تحلیل استراتژیهای محور مقاومت و غرب در تنشهای منطقهای؛
آمریکا از همان ابتدا هدف از استقرار سامانه موشکی را مقابله با تهدید توان موشکی کشورهایی همچون ایران اعلام کرد، اما روسیه با مردود شمردن توجیهات آمریکا در این رابطه، خاطرنشان ساخته که ایران فاقد آن میزان توان موشکی است که بتواند منافع آمریکا را مورد هدف قرار دهد.
موضوع سپر موشکی آمریکا طی چند سال گذشته به یکی از مسائل چالشبرانگیز در روابط بین روسیه و آمریکا و اعضای ناتو تبدیل شده و تنش در روابط مسکو ـ واشنگتن ـ بروکسل را به‌دنبال داشته است. مسکو استقرار سامانه موشکی آمریکا در قاره اروپا به‌ویژه در مناطق همجوار مرزهای خود را تهدید جدی برای امنیت خود می‌داند و در این رابطه به‌وضوح به آمریکا و ناتو هشدار داده است. بررسی روند وقایع نشان می‌دهد که موضع روسیه روزبه‌روز سخت‌تر و تهاجمی‌تر شده و حتی حمله تهاجمی و انهدام این سامانة موشکی را علناً اعلام کرده است.
به‌نظر می‌رسد انتخاب مجدد ولادیمیر پوتین به ریاست‌جمهوری در روسیه این تنش را تشدید کرده است و بیانگر موضع سخت و جدی روسیه و کوتاه نیامدن روسیه در این قضیه می‌باشد. در این رابطه حتی در تاریخ 5/3/1391 الکساندر لوکاشویچ، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه طی مصاحبه‌ای مطبوعاتی در مسکو تأکید کرد زمان برای یافتن زبان مشترک میان آمریکا و روسیه درمورد سامانه دفاع موشکی به آخر خط رسیده و اطمینان داریم که اتخاذ سیاست شفاف و روشن درقبال سامانه دفاع موشکی با هدف گسترش روابط دوجانبه بین روسیه و آمریکا به‌مثابه ضمانتی برای ثبات و امنیت در منطقه یوروآتلانتیک است.
موضوع تنش در روابط روسیه و آمریکا به سال 2007 و در دورة حاکمیت محافظه‌کاران به رهبری جورج بوش در آمریکا و دورة دوم پوتین در روسیه بازمی‌گردد. در ژانویه 2007، آمریکا به جمهوری چک و لهستان پیشنهاد داد تا یک سامانه دفاع ضدموشکی شامل ده موشک رهگیر در لهستان و یک سیستم راداری در خاک جمهوری چک مستقر کند که این موضوع بلافاصله با مخالفت شدید روسیه مواجه شد.
با توجه به حساسیت و مخالفت آشکار روسیه، به‌تدریج مسئلة استقرار این سامانه در جمهوری چک و لهستان تغییر کرد و آمریکا، رومانی را جایگزین این دو کشور کرد و اقدام به امضای قراردادی نیز با این کشور نمود. در سال گذشته نیز برای استقرار بخش‌هایی از سامانه موشکی در خاک رومانی به توافقاتی رسید و اعلام گردید که این سامانه در منطقه مالاتیا استقرار خواهد یافت. نهایتاً اینکه در 13 سپتامبر 2011، هیلاری کلینتون، وزیر امور خارجه آمریکا و تئودور باکونچی، وزیر امور خارجه رومانی این توافقنامه سپر دفاعی موشکی را امضا کردند که بلافاصله با اعتراض شدید روسیه مواجه شد.
آمریکا از همان ابتدا هدف از استقرار سامانة موشکی را مقابله با تهدید توان موشکی کشورهایی همچون ایران اعلام کرد، اما روسیه با مردود شمردن توجیهات آمریکا در این رابطه، خاطرنشان ساخته که ایران فاقد آن میزان توان موشکی است که بتواند منافع آمریکا را مورد هدف قرار دهد. این قضیه طی سال‌های اخیر تبدیل به موضوعی چالشبرانگیز در روابط روسیه با آمریکا از یک طرف و در میزان تعاملات روسیه با تهضتی ناتو از طرف دیگر شده و همکاری‌های دو طرف را با چالش‌های زیادی مواجه کرده است.
از طرفی آمریکا و ناتو برای جلب اعتماد روسیه از این کشور خواسته‌اند در سیستم سپر موشکی غرب مشارکت کند. اخیراً نیز در تاریخ 16/2/1391 آندرس فوگ راسموسن، دبیرکل ناتو در سخنانی در برلین گفت: سامانة موشکی ناتو در اروپا تهدیدی برای امنیت روسیه به‌شمار نمی‌رود و از روسیه دعوت می‌کنیم تا در این پروژه شرکت کند.
وی در یک کنفرانس مطبوعاتی تأکید کرد سامانة دفاع موشکی ما به‌لحاظ فنی علیه روسیه طراحی نشده و به‌لحاظ سیاسی هم ما هیچ برنامه‌ای برای حمله به روسیه نداریم و از نظر ما بهترین روش برای روس‌ها این است تا ضمن مشارکت در این طرح ببینند که سیستم ما علیه آنها طراحی نشده و ما به‌طور فعال با آنها همکاری خواهیم کرد. این درحالی است که اخیراً آناتولی سردیوکف، وزیر دفاع روسیه طی سخنانی عنوان نمود گفتگوهای روسیه با آمریکا و ناتو دربارة این سامانه به بن‌بست رسیده است.
علی‌رغم موضع سخت روسیه به‌نظر می‌رسد که آمریکا و ناتو به‌هیچ‌وجه درصدد تحریک روسیه نبوده و سعی دارند با گفتگو و دیپلماسی نگرانی روسیه را برطرف نموده و حتی با روسیه در این خصوص به توافقی دست یابند؛ امری که خیلی مورد استقبال روسیه نیست. روسیه ضمن مخالفت با استقرار سپر موشکی ناتو در اروپا از توانایی کشورش برای خنثی کردن و رهگیری موشک‌هایی خبر داد که اتحادیه اروپا را مورد هدف قرار داده‌اند. در این رابطه، روس‌ها اقدام به برگزاری کنفرانسی بین‌المللی دو روزه تحت عنوان بررسی امنیت موشکی قاره اروپا در اوایل ماه مه در مسکو نمودند که در این کنفرانس حدود پنجاه کشور جهان به‌خصوص کارشناسان ارشد نظامی روسیه و ناتو شرکت داشتند.
هدف روسیه از این اقدام نشان دادن جدیت خود در برخورد با این موضوع است که امنیت آن را مورد توجه دارد. در جریان این کنفرانس، دیمیتری روگوزین، معاون نخست‌وزیر روسیه مجدداً تأکید کرد روسیه اجازة استقرار سامانه موشکی سازمان ناتو را در اروپا نمی‌دهد؛ زیرا این سامانه توازن استراتژیک در منطقه را به هم می‌زند. وی همچنین تأکید کرد هیچ کشوری این اجازه را ندارد که سپر دفاع موشکی را برای احساس مصونیت خود ایجاد کند.
روسیه البته به‌طور کلی همکاری با آمریکا و ناتو را رد نمی‌کند ولی چهارچوب و نوع همکاری از نگاه مسکو کاملاً با نگاه غربی تفاوت دارد. روسیه مایل است در چهارچوب همکاری‌های طرفین، برخی از ایستگاه‌های ردیابی موشکی روسیه ازجمله ایستگاه ردیابی موشکی Don-2NP در منطقه سوفرینو در همکاری با ناتو نیز مورد بهره‌برداری قرار گیرد؛ امری که با مخالفت آمریکا و ناتو طی ماه‌های اخیر مواجه شده و تأکید کرده‌اند که درپی استقرار این سامانه پدافند موشکی بدون همکاری روسیه هستند. روسیه درواقع با این پیشنهاد ضمن تأکید بر همکاری با طرف غربی و با توجه به عدم استقبال آمریکا و ناتو مایل است نشان دهد که نگرانی‌های مشروعی دارد و چنانچه بحث همکاری طرفین مطرح است طبیعی است که برخی از ایستگاه‌های ردیابی موشکی روسیه نیز می‌تواند جزئی از این سامانه قرار گیرد و لذا مخالفت غرب با این پیشنهاد نگرانی روسیه را مشروع می‌کند.
به‌دنبال مخالفت آمریکا با این پیشنهاد، موضع روسیه حالت سخت‌تر و آشکارتری گرفت و نیکلای ماکاروف، رئیس ستاد کل نیروهای مسلح روسیه در تاریخ 18/2/1391 اعلام کرد روسیه حملة نظامی به سامانة موشکی آمریکا و سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در اروپا را می‌تواند مورد توجه قرار دهد. وی برنامه‌های واشنگتن را موجب بی‌ثباتی در جهان دانست که از طرف دیگر به‌صورت گسترده‌ای امنیت استراتژیک روسیه را به خطر می‌اندازند. ماکاروف حتی اظهار داشت اگر آمریکا و اعضای ناتو با حراست از امنیت خود، امنیت همسایگان و دیگران را تهدید کرده و به آن توجه نکنند ما هیچ راه دیگری نخواهیم داشت جز اینکه تصمیم مناسب و اقدامات متقابل درمورد آنها اتخاذ کنیم و اقدامات متقابل موردنظر ما نه‌تنها استقرار موشک‌های اسکندر در منطقه کالینگراد است، بلکه شامل نابودی قسمت‌هایی از پدافند سپر دفاع موشکی غرب نیز خواهد شد.
چند روز بعد نیز آناتولی سردیوکف، وزیر دفاع روسیه در تاریخ 21/2/1391، بار دیگر این تهدید را تکرار کرد و در جمع خبرنگاران اظهار داشت روسیه ممکن است از موشک‌های تاکتیکی اسکندر برای نابودی اجزای سامانه موشکی آمریکا در اروپا استفاده کند. وی تأکید کرد ما اخیراً در کنفرانس بین‌المللی سپر موشکی اروپا در مسکو متذکر شدیم که استقرار سامانه پدافند موشکی در اروپا موجب نگرانی ماست. وی در پاسخ به سؤالی که آیا روسیه به تسلیحات جدیدی برای مقابله با سامانه موشکی آمریکا نیاز دارد، اظهار داشت: تسلیحات موجود در روسیه کاملاً از عهده حل این معضل برمی‌آیند. وی تأکید کرد موشک‌های اسکندر را می‌توان با موفقیت برای نابودی تسلیحاتی که ممکن است مانع پرتاب موشک‌های ما شوند، به‌کار برد. وی دربارة نتایج کنفرانس بین‌المللی سپر دفاع موشکی در مسکو گفت ما در انتظار پیشنهادهای معین طرف آمریکایی درخصوص سپر دفاع موشکی اروپا هستیم.
در این راستا، مدودیف، رئیس‌جمهوری پیشین و نخست‌وزیر جدید روسیه نیز در تاریخ 28/2/1391 اعلام کرد، درصورتی‌که سامانه پدافند موشکی آمریکا در کشورهای قاره اروپا مستقر شود، روسیه تدابیر متقابل اتخاذ می‌کند که از آن جمله استقرار موشک‌های اسکندر در مرزهای غربی روسیه و خودداری مسکو از نابودی بخشی از تسلیحات تهاجمی استراتژیک خود است.
با توجه به حساسیت‌های شدید ایجادشده در این رابطه و گستره روزافزون آن، آمریکا برای جلب توجه روسیه پیشنهاد نموده تا یک‌سری تضمین‌های حقوقی دربارة ماهیت سامانه موشکی خود در قاره اروپا به روسیه بدهد. این پیشنهاد مورد استقبال روسیه واقع شده و اخیراً وزیر دفاع روسیه عنوان داشته اگر آنها چنین تضمین‌هایی را بدهند ما به دیدة دیگری به مسئله نگاه می‌کنیم. اگرچه بحث ضمانت‌های حقوقی تاکنون خیلی در گفتگوهای طرفین مطرح نبوده و حتی آمریکا تا سال گذشته از دادن ضمانت‌های حقوقی الزام‌آور به روسیه امتناع می‌کرد ولی پیشنهاد جدید آمریکا درعین‌حال می‌تواند فضای جدیدی را در رابطه با این موضوع به‌وجود آورد و از تنش در روابط روسیه با غرب بکاهد.
موضع‌گیری‌های شدید مقامات روسی و ادبیات به‌کاررفته ازسوی مقامات روسیه در این رابطه بیانگر بالا گرفتن تنش دوباره در روابط روسیه با آمریکا از یک طرف و با پیمان ناتو از طرف دیگر است. به‌نظر می‌رسد با قدرت‌گیری روسیه طی چند سال اخیر و فائق آمدن بر مشکلات سیاسی ـ اقتصادی دهه گذشته، روس‌ها دیگر حاضر نیستند در برابر آمریکا و غرب کوتاه بیایند و حتی می‌توان عنوان کرد هرچه روسیه از توانایی و اقتدار بیشتری در صحنه داخلی و خارجی برخوردار شود به همان نسبت از موضع سخت‌تر و انعطاف‌ناپذیرتری در برابر آمریکا برخوردار خواهد شد و این امر ممکن است به یک جنگ سرد دوباره در روابط روسیه با آمریکا منجر شود. مگر اینکه آمریکا کمی از موضع خود عقب‌نشینی کند و با دادن تضمین‌های عینی و ملموس و حقوقی نگرانی‌های امنیتی روسیه را برطرف نماید.
انتخاب مجدد پوتین به ریاست‌جمهوری موقعیت کرملین دربرابر آمریکا را تقویت کرده و پوتین با ارزیابی شرایط جدید روسیه از یک طرف و مشکلات متعدد آمریکا در صحنه داخلی و خارجی، ازجمله کسری بودجه عظیم، بدهی‌های گسترده خارجی، مشکلات اقتصادی و مالی، انتخابات ریاست‌جمهوری ماه نوامبر و موقعیت تضعیف‌شده اوباما دربرابر جمهوری‌خواهان و کنگره، شرایط جدیدی را دربرابر مسکو می‌گشاید که می‌تواند برای پوتین نویدبخش باشد. عدم شرکت پوتین در نشست اخیر سران گروه هشت در مریلند آمریکا و اعزام مدودیف، نخست‌وزیر روسیه بیانگر این رویکرد جدید روسیه است؛ امری که خشم دولت آمریکا و شخص باراک اوباما را به‌دنبال داشت و به‌منزله شکستی برای موقعیت جهانی آمریکا و رهبری آن بر گروه هشت می‌باشد. روسیه امروز حاضر نیست دربرابر آمریکا کوتاه بیاید و سامانة موشکی آمریکا در اروپای شرقی و ترکیه بهانه خوبی برای روس‌ها فراهم کرده تا اقتدار خود را دربرابر غرب و آمریکایی‌ها نشان دهند.
سعید خالوزاده، پژوهشگر مسائل اروپا
منبع: مؤسسه ابرارمعاصرتهران
اخبار ویژه
رهبر انقلاب در دیدار اعضای مجلس خبرگان:
یادآوری/ بازنشر
در پاسخ به رسانههای مدعی اصلاحات بیان شد:
نظرات بینندگان
فیلم و عکس
جدیدترین اخبار پربازدید ها
