تحلیل استراتژیهای محور مقاومت و غرب در تنشهای منطقهای؛
بعد از سرنگون شدن جنگنده ترکیه توسط سوریه، روابط این دو کشور بیش از گذشته متشنج شد. رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه اعلام کرد که قوانین تعامل نظامی میان آنکارا و دمشق تغییر می‌کند و ترکیه دو گردان نظامی دیگر در کنار دفاع ضدهوایی در مرز سوریه مستقر کرد.
سیاست ما، احمد داووداوغلو وزیر خارجه ترکیه چندی پیش در پارلمان این کشور
در سخنانی با تاکید بر اینکه خاورمیانه جدیدی در حال متولد شدن است، اعلام
کرد: ما مالک، پیشتاز و خدمتگذار این خاورمیانه جدید خواهیم بود.اما دولت
ترکیه در عمل بر خلاف چنین حرف‌هایی رفتار می‌کند و بالا گرفتن تنش میان
این کشور و سوریه از جمله این تناقض‌هاست. ترکیه در کنار عربستان و قطر و
چند کشور دیگر، متعهد به تغییر رژیم در دمشق شده‌است.
این کشور به مخالفان سوری اجازه داده تا در استانبول دفتر داشته‌باشند و شورشیان و مخالفان مسلح را آموزش می‌دهد و آنان را به ادوات نظامی تجهیز می‌کند. سلاح اصلی ترکیه در تشدید رویارویی با سوریه همین حمایت از مخالفان است. کاری که وزیر خارجه ترکیه با گفتن اینکه ما مصمم به ادامه حمایت از مردم سوریه هستیم، بر آن تاکید می‌کند.
در حقیقت ترکیه در سوریه به دنبال یک آرمان منحصرا سنی است. ملاحظات قومی هیچ گاه در گذشته به این اندازه در سیاست خارجی ترکیه جایگاه مهمی نداشته‌است. آنکارا نه تنها از رویارویی با رژیم علوی سوریه استقبال می‌کند بلکه با حکومت شیعه عراق هم دچار مشکل و تنش است. از سوی دیگر رقابت تاریخی و ژئوپلتیک میان ترکیه و ایران، اکنون در سوریه و عراق به اوج خود رسیده‌است.
ترکیه وقتی درخواست کناره‌گیری اسد را مطرح می‌کند، گرایش‌های قومی در ذهن دارد و خواستار به قدرت رسیدن سنی‌ها در سوریه است. از سوی دیگر ترکیه نمی‌خواهد که مانند ماجرای لیبی، از روند تحولات عقب بماند. در لیبی اردوغان برای مدتی از قذافی حمایت کرد و بعد به ائتلاف بین‌المللی علیه حکومت لیبی پیوست. اما مهمترین انگیزه ترکیه در حمایت از مخالفان سوریه، انگیزه و گرایش قومی است. ترکیه به دنبال ظهور یک هلال سنی از غزه تا سوریه و شمال عراق است.
اکنون ترکیه دیگر به دنبال اصل اختلاف صفر با همسایگان در سیاست خارجی‌اش نیست. همکاری با سوریه زمانی در ورود ترکیه به خاورمیانه بود. تا دو سال پیش تجارت میان ترکیه و سوریه به صورت چشمگیری گسترش یافت و همکاری سیاسی میان دو همسایه به اوج رسیده‌بود. اردوغان و همسرش حتی با اسد و خانواده‌اش به سفر می‌رفتند.
اکنون اما ترکیه به دنبال هدف دیگری است و به جای اصل داشتن همکاری نزدیک با همه کشورهای خاورمیانه بدون توجه به گرایش قومی‌اشان، اکنون می‌خواهد نقش قدرت برتر سنی منطقه را ایفا کند. این تغییر به این معنی است که ترکیه دیگر نمی‌خواهد بر سر موضوعاتی چون برنامه هسته‌ای ایران به چالش با آمریکا بپردازد. واشنگتن هم اگرچه از این همراهی خوشحال است، اما از اینکه ترکیه به درگیری‌های قومی در خاورمیانه دامن بزند ناخشنود است و انگیزه‌های این کشور از تغییر رژیم در سوریه را از نزدیک زیر نظر دارد.
بعضی سیاست‌گذاران و تحلیلگران غربی فکر می‌کنند ترکیه الگویی برای دمکراسی‌های مسلمان می‌تواند باشد. اما نقش ترکیه در این زمینه در سوریه تا چه حد می‌تواند سازنده باشد؟ کنترل مناقشات قومی بعد از دوران اسد در سوریه، اصل اول در برنامه‌ریزی‌های کنونی برای این کشور است. ترکیه باید نشان دهد که به این مناقشات دامن نمی‌زند. اما نه سیاست ترکیه در قبال سوریه نه سیاست‌های داخلی خود ترکیه و حزب حاکمش در این زمینه اطمینان‌بخش نیست.
اگر بپذیریم که آنچه اکنون در سوریه جریان دارد جنگ داخلی است، آن وقت باید به این نکته توجه کنیم که ترکیه هیچ تلاشی برای رفتار و نگاه یکسان و برابر به علوی‌ها، مسیحیان و کردهای سوریه نکرده‌است. این کوتاهی اتفاقی نیست. ترکیه از اعتبار و توانایی کافی برای ایفای نقش محوری در این زمینه برخورداری نیست.
حزب حاکم عدالت و توسعه در ترکیه در داخل این کشور هم چنین نگاه یکسان و عادلانه‌ای به مسئله قومیت و گرایش‌های گوناگون ندارد. در داخل ترکیه هم اقلیت‌هایی چون علوی‌ها و کردها مورد سرکوب قرار دارند و به سختی زندگی می‌کنند. در همین سه سال گذشته 8 هزار سیاستمدار و فعال کرد ترکیه‌ای به زندان افتاده‌اند. کردهای ترکیه هم مانند کردهای سوریه خواستار برابری و شرایط بهتر زندگی هستند.
ترکیه وقتی درخواست کناره‌گیری اسد را مطرح می‌کند، گرایش‌های قومی در ذهن دارد و خواستار به قدرت رسیدن سنی‌ها در سوریه است. از سوی دیگر ترکیه نمی‌خواهد که مانند ماجرای لیبی، از روند تحولات عقب بماند. در لیبی اردوغان برای مدتی از قذافی حمایت کرد و بعد به ائتلاف بین‌المللی علیه حکومت لیبی پیوست. اما مهمترین انگیزه ترکیه در حمایت از مخالفان سوریه، انگیزه و گرایش قومی است.
ترکیه به دنبال ظهور یک هلال سنی از غزه تا سوریه و شمال عراق است. رابطه حزب حاکم عدالت و توسعه با حماس که اکنون در غزه قدرت دارند، رابطه‌ای دیرینه است. کردهای خودمختار در شمال عراق هم اخیرا با ترکیه ائتلافی تشکیل داده‌اند که علیه دولت مرکزی عراق و ایران است. دورنمای به قدرت رسیدن اخوان‌المسلمین که از نظر ایدئولوژیک به حزب عدالت و توسعه ترکیه نزدیک است، در سوریه و دیگر کشورهای عربی، می‌تواند خیال آنکارا را راحت کند.
حمایت از آرمان سنی‌ها و بازی با کارت سنی‌گرایی در پروژه قدرت منطقه، شمشیر دو لبه است. ناآرام شدن سوریه می‌تواند به قدرت گرفتن کردها در مرز ترکیه منجر شود. ترکیه در مقابل کردها به شدت آسیب‌پذیر است. از سوی دیگر درگیری های قومی در داخل ترکیه هم مشکل‌ساز می‌شود. حمایت ترکیه از شورش سنی‌ها می‌تواند بازتاب منفی در داخل این کشور داشته‌باشد.
نگرانی از بی‌ثباتی داخلی
اما حمایت از آرمان سنی‌ها و بازی با کارت سنی‌گرایی در پروژه قدرت منطقه، شمشیر دو لبه است. ناآرام شدن سوریه می‌تواند به قدرت گرفتن کردها در مرز ترکیه منجر شود. ترکیه در مقابل کردها به شدت آسیب‌پذیر است. از سوی دیگر درگیری های قومی در داخل ترکیه هم مشکل‌ساز می‌شود. حمایت ترکیه از شورش سنی‌ها می‌تواند بازتاب منفی در داخل این کشور داشته‌باشد.
کمال قلیچ داراوغلو رهبر حزب مخالف جمهوریخواه خلق که یک علوی کرد است، اخیرا در انتقاد از سیاست خارجی ترکیه در منطقه و به ویژه در قبال سوریه، حملات تندی علیه اردوغان انجام داده‌است. اردوغان هم در پاسخ به این انتقادات سخت، رهبر مخالفان ترکیه را متهم به گرایش‌های بعثی کرده‌است.
تخمین زده می‌شود که علوی‌ها نزدیک به 15 درصد از جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند. آنها صدها سال است که مورد دشمنی سنی‌ها ترکیه هستند و در تبعیض زندگی می‌کنند. خواسته آنها این است که به عنوان یک جامعه مذهبی به رسمیت شناخته شوند. اخیرا یکی از اعضای علوی پارلمان ترکیه درخواست کرد که نمازخانه‌ای مخصوص علوی‌ها ایجاد شود که این درخواست از سوی رئیس پارلمان رد شد.
معاون نخست‌وزیر ترکیه گفت که همه مسلمانان باید در مسجد نماز بخوانند . اردوغان هم اخیرا تاکید کرده که ترکیه یک ملت،با یک پرچم و یک مذهب است.این یعنی علوی‌ها اصلا در نظر گرفته نمی شوند. در قانون اساسی ترکیه هم بر برتری اسلام سنی تاکید شده و آمده‌است که آموزش‌های مذهبی باید بر اساس تعالیم سنی باشد. در سالهای اخیر هرگاه کتاب‌ها و برنامه‌های درسی ترکیه مورد بازبینی قرار گرفته، این اصل فراموش نشده‌است.
با این توصیفات دشوار است تصور کنیم آنکارا می‌تواند میان جوامع مذهبی و قومی در سوریه آشتی ایجاد کند. ترکیه خود نمونه بسیار ضعیفی از نظر آشتی اجتماعی است زیرا جوامع قومی و مذهبی در این کشورها یعنی ترک‌ها، کردها، سنی‌ها و علوی‌ها از نظر قوانین ترکیه یکسان وبرابر نیستند. اگر قرار باشد این کشور راهنمایی مفیدی برای دیگران در منطقه ارائه دهد، اول باید قوانین خودش را اصلاح کند.
این کشور به مخالفان سوری اجازه داده تا در استانبول دفتر داشته‌باشند و شورشیان و مخالفان مسلح را آموزش می‌دهد و آنان را به ادوات نظامی تجهیز می‌کند. سلاح اصلی ترکیه در تشدید رویارویی با سوریه همین حمایت از مخالفان است. کاری که وزیر خارجه ترکیه با گفتن اینکه ما مصمم به ادامه حمایت از مردم سوریه هستیم، بر آن تاکید می‌کند.
در حقیقت ترکیه در سوریه به دنبال یک آرمان منحصرا سنی است. ملاحظات قومی هیچ گاه در گذشته به این اندازه در سیاست خارجی ترکیه جایگاه مهمی نداشته‌است. آنکارا نه تنها از رویارویی با رژیم علوی سوریه استقبال می‌کند بلکه با حکومت شیعه عراق هم دچار مشکل و تنش است. از سوی دیگر رقابت تاریخی و ژئوپلتیک میان ترکیه و ایران، اکنون در سوریه و عراق به اوج خود رسیده‌است.
ترکیه وقتی درخواست کناره‌گیری اسد را مطرح می‌کند، گرایش‌های قومی در ذهن دارد و خواستار به قدرت رسیدن سنی‌ها در سوریه است. از سوی دیگر ترکیه نمی‌خواهد که مانند ماجرای لیبی، از روند تحولات عقب بماند. در لیبی اردوغان برای مدتی از قذافی حمایت کرد و بعد به ائتلاف بین‌المللی علیه حکومت لیبی پیوست. اما مهمترین انگیزه ترکیه در حمایت از مخالفان سوریه، انگیزه و گرایش قومی است. ترکیه به دنبال ظهور یک هلال سنی از غزه تا سوریه و شمال عراق است.
اکنون ترکیه دیگر به دنبال اصل اختلاف صفر با همسایگان در سیاست خارجی‌اش نیست. همکاری با سوریه زمانی در ورود ترکیه به خاورمیانه بود. تا دو سال پیش تجارت میان ترکیه و سوریه به صورت چشمگیری گسترش یافت و همکاری سیاسی میان دو همسایه به اوج رسیده‌بود. اردوغان و همسرش حتی با اسد و خانواده‌اش به سفر می‌رفتند.
اکنون اما ترکیه به دنبال هدف دیگری است و به جای اصل داشتن همکاری نزدیک با همه کشورهای خاورمیانه بدون توجه به گرایش قومی‌اشان، اکنون می‌خواهد نقش قدرت برتر سنی منطقه را ایفا کند. این تغییر به این معنی است که ترکیه دیگر نمی‌خواهد بر سر موضوعاتی چون برنامه هسته‌ای ایران به چالش با آمریکا بپردازد. واشنگتن هم اگرچه از این همراهی خوشحال است، اما از اینکه ترکیه به درگیری‌های قومی در خاورمیانه دامن بزند ناخشنود است و انگیزه‌های این کشور از تغییر رژیم در سوریه را از نزدیک زیر نظر دارد.
بعضی سیاست‌گذاران و تحلیلگران غربی فکر می‌کنند ترکیه الگویی برای دمکراسی‌های مسلمان می‌تواند باشد. اما نقش ترکیه در این زمینه در سوریه تا چه حد می‌تواند سازنده باشد؟ کنترل مناقشات قومی بعد از دوران اسد در سوریه، اصل اول در برنامه‌ریزی‌های کنونی برای این کشور است. ترکیه باید نشان دهد که به این مناقشات دامن نمی‌زند. اما نه سیاست ترکیه در قبال سوریه نه سیاست‌های داخلی خود ترکیه و حزب حاکمش در این زمینه اطمینان‌بخش نیست.
اگر بپذیریم که آنچه اکنون در سوریه جریان دارد جنگ داخلی است، آن وقت باید به این نکته توجه کنیم که ترکیه هیچ تلاشی برای رفتار و نگاه یکسان و برابر به علوی‌ها، مسیحیان و کردهای سوریه نکرده‌است. این کوتاهی اتفاقی نیست. ترکیه از اعتبار و توانایی کافی برای ایفای نقش محوری در این زمینه برخورداری نیست.
حزب حاکم عدالت و توسعه در ترکیه در داخل این کشور هم چنین نگاه یکسان و عادلانه‌ای به مسئله قومیت و گرایش‌های گوناگون ندارد. در داخل ترکیه هم اقلیت‌هایی چون علوی‌ها و کردها مورد سرکوب قرار دارند و به سختی زندگی می‌کنند. در همین سه سال گذشته 8 هزار سیاستمدار و فعال کرد ترکیه‌ای به زندان افتاده‌اند. کردهای ترکیه هم مانند کردهای سوریه خواستار برابری و شرایط بهتر زندگی هستند.
ترکیه وقتی درخواست کناره‌گیری اسد را مطرح می‌کند، گرایش‌های قومی در ذهن دارد و خواستار به قدرت رسیدن سنی‌ها در سوریه است. از سوی دیگر ترکیه نمی‌خواهد که مانند ماجرای لیبی، از روند تحولات عقب بماند. در لیبی اردوغان برای مدتی از قذافی حمایت کرد و بعد به ائتلاف بین‌المللی علیه حکومت لیبی پیوست. اما مهمترین انگیزه ترکیه در حمایت از مخالفان سوریه، انگیزه و گرایش قومی است.
ترکیه به دنبال ظهور یک هلال سنی از غزه تا سوریه و شمال عراق است. رابطه حزب حاکم عدالت و توسعه با حماس که اکنون در غزه قدرت دارند، رابطه‌ای دیرینه است. کردهای خودمختار در شمال عراق هم اخیرا با ترکیه ائتلافی تشکیل داده‌اند که علیه دولت مرکزی عراق و ایران است. دورنمای به قدرت رسیدن اخوان‌المسلمین که از نظر ایدئولوژیک به حزب عدالت و توسعه ترکیه نزدیک است، در سوریه و دیگر کشورهای عربی، می‌تواند خیال آنکارا را راحت کند.
حمایت از آرمان سنی‌ها و بازی با کارت سنی‌گرایی در پروژه قدرت منطقه، شمشیر دو لبه است. ناآرام شدن سوریه می‌تواند به قدرت گرفتن کردها در مرز ترکیه منجر شود. ترکیه در مقابل کردها به شدت آسیب‌پذیر است. از سوی دیگر درگیری های قومی در داخل ترکیه هم مشکل‌ساز می‌شود. حمایت ترکیه از شورش سنی‌ها می‌تواند بازتاب منفی در داخل این کشور داشته‌باشد.
نگرانی از بی‌ثباتی داخلی
اما حمایت از آرمان سنی‌ها و بازی با کارت سنی‌گرایی در پروژه قدرت منطقه، شمشیر دو لبه است. ناآرام شدن سوریه می‌تواند به قدرت گرفتن کردها در مرز ترکیه منجر شود. ترکیه در مقابل کردها به شدت آسیب‌پذیر است. از سوی دیگر درگیری های قومی در داخل ترکیه هم مشکل‌ساز می‌شود. حمایت ترکیه از شورش سنی‌ها می‌تواند بازتاب منفی در داخل این کشور داشته‌باشد.
کمال قلیچ داراوغلو رهبر حزب مخالف جمهوریخواه خلق که یک علوی کرد است، اخیرا در انتقاد از سیاست خارجی ترکیه در منطقه و به ویژه در قبال سوریه، حملات تندی علیه اردوغان انجام داده‌است. اردوغان هم در پاسخ به این انتقادات سخت، رهبر مخالفان ترکیه را متهم به گرایش‌های بعثی کرده‌است.
تخمین زده می‌شود که علوی‌ها نزدیک به 15 درصد از جمعیت ترکیه را تشکیل می‌دهند. آنها صدها سال است که مورد دشمنی سنی‌ها ترکیه هستند و در تبعیض زندگی می‌کنند. خواسته آنها این است که به عنوان یک جامعه مذهبی به رسمیت شناخته شوند. اخیرا یکی از اعضای علوی پارلمان ترکیه درخواست کرد که نمازخانه‌ای مخصوص علوی‌ها ایجاد شود که این درخواست از سوی رئیس پارلمان رد شد.
معاون نخست‌وزیر ترکیه گفت که همه مسلمانان باید در مسجد نماز بخوانند . اردوغان هم اخیرا تاکید کرده که ترکیه یک ملت،با یک پرچم و یک مذهب است.این یعنی علوی‌ها اصلا در نظر گرفته نمی شوند. در قانون اساسی ترکیه هم بر برتری اسلام سنی تاکید شده و آمده‌است که آموزش‌های مذهبی باید بر اساس تعالیم سنی باشد. در سالهای اخیر هرگاه کتاب‌ها و برنامه‌های درسی ترکیه مورد بازبینی قرار گرفته، این اصل فراموش نشده‌است.
با این توصیفات دشوار است تصور کنیم آنکارا می‌تواند میان جوامع مذهبی و قومی در سوریه آشتی ایجاد کند. ترکیه خود نمونه بسیار ضعیفی از نظر آشتی اجتماعی است زیرا جوامع قومی و مذهبی در این کشورها یعنی ترک‌ها، کردها، سنی‌ها و علوی‌ها از نظر قوانین ترکیه یکسان وبرابر نیستند. اگر قرار باشد این کشور راهنمایی مفیدی برای دیگران در منطقه ارائه دهد، اول باید قوانین خودش را اصلاح کند.
اخبار ویژه
رهبر انقلاب در دیدار اعضای مجلس خبرگان:
یادآوری/ بازنشر
در پاسخ به رسانههای مدعی اصلاحات بیان شد:
نظرات بینندگان
فیلم و عکس
جدیدترین اخبار پربازدید ها
