درک حضرت فاطمه(س)، درک شب قدر / معرفت لیلة القدر در کلام معصومین / اعمال شب های قدر

سرویس دین و آئین پایگاه 598، لیله القدر نزدیک است. مردم خداجو در تکاپو هستند تا به قرب الهی دست یابند، چرا که به فرموده پیغمبر(ص) «هر که از روی ایمان و برای رسیدن به ثواب الهی، شب قدر را به عبادت بگذراند، گناهان گذشته‏ اش آمرزیده می‏شود».

درک حضرت فاطمه(س)، درک شب قدر

شب قدر، شبی است که در تمام سال شبی به فضیلت آن نمی‌رسد و عمل در آن بهتر است از عمل در هزار ماه و در آن تقدیر سال رقم می‌خورد و ملائکه و روح که اعظم ملائکه است در آن شب به اذن پروردگار به زمین نازل می‌شوند و به خدمت امام زمان (عج) مشرف می‌شوند و آنچه برای هرکس مقدر شده بر امام عرضه می شود تا امضا فرمایند.


شب قدر از شب‌هاى با عظمت و با اهمیت سال است و دلیل فضیلت این شب بر سایر شب‌ها به اعتبار امورى است که در این شب محقق مى شود وگرنه اجزاى زمان یا مکان، درجه و رتبه وجودى‌شان یکى است و بین آنها تفاوتى وجود ندارد.

نامگذارى یکى از سوره‌های قرآن مجید به نام سوره «قدر»، گویاى فضیلت و اهمیت این شب است، در روایات رسیده از اهل‌بیت عصمت و طهارت نیز بر جایگاه رفیع این شب در نزد پروردگار تاکید بسیار شده است، در ادامه به برخی از فضیلت‌های شب قدر در سایه‌سار روایت نیم‌نگاهی خواهیم داشت:

پیامبر اکرم (ص) : «مَن أحیی لَیلَةَ القَدرِ حُوِّلَ عَنهُ العَذابُ إلَی السَّنَةِ القابِلَةِ»؛
هر کس شب قدر را احیا بدارد، تا سال آینده عذاب از او بر داشته می‏شود. (اقبال الأعمال، جلد 1، صفحه 345)
همچنین ایشان در روایتی دیگر فرمودند: «مَن قامَ لَیلَةَ القَدرِ إیماناً وَاحتِساباً، غُفِرلَهُ ما تَقَدَّمَ مِن ذَنبِهِ»؛
هر که از روی ایمان و برای رسیدن به ثواب الهی، شب قدر را به عبادت بگذراند، گناهان گذشته‏اش آمرزیده می‏شود. (فضائل الأشهر الثلاثه، صفحه 136)
امام صادق (ع): «قَلبُ شَهرِ رَمَضانَ لَیلَةُ القَدرِ»
قلب ماه رمضان، شب قدر است. (بحار الأنوار، جلد 58، صفحه 376)
در روایتی دیگر صادق آل محمد(ص) می‌فرماید: «مَن عَرَفَ فاطِمَةَ حَقَّ مَعرِفَتِها فَقَد أدرَکَ لَیلَةَ القَدرِ»؛
هر که فاطمه را، آن گونه که سزاوار است، بشناسد، بی‏تردید شب قدر را درک کرده است. (بحار الأنوار، جلد 43، صفحه 65)
همچنین در روایت دیگر در خصوص اینکه شب قدر چه روزی است، رییس مذهب شیعه (ع) می‌فرماید: «التَّقدیرُ فی لَیلَةِ تِسعَ عَشرَةَ والإبرامُ فی لَیلَةِ إحدی وعِشرینَ والإمضاءُ فی لَیلَةِ ثلاثَ وعِشرینَ»؛
مقدّرات در شب نوزدهم تعیین، در شب بیست و یکم تأیید و در شب بیست و سوم ماه [رمضان] امضا می‌‏شود. (الکافی، ج 4، ص 159)

معرفت لیلة القدر در کلام معصومین(علیهم السلام) و بزرگان دینی

در بین ایّام و لیالی ماه مبارک رمضان، شب‏های قدر از نظر اجابت دعا مورد تأکید خاص قرار گرفته است؛ به گونه ای که در روایات متعدد بر این مطلب و آثار آن سفارش شده است که: "هر که شب قدر را اِحیا بدارد، گناهان او آمرزیده شده است".

لیلة القدر کدام شب است؟

در روایات منقول از ائمه اطهار(ع) از بین سه شب از ماه مبارک رمضان، یعنی شب نوزدهم و بیست‏ویکم و بیست‏و‏سوم، بر دو شب بیست‏و‏یکم و بیست‏و‏سوم بیشتر تأکید شده است. در روایتی از امام باقر(ع) سؤال شد که شب قدر کدام شب است؟ حضرت فرمودند: یا شب بیست‏و‏ یکم است و یا شب بیست‏و‏سوم؛ به حضرت عرض شد مگر شب قدر یک شب نیست؟ حضرت فرموند: بله، یک شب است. عرض شد پس شما بفرمایید کدام یک از آنها است؛ چرا می‏فرمایید یا این یا آن؟! که امام جواب دادند: چه می‏شود که تو در دو شب اعمالی را که وارد شده است انجام دهی و در آن دو شب دعا کنی!؟

درجه‏ بندی شب‏های قدر از نظر اهمیّت

بر اساس روایات اسلامی شبهای قدر دارای مراتب اهمیت است؛ شب نوزدهم، شبِ بررسی سوابق است. شبی است که اعمال را بررسی می‏کنند و شب تقدیر و اندازه‏گیری کردن امور نسبت به سال آینده است. شب بیست‏ویکم، شبی است که بعد از آنکه امور و سوابق آن بررسی شد، در آن شب ثبت و ضبط می‏شود؛ یعنی امور سال آینده را می‏نگارند. شب بیست‏وسوم هم شبِ توشیح و امضا است.
 
راه دعا را گم نکنیم! توبه آغاز استجابت دعا

از ائمه اطهار(ع) در مورد مکان و زمان و آداب دعا آموزه هایی بسیاری به ما رسیده است؛ شخصی از امام صادق(ع) سؤال کرد که من دعا می‏کنم ولی دعاهایم به اجابت نمی‏رسد؛ چه کار کنم؟ مگر خدا نگفته است «اُدْعُونِی أَسْتَجِبْ لَکُم»؟ حضرت می‏گوید: تو راه دعا را گم کرده‏ای؛ دعا راه دارد. اگر از خدا تقاضا کنی- امّا از همان راه دعا- اگرچه گناهکار هم باشی، جوابت را به تو می‏دهد.
 
بعد حضرت به او دستورالعمل می‏دهد؛ ابتدا مسأله حمد و ثنای الهی را مطرح می‏فرماید و بعد این جمله را می گوید: پیش خدا که رفتی، به یکایک گناهانت اعتراف کن و از گناهانت به مقداری که یادت می‏آید، اقرار کن و چیزهایی که بر تو پوشیده است را اجمالاً اعتراف کن. بعد آنجا عذرخواهی کن و طلب آمرزش کن. بعد هم در دلت، نه زبانت، بنا بگذار که دیگر این کارها را نکنی. و طلب مغفرت با حالت پشیمانی و صدق نیّت و با خوف و رجا باشد. آن وقت، حضرت این را در یک قالب می‏ریزند و می‏فرمایند: حالا که می‏خواهی با خدا حرف بزنی، بگو خدایا من معذرت می‏خواهم از گناهانم؛ من از تو می‏خواهم که از من بگذری و توبه‏ام را بپذیری.
 
سپس امام(ع) می فرماید: «فَأَعِنِّی عَلَى طَاعَتِکَ وَ وَفِّقْنِی لِمَا أَوْجَبْتَ عَلَیَّ مِنْ کُلِّ مَا یُرْضِیکَ» یعنی تنها خواسته‏ات این نباشد؛ از خدا فقط نخواه که از گناهانت بگذرد؛ بلکه از خدا بخواه که خدا کمکت کند که مطیع خدا باشی.
 
 حُبّ علی(ع) به طاعاتت جان می‏بخشد

آیت الله مجتبی تهرانی در یکی از سخنرانی های خود با اشاره به روایتی از پیغمبر اکرم(ص) در مورد تأثیر حب امام علی(ع) بر جان بخشی طاعات تأکید می کند: پیامبر(ص) فرمود: اگر کسی علی(ع) را دوست بدارد، ـ‏نفرمود شیعه علی باشد؛ بلکه فرمود همین که علی(ع) را دوست داشته باشدـ این محبّت علی(ع) به اعمال و طاعاتش جان می‏بخشد و اسکلت اعمال ظاهری‏اش را زنده می‏کند؛ خدا نماز‏هایش را قبول می‏کند؛ روزه‏هایی که گرفته است را خدا از او قبول می‏کند؛ عبادت‏هایی را که کرده است، همه را می‏پذیرد. بعد هم دارد: «وَ اسْتَجَابَ دُعَائَهُ»؛ عجب! پس معلوم می‏شود یکی از عوامل اجابت دعا، حُبّ علی(ع) است. این جزء معارف ما است... بدانید که معصیت‏ها با یک توجه و یک معذرت‏خواهی تمام است و بخشوده می‏شود؛ از آن طرف، اطاعت‏های دست‏وپا شکسته ما را هم حُبّ علی(ع) جان می‏بخشد و روح می‏دهد و آنها را زنده می‏کند.

 
سائل ماه مبارک محروم نمی‏شود

ماه مبارک رمضان بر روی اجابت دعا مؤثّر است. در روایتی از پیغمبر اکرم(ص) آمده است که حضرت فرمودند: "به ‏یادآورنده خدا در این ماه آمرزیده است و سؤال کننده در این ماه، محروم نمی‏شود." در روایت دیگر از پیغمبر اکرم(ص) آمده که فرمودند: خداوند در هر شب از ماه مبارک رمضان سه مرتبه این جملات را می‏فرماید: آیا درخواست کننده‏ای هست، تا من درخواستش را به او عطا کنم؟ آیا کسی هست که توبه کند، تا من توبه او را بپذیرم؟ آیا کسی هست که از من طلب آمرزش کند، تا من او را بیامرزم؟
 
در روایات متعدد داریم که از ناحیه خداوند تمام درب‏های عِلوی و سماوی باز است و حتی در روایتی چنین آمده است که در این ماه خداوند، دربانی برای خودش قرار نداده است. همه درب‏ها باز است و دربانی ندارد. «أتَاکُمْ رَمَضانُ شَهْرٌ مُبارَکٌ، فَرَضَ اللهُ عَلیْکُمْ صِیَامَهُ تُفْتَحُ فِیهِ أبْوَابَ السَّمَاءِ».(جامع الاصول، 9، 258) ماه رمضان به سوی شما آمده است و ماهی پر برکت است که خداوند روزه آن را بر شما واجب گردانیده و درهای آسمان در آن باز شده است.
 
شبِ سجده، نماز، تسبیح، تلاوت قرآن و دعا

شب قدر، شبی است که در‏های آسمان‏ها در آن شب باز است و بر روی هیچ‏کس بسته نیست و شبی است که هر سجده در آن، اثرش این است که درختی در بهشت برای سجده کننده غَرس می‏شود. شبی است که هر رکعت نماز در آن شب، موجب می‏شود خانه‏ای در بهشت از یاقوت و زبرجد و لُؤلُؤ برای آن شخصی که نماز خوانده است، تهیه شود. به ازای هر آیه‏ای که تلاوت می‌شود، تاجی از تاج‏های بهشتی به قاری آن داده می‏شود. شبی است که هر تسبیح برای گوینده‌اش پرنده‌ و طائری در بهشت می‏شود. شبی است که هر چه در آن برای سال آینده تقدیر شود، تبدیل نمی‏شود مگر به مشیت حق تعالی. شبی است که دعای احدی در آن شب رد نمی‏شود.(البته کسی که عاق والدین، شارب خمر، قاطع رحم است و عداوت و کینه مؤمنی در دل دارد دعایش مستجاب نمی شود)
 
شب قدر؛ شبِ تقدیر امورِ سال آینده

بر اساس روایات، هر سه شب نوزدهم، بیست و یکم و بیست و سوم، از لیالی قدر است و به حسب روایات "شب های قدر آغاز سال جدید و پایان سال گذشته است". امام صادق(ع) فرمودند: «فِی لَیْلَةِ تِسْعَ عَشْرَةَ مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ التَّقْدِیرُ»؛ یعنی در شب نوزدهم ماه مبارک، همه امور تقدیر می‌شود. «وَ فِی لَیْلَةِ إِحْدَى وَ عِشْرِینَ الْقَضَاءُ».(وسائل الشیعه، 10، 357) و شب بیست و یکم ترسیم می‏شود. در بعضی روایات «الإبرام» آمده است؛ یعنی در این شب تقدیرها ثبت و ضبط می‌شود. فرشتگان و کارگزاران عالم در شب نوزدهم همه امور را بررسی می‏کنند و در شب بیست و یکم ثبت و ضبط می‏کنند و همه تقدیراتِ ثبت شده، در شب بیست و سوم امضا می‌شود. تعبیر بعضی از روایات نسبت به شب بیست و سوم «الإمضاء» است، یعنی این امور تقدیر شده، توشیح می‏شود و به امضاء ولیّ‏الله‏الأعظم می‏رسد.
 
با «شفیع و وسیله» بیا

بله، یک عامل دیگر هم ما داریم و در این شُبهه ای نیست و آن عامل، این است که خودِ خدا گفته است حالا که سابقه ات خراب است و رویَت نمی شود پیش من بیایی، حالا که شرمنده هستی، بیا یک کاری کن؛ «وَ ابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسیلَةَ». (سوره مائده، آیه 35) آن کسی که پیش من آبرو دارد را همراه خودت بیاور.
 
ما هم همین طور هستیم که اگر یک کاری داشته باشیم و به کسی که از او درخواست داریم بد کرده باشیم و رو نداشته باشیم که پیش او برویم، پیش یک آبرو¬مند می¬رویم و می¬گوییم تو بیا و دست ما را بگیر تا نزد او برویم، بیا و این مشکل ما را تو حل کن. بهترین وسیله برای پیش خدا رفتن، علی(ع) است.

اعمال شب های قدر؛

 اعمال شب قدر بر دو نوع است: یکی آن که در هر سه شب انجام می‌شود و دیگر آن که مخصوص هر شبی است.

اعمال مشترک شبهای قدر
 
1- غسل. (مقارن غروب آفتاب، که بهتر است نماز عشاء را با غسل خواند.)
 
2- دو رکعت نماز وارد شده که در هر رکعت بعد از حمد، هفت مرتبه توحید بخواند و بعد از فراغ هفتاد مرتبه اَستَغفُرِاللهَ وَ اَتوبُ اِلَیهِ و در روایتی است که از جای خود برنخیزد تا حق تعالی او و پدر و مادرش را بیامرزد.
 
3- قرآن مجید را بگشاید و بگذارد در مقابل خود و بگوید: اَللّهُمَّ اِنّی اَسئَلِکَ بِکِتابِکَ المُنزَلِ وَ ما فیهِ اسمُکَ الاَکبَرُ و اَسماؤُکَ الحُسنی وَ ما یُخافُ وَ یُرجی اَن تَجعَلَنی مِن عُتَقائِکَ مِنَ النّار. پس هر حاجت که دارد بخواهد.
 
4- مصحف شریف را بگیرد و بر سر بگذارد و بگوید:

اَللّهمَّ بِحَقِّ هذاالقُرآنِ وَ بِحَقِّ مَن اَرسَلتَه بِه وَ بِحَقِ کُلِّ مومنٍ مَدَحتَه ُ فیهِ وَ بِحَقِّکَ عَلَیهِم فلا اَحَدَ اَعرَفُبِ بِحَقِّکَ مِنکَ.

ده مرتبه بگوید: بِکَ یا الله
ده مرتبه: بِمُحَمَّدٍ
ده مرتبه: بِعلیٍّ
ده مرتبه: بِفاطِمَةَ
ده مرتبه: بِالحَسَنِ
ده مرتبه: بِالحُسَین ِ
ده مرتبه: بِعلیّ بنِ الحُسین
ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ
ده مرتبه: بِجَعفَر بنِ مُحَمَّدٍ
ده مرتبه: بِموُسی بنِ جَعفَر ٍ
ده مرتبه: بِعلیِّ بنِ مُوسی
ده مرتبه: بِمُحَمَّدِ بنِ عَلِیٍّ
ده مرتبه: بِعَلِیِّ بنِ مُحَمَّدٍ
ده مرتبه: بِالحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ
ده مرتبه: بِالحُجَّةِ.
پس از این عمل هر حاجتی که داری طلب کن.
 
5- زیارت امام حسین علیه السلام است؛ در روایت آمده که چون شب قدر می‌شود منادی از آسمان هفتم ندا می‌کند که حق تعالی آمرزید هر کسی را که به زیارت قبر امام حسین علیه السلام آمده است.
 
6- احیا داشتن این شب‌ها. در روایت آمده هر کس احیا کند شب قدر را گناهان او آمرزیده شود هر چند به عدد ستارگان آسمان و سنگینی کوه‌ها و وزن دریاها باشد.
 
7- صد رکعت نماز بخواند که فضیلت بسیار دارد، و افضل آنست که در هر رکعت بعد از حمد ده مرتبه توحید بخواند.
 
8- این دعا خوانده شود: اَللّهُمَّ اِنّی اَمسَیتُ لَکَ عَبدًا داخِرًا لا اَملِکُ لِنَفسی وَ اَعتَرِفُ...
 
اعمال مخصوص هر شب قدر

 شب نوزدهم:
1- صد مرتبه "اَستَغفُرِاللهَ رَبی وَ اَتوبُ اِلَیه".
2- صد مرتبه " اَللّهُمَّ العَن قَتَلَةَ اَمیرَالمومنینَ".
3- دعای "یا ذَالَّذی کانَ..." خوانده شود .
4- دعای " اَللّهَمَّ اجعَل فیما تَقضی وَ..." خوانده شود.
 
شب بیست و یکم و بیست و سوم
 فضیلتش زیادتر از شب نوزدهم است، و باید اعمال آن شب را از غسل و احیاء و زیارت و نماز، هفت قل هو الله و قرآن بر سر گرفتن و صد رکعت نماز و دعای جوشن کبیر و غیره در این شب به عمل آورد، در روایات بر غسل و احیاء و جدّ و جهد در عبادت در این شب و شب بیست و سوم تأکید شده است.