود.

باکیده می‌گوید: خلاقیت در طرح‌ها را به واسطه جوانان باور کنیم و تفکرات پیشکسوتان سینما که در جنگ حضور داشته‌اند را با خلاقیت جوانان گره بزنیم تا تولیدات ارزشمندی حاصل شود.

نیاز به برنامه‌ریزی و حمایت دولت و دستگاه های ذیربط، جوان گرایی و اهتمام به ایده‌های نو و خلاقیت‌ها، احترام به نگاه‌ها و دیدگاه‌های مختلف در عرصه دفاع مقدس، فراهم‌سازی امکانات و تجهیزات مورد نیاز به دلیل هزینه‌های بالای آثار جنگی، اعتماد مسئولین و مدیران به سینماگران و لزوم گسترش فضای تحقیق و مطالعات  و ... از جمله ضرورت‌ها و نیازهایی است که سینمای دفاع مقدس برای احیاء، پویایی و تقویت نیازمند است.