وهابیت هنری و سریال‌های دینی

فارس، جریان فکری وهابیت با کمک سخاوتمندانۀ بعضی از رهبران و ثروتمندان سعودی، افزون بر ساخت مساجد فاخر و مدارس مذهبی در گوشه و کنار جهان اسلام، حمایت بی‌دریغ از چهره‌های روحانی تندرو وهابی و راه‌اندازی شبکه‌های مختلف ماهواره‌ای و رادیو و تلویزیونی، مدتی است به حوزۀ هنر، تاریخ‌نگاری و ساخت فیلم و سریال‌های جنجالی و تأمل‌برانگیز دینی برگرفته از تاریخ اسلام گام نهاده است، که از این میان می‌توان به آخرین ساخته این جریان در کویت با عنوان «معاویه، حسن و حسین» اشاره کرد.

بالاگرفتن موج بیداری بهار عربی و خیزش ملی توده‌های مسلمان برای رهایی از چنگال اهریمنی رژیم‌های استبدادی کهنه‌کار، تک‌حزبی و موروثی و اختلاف سلیقه در نسبت دادن این موج بنیان‌برافکن و سونامی ملی به بیداری اسلامی یا خیزش عربی و همچنین از یک سو قرار گرفتن ایران در کنار توده‌های خشمگین عرب علیه نظام‌های ارتجاعی سرنگون‌شده یا در حال اضمحلال و از سوی دیگر دفاع از دولت و کیان سوریه و هم‌زمان همراه شدن آن با قیام مردم بحرین و علیه نظام آل خلیفه و حمایت از دولت ملی و حزب‌الله لبنان، درواقع تقسیم شدن دنیای عرب به دو جریان سیاسی به رهبری ایران و عربستان سعودی را به دنبال داشته است؛

ازاین‌رو دامنه اختلافات سیاسی این دو کشور از عرصه ایده‌های سیاسی صرف بومی به حوزه‌های تشیع و تسنن در منطقه کشیده شده و وارد عرصه‌های اجتماعی، فقهی، نظری، هنری و ساخت سریال و فیلم و تاریخ‌نگاری رسمی شده و به‌صورت اعلام‌نشده و پنهان به جنگ رسانه‌ای مبتنی بر عقیده دامن زده است!

بر این اساس بخش تسنن سلفی افراطی بر آن شده است تا از دریچه هنر وارد عمق تاریخ شده و با به تصویر کشیدن وقایع صدر اسلام ضمن به اصطلاح ایجاد پل ارتباطی بین حال و گذشته و ارائه الگوهای برتر برای جوانان دنیای اسلام! از عمق اختلاف راهبردی جریان علوی و اموی کاسته و گناه انحراف از سیره سلف صالح را نه به گردن و عهده‌داران حاکم اموی، بلکه متوجه اطرافیان و حاشیه‌نشینان دربار سلطنتی اموی چون ابن‌زیاد و ابن‌سعد نماید!

این در حالی است که به‌رغم مخالفت دولت کویت با سیاست‌هاى جریان‌هاى سلفى مبنى بر دخالت در امور کشورها و برگزارى تجمع‌ها و سمینارهاى جنجالى و همچنین موضع‌گیرى تند آنها در قبال دولت‌های سوریه و ایران و هم‌‌پیمانان آن، اخیرا این جریان با گسترش دامنه فعالیت‌هاى تبلیغاتی خود و بهره‌گیرى از شرایط بحرانی سوریه، فرافکنى و تشویش افکار عمومی را در دستور کار خود قرار داده است. همچنین نسبت به ادعای انتشار موج تشیع از سوى جمهورى اسلامی در کشورهایى چون مصر که اخیرا شاهد بیدارى اسلامی بوده است به‌شدت هشدار مى‌دهد.

رویارویی فقهی در عرصۀ هنر

جریان وهابیت برای ایجاد فتنه طایفه‌ای در جهان عرب و خدشه واردکردن به اعتقادات مسلمانان شیعه به‌ویژه بعد از حوادث بحرین و سوریه در خردادماه گذشته اقدام به راه‌اندازی شبکه تلویزیونی «البرهان» نمود که با انتقاد برخی تشکل‌های شیعه کویت روبه‌رو شد. در این میان مجمع اصول شیعه کویت با صدور بیانیه‌ای تصریح کرد: تأسیس شبکه البرهان با هدف ایجاد شکاف میان صفوف مردم کویت و توهین به شیعیان کویت، عراق و ایران دایـر شـده اســت.

این مجمع همچنین با انتقاد از وزارت اطلاع‌رسانی کویت به‌دلیل صدور مجوز برای این شبکه در خاک کویت و نفوذ اعضاى این جریان در مؤسسات، ارگان‌ها، نهادها و … و همچنین ایجاد تنش در پارلمان و جلوگیرى از اجرایى شدن طرح‌هاى اقتصادی کشور، نسبت به تلاش جریان وهابیت برای سرنگونی خاندان آل صباح و تشکیل یک دولت افراطی سلفى بارها هشدار داده است.

هنرمندیهای وهابیت در عرصۀ تفرقه فتنه

در راستای فتنه انگیزی و ایجاد التهاب در فضای جهان اسلام، سریال «معاویه، حسن و حسین» به‌وسیله یک شرکت کویتی به نام «المها»، به مدیریت آقای محمد العنزی تهیه شده است. این شرکت تلاش کرده بازیگران اصلی و مسئولان فنی سریال را از کشورهای عربی همچون سوریه، لبنان، الجزایر، مراکش، اردن، کویت، مصر و سودان انتخاب کند تا نشان دهد این سریال محصول کار گروهی و اجماعی و مورد رضایت کشورهای اسلامی است.

تکیه بر بعد دینی و فقهی این سریال به میزانی است که مجری و تهیه‌کننده کویتی آن در آغاز مدعی شده است مجوز ساخت و پرداخت و به نمایش گذاشتن چهره اولیا و اهل‌البیت را از هیجده نفر از عالمان سرشناس و صاحب فتوای شیعه و سنی ازجمله فقید شیخ محمد فضل‌الله و شیخ قرضاوی گرفته است!

به‌رغم مخالفت جدی بسیاری از کارشناسان و عالمان دینی شیعه و سنی و حتی برخی از جریان‌های سلفی کشورهای مختلف بر توقف ساخت سریال معاویه، حسن و حسین در آغاز امر و در ادامه صدور فتوا ازسوی آنها و همچنین تنظیم شکایت ‌نامۀ رسمی از سوی برخی نهادهای حقوقی به‌منظور عدم پخش آن از رسانه‌ها، متأسفانه نه تنها ادامه این پروژه متوقف نشد، بلکه در آغاز ماه مبارک رمضان سال جاری، هم‌زمان پخش آن از چندین شبکۀ ماهواره‌ای پربیننده دنیای اسلام متمایل به گرایشات فکری سلفی و معتدل آغاز شد؛

مسئله‌ای که در‌حال‌حاضر نگرانی، خشم و ناراحتی بسیاری از مقامات رسمی و غیررسمی و مردمی دنیای تشیع و تسنن را فراهم آورده و پای فقیهان و صاحب نظران علوم دینی دنیای تسنن و تشیع همچون الازهر، حوزه علمیه قم و دارالافتاء اردن و … را به میان کشیده و مجادلات فراوانی را در درستی و نادرستی بسیاری از رخدادها و حوادث تاریخ صدر اسلام از یک‌سو و نمایش یا عدم نمایش چهره انبیا و ائمه (ع) و صحابی بزرگ در سریال‌های هنری ایجاد کرده است!

تقریب یا تفریق

تهیه‌کنندگان سریال، هدف از ساخت آن را تقریب و همبستگی بیشتر دنیای اسلام اعلام کرده‌اند، ولی با توجه به مضمون و متون القایی سریال معلوم می‌شود هدف آنها در درجه نخست تطهیر خاندان اموی و شخص معاویه به‌ویژه یزید بن معاویه از فاجعه تاریخی عاشورای 61 هجری است. آنها با میان کشیدن شخصیت جنجالی موهوم عبدالله بن سبا از آغاز سریال و در ادامه، چنین القا می‌نمایند کلیه انحرافات تاریخ صدراسلام معلول اندیشه‌های این شخصیت یهودی‌تبار است! و شیعیان ادامه‌دهندگان راه این شخصند و اصحاب پیامبر اکرم(ص) با هم اختلاف جدی نداشته‌اند و قوم و خویش یکدیگر و یار پیامبر بوده‌اند و اساساً مشکلات ایجاد شده به‌ویژه حادثه کربلا معلول ندانم‌کاری و تک‌روی و انحراف حاشیه‌نشینانی چون ابن‌زیاد و ابن‌سعد است و نه شخص یزید بن معاویه!

جالب توجه است که در این سریال ائمه هدی، و حسنین(ع) و اهل بیت(ع) را با واژه‌های سبطین و ثقلین و نورالعینین و … و شخصیت امام حسین(ع) را با نام (امام شهید) بیان می‌کنند!

از نکات ریز و دقیق دیگر این شبهه‌افکنی، نشان دادن چهره امام حسن و امام حسین و بانو زینب و فاطمه بنت علی(ع) است، ولی درباره امام علی(ع) و خلیفه عثمان فقط صداهای آنان پخش می‌شود و مهم‌تر آنکه در باره عایشه، همسر پیامبر گرامی، نه‌تنها چهره‌اش را نشان نمی‌دهند، بلکه صدایش هم پخش نمی‌شود و دستورات و صحبت‌های (ام‌المومنین) با واسطه و از طریق شخصیت‌های دیگر سریال ابلاغ می‌گردد که به نوعی بین مشارالیها و حسنین تفاوت قائل شده‌اند.

عمار باطل، ابن عاص حق؟!

از آغاز سریال و در ادامه بر نقش مخالف و کلیدی شخصیت جعلی تاریخ (عبدالله بن سبا) در رهبری فتنه قتل عثمان و فتنه‌های بعدی تأکید زیادی می‌شود و در مقابل بر مسئله دفاع امام علی(ع) و فرزندانشان، امام حسن(ع) و حسین(ع)، از خلیفه عثمان پافشاری می‌شود که ناخواسته این پیام را در متن خود القا می‌کند: مسلمانان بدانید شیعیان فعلی جهان اسلام که ایرانیان در رأس آنانند از مذهب ابن سبا و نه از مذهب امام علی پیروی می‌کنند که این همان نقطه اصلی تبلیغات و تأثیرگذاری هنری و شوراندن قاطبه مسلمانان علیه شیعه و ایران است!

در این سریال از یاران وفادار امام علی و خاندان نبوت همچون مالک اشتر، عمار بن یاسر، محمد بن ابی بکر و … به زشتی و به‌عنوان خائن، مزدور، منافق و بی‌بصیرت در جبهه مخالف یاد می‌شود و در مقابل از ناکثین و قاسطین و مارقین ازجمله زبیر، طلحه، عایشه، معاویه، مروان، ابن عاص و بنی امیه و … به خوبی یاد می‌شود و آنان را یاران واقعی پیامبر اسلام و صحابه بزرگ و کاتبان وحی و مبشران به بهشت و مصلح و متعهد به شرع و اسلام و سنت پیامبر(ص) نشان می‌دهند.

گفتنی است مسئولان و دست‌اندرکاران این سریال و تعدادی از علمای پیرو آنان برای توجیه کردن اقداماتشان، در مصاحبه‌های مطبوعاتی و رسانه‌ای اعلام کرده‌اند: ایران اولین کشوری بود که اقدام به شکستن خط قرمزهای موجود در زمینه احترام به پیامبران و صحابه و نشان دادن چهره آنان در فیلم‌های سینمایی نموده است! و برای این مسئله فیلم‌ حضرت مریم، سریال امام علی(ع) و حضرت یوسف پیامبر، و اخیراً سریال مختارنامه را مثال آوردند.

بازیگران مبتذلِ داستانِ جعلی

به‌رغم پافشارى و اصرار تولیدکنندگان این سریال بر پخش آن توسط برخی از شبکه‌هاى ماهواره‌اى سودجو، با تکیه و استناد به بعضى از فتواهاى علمای شیعه و سنى‌نما، نمایش ماهواره‌ای آن با مخالفت تشکل‌هاى شیعه ازجمله نمایندگان شیعۀ مجلس امت کویت (پارلمان)، مجمع اصول شیعۀ کویت، روحانیان و خطیبان بعضى از مساجد شیعه و رسانه‌هاى نوشتارى و تصویرى چون روزنامه‌های «الدار» و شبکه‌هاى «العداله»، «الکوت» و «الانوار» به انگیزه مقابله با جعل تاریخ و چهره‌پردازى ائمۀ ‌اطهار(ع) روبه‌رو شده است.

در این میان، بعضى از نمایندگان اهل تسنن پارلمان نیز با هشدار نسبت به آنچه از آن با ‌عنوان شعله‌ور شدن آتش فتنه در کویت یاد کرده‌اند، از وزارت اطلاع‌رسانى کویت خواستند پخش این سریال را ممنوع و مجوز آن را لغو کند.آقای علی‌العمیر، نماینده سلفی مجلس کویت، نیز گفته است: «چگونه می‌شود فردی که در گذشته در نقش‌های مبتذل شرکت داشته است نقش امام حسین(ع) را بازی کند؟! در صورتی که کشورهای غربی به هنرپیشۀ نقش اول فیلم «رنج‌های مسیح» دستمزد کلانی اختصاص دادند تا مبادا پس از این فیلم به بازی در نقش‌های مبتذل روی آورد».

به گزارش روزنامۀ اردنى «الدستور»، ادارۀ فتوا و احکام شرعى این کشور نیز با صدور بیانیه‌اى، با اشاره به مقام رفیع و منزلت والاى صحابه، همسران پیامبر(ص) و اهل بیت، به‌ویژه امام حسن و امام حسین‌(ع) چهره‌پردازى هنرمندان در نقش آن بزرگواران در سریال‌هاى تلویزیونى و فیلم‌هاى سینمایى را نامشروع و حرام اعلام کرده است. مجمع اصول شیعۀ کویت با انتشار بیانیۀ شدید‌اللحنی که در شمارى از روزنامه‌هاى پرتیراژ کویت به چاپ رسیده بار دیگر بر مخالفت خود با ساخت این سریال تأکید کرده است و با بیان اینکه تعدى به عقاید شیعه خط قرمز به‌شمار می‌آید، هشدار داده است!

این مجمع، با اشاره به سوابق تولیدکنندگان این سریال، آنها را به فریب افکار عمومى و جعل تاریخ متهم کرده است. در این بیانیه با اشاره به نقش زنندۀ هنرمندان این سریال در سریال‌ها و فیلم‌هاى قبلى و مواردى همچون شرب خمر و معاشرت با زنان …، شخصیت این افراد را به شدت زیر سؤال برده شده است.

واکنش علما و اندیشمندان

عکس‌العمل‌ها به ساخت و پخش این سریال در جهان اسلام از این حیث بسیار مورد توجه است که علاوه بر علمای شیعه ازجمله آیت‌الله مکارم شیرازی، آیت‌الله نوری همدانی و آیت‌الله جعفر سبحانی، که هدف سریال را برافروختن آتش فتنه میان شیعه و سنی و در جهت جلوگیری از گسترش اسلام در جهان می‌دانند، احمدالطیب، شیخ الازهر، نیز بر حرمت به تصویر کشیدن تصویر انبیاء عظام و اهل بیت(ع) تأکید نموده است.

همچنین دکتر محمد عبدالستار، وزیر اوقاف و امور دینی سوریه، با موضع‌گیری در برابر سریال، نشان دادن چهره انبیا را مقدمه‌چینی برای نشان دادن چهره پیامبر اسلام(ص) دانسته و از قول مفتی سوریه، الشیخ محمد سعید رمضان، روایت می‌کند انجام این کار حرام است.آیت‌الله محمد باقر مهری، از علمای شاخص کویت، نیز در قبال سریال آرام ننشسته و علیه آن در دادگاه‌های کویت به اتهام فتنه‌افکنی مذهبی اقامه دعوی نموده است.

این اعتراضات، محمد العنزی، مدیر شرکت فیلمسازی المها، که تهیه‌کننده این سریال نیز هست را به عکس‌العمل واداشته است و در اظهارنظری عجیب مدعی شده که طی چهار فتوا، مراجع و علمای شیعه این سریال را تأیید نموده‌اند. او با جمله‌ای توهین‌آمیز به آیت‌الله مهری ایشان را مورد خطاب قرار داده و گفته است: «به مهری می‌گویم تقوای خدا را پیشه کن و درباره چیزی که به آن علم نداری سخن نگو».

البته محمد العنزی نتوانست مشکلات ساخت این سریال را انکار کند و طولانی شدن آن را نشئت گرفته ترس بازیگران از تبعات پخش چهره آنها و نیز وجود مخالفت‌ها در بسیاری از کشورهای اسلامی دانست. وی پس از توهین به آیت‌الله مهری پا را از این هم فراتر نهاده و در اقدامی عجیب در یکی از شبکه‌های عربی از آیت‌الله سیستانی به‌عنوان یکی از مراجع شیعه، که مجوز شرعی تصویرسازی ائمه را صادر نموده یاد کرد.

این کار وی با تکذیب شیخ عبدالمهدی الکربلایی، امام جمعه کربلای معلی، و نماینده آیت‌الله سیستانی روبه‌رو شد و ازاین‌رو وی اعلام کرد «این صحبت‌ها مطلقاً صحت ندارد». در کنار همه این اعتراض‌ها مخالفت آیت‌الله العظمی شیخ بشیر النجفی، از مراجع شیعه عراق، و فرج‌الخضاری، دبیرکل جمعیت شیعیان کویت، را نیز باید اضافه نمود. همچنین اعتراض گروهی از اشراف مکه را نیز باید مدنظر قرار داد که جالب توجه است؛ کشوری که گفته می‌شود سرمایه ساخت فیلم از آنجا، یعنی عربستان تأمین می‌شود و شاید یکی از دلایل متوقف نشدن کار پروژه نیز به دلیل اعمال نفوذ سرشناسان مذهبی و سیاسی این کشور باشد.

از دیگر مراکزی که مخالفت خود را با ساخت این سریال اعلام کرد مجمع اصول شیعه است. این مجمع ضمن مخاطب قراردادن وزارت اطلاع‌رسانى کویت، خواستار لغو مجوز شرکت تولید‌کنندۀ این سریال و جلوگیرى از شعله‌ور شدن آتش فتنه در این کشور شده است.آقای عدنان المطوع، یکى دیگر از نمایندگان شیعۀ پارلمان کویت، طى چند روز گذشته با هشدار به وزارت اطلاع‌رسانى و آن دسته از شبکه‌هاى ماهواره‌اى که این سریال را پخش کنند، تصریح کرد: «خوشبختانه پخش این سریال با مخالفت‌هاى شایان توجهى از سوى رهبران شیعه و سنی روبه‌رو شده و پیشنهاد پخش این سریال به شبکه‌هاى ماهواره‌اى نیز با استقبال مواجه نشده است». وی تأکید کرد: «صدور مجوز پخش این سریال به‌طور حتم باعث افزایش عزم و مقاومت شیعه در حمایت از اهل بیت(ع) خواهد شد».

رد شبهات با تکیه بر مصادر

آقای مقصود بخشاوند، کارشناس گروه‌ علمی پژوهشکده علوم اسلامی المصطفی(ص)، درباره این سریال گفت: «روایت تاریخی‌ای‌که ساخت این سریال مبتنی بر آن انجام شده روایتی کاملاً تحریف شده است». وی با اشاره به اینکه سریال به لحاظ محتوایی مشکل دارد اظهار داشت :«ساخت این سریال با حمایت گروه‌های تند‌رو سلفی صورت گرفته است و هدف از ساخت این سریال به چالش کشیدن اعتقادات شیعه است».

شایان توجه است، پژوهشکده علوم اسلامی المصطفی(ص) کمیته‌ای برای بررسی این سریال تشکیل داده است، که حجج الاسلام کورانی، قزوینی و طبسی از جمله اعضای آن هستند. این کمیته تاکنون برابر متون علمی و مستند پنج فصل در رد شبهات این سریال تألیف و تدوین کرده است و در نظر دارد با تکیه بر مصادر اهل سنت به تمامی شبهات مطرح شده سریال پاسخ دهد و به صورت مستدل ارائه نظر نماید.