آیا بیداری اسلامی حکومت آل سعود را در خواهد نوردید؟

خبر جنجال برانگیز دستگیری شیخ نمر باقر النمر؛ از روحانیان برجسته شرق عربستان که از بزرگترین مخالفان رژیم حاکم بر عربستان نیز به‌شمار می‌آید، بار دیگر آتش زیر خاکستر اعتراضات در عربستان را برافروخته کرد. النمر پیش از این در سخنرانی‌ خود در یکی از مساجد شهر العوامیه گفت بود یقین دارد که بازداشت یا کشته شدن وی، باعث ایجاد یک نهضت خواهد شد.

به نظر میرسد این پیش‌بینی شیخ در حال تحقق پیدا کردن است زیرا معترضان ششمین روز پیاپی حرکتهای اعتراضی خود را نیز پشت سر گذاشته‌اند. شمار شهدای اعتراضات به دستگیری النمر به سه تن رسیده است و تعدادی نیز مجروح شده‌اند. این در حالی است که به گفته خبرگزاری فرانسه در فاصله زمانی اکتبر 2011 تا فوریه 2012 و طی درگیری تظاهرات‌کنندگان در منطقه قطیف با نیروهای امنیتی، دست‌کم 6 نفر شهید شده‌اند.حرکتهای اعتراضی مردمی در عربستان که از ماه اکتبر سال گذشته کلید خورده است، اکنون وارد مرحله جدیدی شده است.

این اعتراضات برای اولین‌بار در مناطق شیعی‌نشین الشرقیه آغاز شد، اما این روزها راهپیمایی‌های بسیار گسترده‌تر و پرشمارتر از راهپیمایی‌های گذشته است. تا آن‌جا که حرم نبوی در مدینه منوره نیز شاهد اعتراض به سرکوبگری رژیم سعودی علیه مخالفان بود. روزنامه انگلیسی گاردین نیز درباره اعتراض‌های مردمی عربستان نوشت که موج انقلاب‌های عربی با سرعت زیاد در حال طی کردن عربستان است.

به نظر میرسد آنچه عربستان سعودی از آن می‌ترسید، در شرف وقوع است. بیداری اسلامی به خاک عربستان رسیده تا مردم زجردیده سرزمین حجاز نیز حقوق ضایع شده خود را از حکومت آل سعود مطالبه کنند.همزمان با این تحولات کارشناسان مسائل اقتصادی جهان عرب پیش‌بینی کرده‌اند که سیر تحولات عربستان به گونه‌ای پیش میرود که احتمالا بر اثر زخمی شدن و بازداشت رهبر شیعیان سعودی و بی‌ثبات شدن اوضاع شرق عربستان که مناطق نفت‌خیز کشور سعودی به‌شمار میرود، قیمت جهانی نفت طی روزهای آینده شاهد افزایش بیسابقه باشد.

در حالی‌که معترضان خواهان دستیابی به آزادی و عدالت اجتماعی هستند، نیروهای امنیتی عربستان این تظاهراتها را نوعی «تروریسم جدید» توصیف کرده و اعلام کرده‌اند که با آن مقابله خواهند کرد. همچنین حکومت عربستان این‌بار نیز در ادعایی واهی تظاهرات به‌حق مردم عربستان را دسیسه خارجی دانست و بدون ارائه سند و مدرکی ایران را پشت این جریان معرفی کرد.

مقام‌های عربستانی در توجیه خواسته‌های مشروع مردم قطیف مدعی شده‌اند که آنها جریان‌های تروریستی‌ای هستند که مورد حمایت ایران قرار دارند. سالهای طولانی است شیعیان ساکن عربستان شاهد بیشترین فشارها و تبعیض‌های اجتماعی بوده‌اند و از بسیاری از حقوق خود محروم مانده‌اند. محل سکونت شیعیان در عربستان که از مهمترین و استراتژیکترین مناطق دنیا به‌شمار می‌آید، دارای منابع عظیم نفت و گاز است.

در مورد جمعیت شیعیان عربستان باید به این نکته توجه داشت که به دلیل شفاف نبودن آمارها در جامعه عربستان، هیچ‌گونه آمار رسمی واضحی درباره کل جمعیت عربستان نیز وجود ندارد. با این‌حال ارزیابی کارشناسان نشان میدهد واقعی‌ترین آمارها نشان میدهد، در حدود 10 تا 15 درصد از جمعیت 19 میلیون نفری عربستان شیعه هستند در حالی‌که از هیچ‌کدام از حقوق شهروندی یک شهروند عربستانی برخوردار نیستند.

آنها حق کار در اماکن دولتی را ندارند و نمی‌توانند به مراتب بالای اداری ارتقا یابند.از ابتدای شروع قیامهای اسلامی، حاکمان عربستان به شدت نگران سرایت این خیزشها به کشورشان بودند و تلاشهای زیادی را در مقابله با آن انجام دادند. با آغاز اعتراضات مسالمت‌آمیز و گسترده مردمی در بحرین این نگرانی به اوج خود رسید. همسایگی مجمع‌الجزایر بحرین با مراکز عمده نفتی شرق عربستان بر اهمیت تحولات بحرین برای حاکمان عربستان افزوده است.

در واقع اشغال بی سابقه بحرین توسط نیروهای سپر جزیره شورای همکاری خلیج فارس برای سرکوب حرکتهای مردمی که با حمایت گسترده نیروهای سعودی انجام گرفت، عمق نگرانی حاکمان عربستان را نشان میدهد.این نگرانی به مقامات کاخ سفید نیز سرایت کرده است تا جایی‌که چندی پیش و همزمان با انتشار اخبار ضد و نقیض درباره مرگ شاه سعودی، هنری کسینجر؛ وزیر خارجه اسبق آمریکا، انقلاب بحرین را برای غرب، خطر دانست و قسمت اصلی این خطر را «خاموش نشدنی بودن» این انقلاب دانست و اذعان کرد انتقال آن به عربستان با اعلام خبر شاه سعودی بسیار نزدیک است.

کسینجر درباره احتمال انتقال انقلاب بحرین به عربستان به شدت هشدار داد و اذعان کرد که این انقلاب از انقلاب‌هایی است که می‌توان به طور جدی درباره آن بحث کرد. وی همچنین زنده ماندن شاه سعودی ولو در حالت کما را سوپاپ اطمینان بقای حکومت آل سعود در عربستان دانست.از دیگر تلاشهای حاکمان عربستان برای مقابله با موج بیداری اسلامی میتوان اقدامات اخیر سعودیها برای برون‌سپاری بحرانهای داخلی این کشور نام برد.

برای مثال اتهام چند ماه پیش آنها به ایران مبنی بر تلاش برای ترور سفیر عربستان در ایالات‌متحده را در این چارچوب میتوان تحلیل کرد.برخی از تحلیلگران سیاسی معتقدند ریشه‌های حکومت آل سعود محکمتر از آن است که با چند حرکت اعتراضی متزلزل شود. به‌خصوص که دستگاه مذهبی وهابیت به‌طور سنتی پشتیبان حاکمان به شمار می‌آید.

با این حال ضعف ساختارهای قدرت، عدم دخالت جدی مردم در فرایندهای سیاسی و نبود آزادیهای فردی و اجتماعی در این کشور، آل سعود را به پایان عمر خود نزدیکتر کرده است. به نظر میرسد دیر یا زود دامنه این اعتراضات از شهرهای کوچک و شیعیان فراتر خواهد رفت و چالشهای جدیتری را متوجه حاکمان سعودی خواهد کرد.

حمید سرادار، پژوهشگر مسائل خاورمیانه

منبع:موسسه ابرار معاصر تهران