سازوکار محاسبه تورم در سبد کالائی خانوار

علیرضا مقتدایی در گفت‌وگو با فارس با بیان اینکه بانک مرکزی مطابق با استانداردهای بین‌المللی نرخ تورم را محاسبه می‌کند، اظهارداشت: فراداده‌های مربوط به محاسبه نرخ تورم و شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی بر روی سایت بانک قرار دارد و رسانه‌ها می‌توانند آن را منتشر کنند.

وی افزود: استانداردهای محاسبه نرخ تورم کاملاً مشخص و بین‌المللی است که صندوق بین‌المللی پول آن را تهیه و منتشر کرده و بسیاری از کشورها از این استانداردها استفاده می‌کنند.

مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی ادامه داد: در مورد ارقام تورم و شاخص قیمت، توضیحات مفصلی در گزارش‌ها ارائه شده و برای همه افراد قابل استفاده است؛ همچنین این اطلاعات در اختیار رسانه ها و کتابخانه‌ها قرار داده می‌شود.

* طبقه‌بندی ۱۳۰۰ قلم کالا در ۱۲ گروه کالایی

مقتدایی با اشاره به بررسی حدود هزار و ۳۰۰ قلم کالا در سبد هزینه خانوار افزود: اما استانداردهای بین‌المللی این تعداد کالا و خدمت را در ۱۲ گروه قرار می‌دهد که این ۱۲ گروه شامل «خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها»، «دخانیات»، «پوشاک و کفش»، «مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوختها»، «اثاث، لوازم و خدمات مورد استفاده در خانه»، « بهداشت و درمان»، «حمل و نقل»، « ارتباطات»، «تفریح و امور فرهنگی»، « تحصیل»،« رستوران و هتل» و «کالاها و خدمات متفرقه» است.

وی افزود: پس از آن که اقلام در طبقات مختلف قرار می‌گیرند و از هر طبقه نماینده‌ای برای قیمت گیری انتخاب می‌شود تغییرات قیمت این نماینده‌ها به گروه مربوطه تعمیم داده می‌شود.

این مقام مسئول تصریح با بیان اینکه در بعد جمع آوری قیمت امکان قیمت‌گیری از همه کالاها و خدمات مصرفی خانوارها امکان‌پذیر نیست، گفت: براساس دستورالعمل‌های بین‌المللی برخی اقلام برای قیمت‌گیری انتخاب می‌شوند؛ ویژگی این اقلام این است که علاوه بر اینکه دارای ضریب اهمیت قابل توجه در هزینه‌های سالانه خانوار هستند در بیشتر مواقع قابلیت قیمت گیری داشته باشند.

*سهم بخش‌های مختلف از تورم

وی با اشاره به سهم این ۱۲ گروه کالایی از تورم، افزود: سهم خوراکی‌ها و آشامیدنی‌ها ۲۸.۴۹ درصد، دخانیان ۵.۵۲ درصد، پوشاک و کفش ۶.۲۲ درصد، مسکن، آب، برق، گاز و سایر سوخت‌ها ۲۸.۶۰ درصد، اثاث، اوازم و خدمات مورد استفاده در خانه ۶.۲۶ درصد، بهداشت و درمان ۵.۵۴ درصد، حمل و نقل ۱۱.۹۷ درصد، ارتباطات ۱.۶۳ درصد، تفریح و امور فرهنگی ۳.۸۰ درصد، تحصیل ۲.۰۷ درصد، رستوران‌ و هتل ۱.۷۲ درصد و کالاها و خدمات متفرقه ۳.۱۸ درصد است.

مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی ادامه داد: بانک مرکزی در زمان محاسبه نرخ تورم کل اقلام مصرفی خانوارها را در نظر می‌گیرد اما از آنجا که تغییرات قیمت در محاسبات لازم است نه خود قیمت‌ها پس می‌توان از تغییرات قیمت کالاهای همگنی که در یک گروه هستند استفاده نمود.

وی تصریح کرد:به عبارت دیگر پوشش کالا و خدمت که در محاسبات بکار می رود همه کالاها و خدماتی است که یک خانوار مصرف می‌کند اما برای انجام محاسبات از تغییر قیمت‌های اقلام هم‌گروه استفاده می‌شود.

مقتدایی با بیان اینکه همه اقلامی که خانوارها استفاده می‌کنند در محاسبه تورم مورد توجه قرار می‌گیرد، خاطرنشان کرد: در یک گروه کالایی ممکن است ۵۰ کالای مشابه وجود داشته باشد که تغییرات قیمتی آنها یکسان است؛ به عنوان مثال لیوان با استکان قیمت متفاوتی دارد، اما تغییراتی قیمتی آنها با هم فرقی ندارد و اگر قیمت لیوان ۱۰ درصد افزایش پیدا کند قیمت استکان هم ۱۰ درصد رشد خواهد داشت.

وی افزود: ممکن است بانک مرکزی یکی از این دو کالا مثلاً ماشین ظرفشویی و ماشین لباسشویی را به عنوان کالای سبد تعیین کند، اما در اصل هر دوی این کالاها در محاسبه تورم دخیل هستند.

*در هیچ کشوری همه کالاها برای تورم بررسی نمی‌شود

مقتدایی با بیان اینکه در هیچ کشوری نرخ تورم از طریق بررسی همه کالاها و خدمات محاسبه نمی‌شود گفت: در تمام دنیا در ابتدا سبد مصرفی خانوار استخراج و سپس گروه‌های کالایی مشخص و زیرگروه‌های آن تعیین می‌شود و به همین صورت براساس زیرگروه‌ها و ضرایب این اقلام در هر زیرگروه مشخص و شاخص قیمت و به تبع آن نرخ تورم محاسبه می‌شود.

*نحوه محاسبه افزایش قیمت مسکن در تورم

وی در پاسخ به این سؤال که هزینه مسکن در چند ماه گذشته حدود ۳۰ درصد رشد داشته، این افزایش چگونه در محاسبه بانک مرکزی لحاظ می‌شود، اظهارداشت: باید اینگونه بررسی کرد که چند درصد از خانوارهای کشور در خرداد ماه منزل خود را عوض کردند و چه میزان از خانوارهای کشور اجاره‌نشین هستند.

مدیر کل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی ادامه داد: محاسبات تورم براساس تأثیر تغییر قیمت اقلام بر سبد هزینه خانوار تعیین می‌شود، به عنوان مثال در صورتی که خانواری منزلی را به قیمت A ریال اجاره کند و چند روز بعد قیمت اجاره‌بها افزایش یابد تأثیری بر هزینه‌های آن خانوار نخواهد داشت و در سال آینده و در زمان پایان قرارداد فعلی و شروع قرارداد جدید تأثیر خود را بر هزینه‌های این خانوار خواهد گذاشت.

به گفته وی افزایش هزینه اجاره مسکن در یک زمان مفروض با یک تأخیر زمانی وارد شاخص تورم می‌شود و این تأخیر ماهوی و ساختاری است.

وی با با ذکر مثالی در این باره گفت: ممکن است در خردادماه حدود ۱۰ درصد از خانوارها منزل خود را تغییر دهند، و ۹۰ درصد با اجاره قبلی علی‌رغم افزایش اجاره‌بها به سکونت در همان مکان ادامه دهند و زمان تغییر قرار داد برای آنها ملاک است نه زمان تغییر قیمت.

مقتدایی در همین باره افزود: برای محاسبه تغییر اجاره‌بها و تأثیر آن بر نرخ تورم، خانوارهایی که تغییر قرارداد نداشته اند با وزن خود به محاسبات وارد می شوند؛ پس می‌توان گفت چه در زمان افزایش اجا‌ه‌بهای مسکن و چه در زمان کاهش آن تغییرات قیمت با یک چسبندگی زمانی در شاخص وارد شده و بر این اساس افزایش تورم ناشی از افزایش اجاره‌بها تعیین می‌شود.

*افزایش سرعت تولید و انتشار آمار با استفاده از سیستم‌های الکترونیکی

خبرنگار پرسید: آیا بانک مرکزی برای سرعت‌دهی به انتشار اطلاعات و آمار، برنامه‌ریزی برای استفاده از فناوری اطلاعات کرده است؟

وی پاسخ داد: تلاش‌های زیادی در این زمینه انجام شده، البته برای تحقق این هدف زیرساخت‌های مخابراتی زیادی لازم است که در حال مذاکره با مسئولان هم هستیم تا بتوانیم بستر مخابراتی لازم را تهیه کنیم و در صورت فراهم شدن زیرساخت‌ها سرعت تولید و انتشار آمار به شدت افزایش خواهد یافت.

مدیرکل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی با بیان اینکه آمادگی کامل برای این کار در بانک مرکزی وجود دارد، گفت: در این زمینه بیشتر باید بسترهای مخابراتی فراهم شود و امکانات دیگر با تلاش بخش فناوری اطلاعات بانک تا مراحل خوبی انجام شده است.

*علل عدم انتشار آمار‌های شاخص عمده‌فروشی

وی در پاسخ به این سؤال که بانک مرکزی آخرین بار در سال۸۶، شاخص قیمت عمده‌فروشی را منتشر کرد، آیا بانک مرکزی در این باره دیگر آماری منتشر نخواهد کرد، اظهارداشت: شاخص عمده‌فروشی در دنیا تقریبا منسوخ شده است، زیرا عمده‌فروشی تقریباً وجود ندارد.

مدیر کل آمارهای بانک مرکزی خاطر نشان کرد: عمده‌فروشی در زمانی بود که تولیدکنندگان کالاهای خود را به بنکدارها می‌فروختند و آنها به خرده‌فروش‌ها، اما در حال حاضر با پیشرفت بازاریابی و علم تجارت، تولیدکنندگان به این نتیجه رسیدند که می‌توانند با بکارگیری شرکت‌های اقماری خود، بازرگانی را هم برعهده بگیرند.

مقتدایی تصریح کرد: البته برخی کالاهای کشاورزی هنوز روش بنکداری وجود دارد که به تدریج در حال از بین رفتن است، زیرا با تشکیل میادین میوه و تره‌بار، تولیدکننده کالای خود را به میادین آورده و به مصرف کننده نهایی‌می‌فروشد.

وی با بیان اینکه هم اکنون با استفاده از شاخص تولیدکننده امکان اندازه‌گیری شاخص عمده‌فروشی وجود دارد، گفت: در حال حاضر شاخص تولیدکننده جایگزین خوبی برای شاخص عمده‌فروشی است. به همین دلیل شاخص تولیدکننده را تقویت کردیم که تا ادامه دهنده شاخص عمده‌فروشی باشد.

مدیر کل آمارهای اقتصادی بانک مرکزی افزود: شاخص تولیدکننده چندسالی است که مورد توجه قرار گرفته، زیرا به تدریج به این نتیجه رسیدیم که شاخص تولیدکننده می تواند نیازهایی را که شاخص عمده فروشی برآورده می‌کرد، پاسخگو باشد.

*گزارش بودجه خانوار هنوز نهایی نشده است

وی در خصوص بررسی بودجه خانوار و عدم انتشار بودجه خانوار در سال ۹۰ گفت: اعداد و ارقام مربوط به این بررسی هنوز استخراج نشده است زیرا باید اطلاعات بیش از ۱۶ هزار خانوار بررسی شود؛ همان طور که گفته شد در صورت استفاده از ابزارهای جدید و الکترونیک سرعت محاسبه و انتشار این اطلاعات به طور چشمگیری افزایش خواهد یافت.

مقتدایی در همین باره گفت: اطلاعات مربوط به بودجه خانوار تا روز ۲۸ اسفند جمع‌آوری می‌شود و به همین دلیل فرآیند پردازش اطلاعات در سال جاری انجام می‌شود؛ به نظر می‌رسد تا دو ماه آینده اطلاعات مربوط به بودجه خانوار نهایی و منتشر شود؛ چنانچه به روند آن هم نگاه کنید آمار سال ۱۳۸۹ در آبان ماه ۱۳۹۰ منتشر شده است.

*۳۴۰ نفر آمارهای اقتصادی را جمع‌آوری می‌کنند

وی درخصوص تعداد آمارگیران بانک مرکزی اظهارداشت: حدود ۳۴۰ متصدی جمع آوری آمارهای اقتصادی رسمی، دائم، بومی و کارآزموده در شهرهای مختلف کشور مستقر هستند و همه کارهای جمع‌آوری آماری بانک مرکزی از طریق آنها صورت می‌گیرد؛ این افراد متخصص تصویر برداری از وضعیت اقتصادی جامعه در ابعاد مختلف هستند.

مدیرکل اقتصادی بانک مرکزی خاطنرنشان کرد: همکاران دلسوزی که با توجه به شرایط مختلف آب و هوایی در فصل های مختلف با تحمل گرما و سرما سعی دارند با تلاش خود اطلاعات صحیح و با کیفیت مطلوب را جمع آوری نموده و به مرکز ارسال کنند. کار آنها از پنجم فروردین ماه هر سال با یک برنامه کاری مدون به تفکیک روز شروع و تا پایان سال ادامه می‌یابد و جا دارد از زحمات یکایک آنها تشکر و قدردانی شود.