دعای خیر گدا به آسمان نمی‌رسد!

فارس، «خیر از جوانیت ببینی، کمکی به من بکن»، «دخترم در بیمارستان است، برای عملش احتیاج به پول دارم»، «خدا شما را از کار بیکار نکند، دو سال است که دستم معلول شده و نمی‌توانم دیگر کار کنم» و... اینها جملاتی هستند که روزانه بارها و بارها از زبان افرادی که به آن‌ها متکدی گفته می‌شود، می‌شنویم. متکدی یا به اصطلاح عامیانه گدا کسی است که تقاضای پول می‌کند بی آنکه به‌خاطر آن کاری انجام داده باشد. جامعه‌شناسان و کارشناسان‌ اجتماعی معتقدند که تکدی‌گری یک آسیب اجتماعی است و با خود آسیب‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های دیگری هم به‌دنبال دارد. از نظر شهری نیز حضور چنین افرادی سیمای بصری شهر را زشت می کند.

متاسفانه بسیاری از شهروندان بدون آنکه بدانند این افراد واقعا نیازمند هستند یا نه به آنها کمک می‌کنند و این موضوع به شیوع هرچه بیشتر این ناهنجاری اجتماعی دامن می‌زند.

در این گزارش سعی شده است به جنبه‌های مختلف تکدی‌گری در منطقه ما پرداخته شود.

* طرح کاهش آسیب‌های اجتماعی

یک سال پیش بود که چند عضو شورای اسلامی شهر تهران دست به تهیه طرح مقابله، کنترل و کاهش آسیب‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی زدند تا بتوانند برای این آسیب‌ها برنامه‌ریزی و آنها را کنترل کنند. بر اساس این طرح مدیریت شهری مکلف به تهیه «اطلس آسیب شناسی محله‌‌های شهر تهران» شد تا مشخص شود بیشترین آسیب‌های شهر تهران چیست و در چه قسمت‌هایی رواج گسترده‌تری دارد.

در ابتدای سال 91 این اطلس توسط مدیریت شهری آماده شد تا نخستین گام در حل معضلات شهری برداشته شود. البته در آن زمان جزئیات آن اعلام نشد.

اکنون در تازه‌ترین خبرها جزئیاتی از این اطلس که شامل آسیب‌های اجتماعی مناطق مختلف تهران می‌شود، منتشر شده است. به‌‌طور‌کلی می‌توان گفت اعتیاد، تکدی‌گری و کودکان کار و خیابان از مهم‌ترین معضلات اجتماعی هستند.

یکی از مهم‌ترین معضلات جنوب تهران نیز تکدی‌گری اعلام شده است. پدیده‌ای که کمتر کسی است که اهل جنوب تهران باشد و روزانه با آن برخورد نداشته باشد. دلایل زیادی برای رواج این پدیده در منطقه ما می‌توان برشمرد. جنوب تهران از جمله مناطق مهاجر‌پذیر در سطح شهر تهران است و به‌ همین دلیل شمار افرادی که برای سفر به‌ این‌ نقطه می‌آیند و به اصطلاح در راه مانده می شوند زیاد است. البته این افراد نیازمندان واقعی هستند که کمک به آنها در دین اسلام مورد تاکید قرار گرفته است و نمی‌توان اسم متکدی بر آنها گذاشت چون این کار حرفه آنها نیست.

البته ناگفته نماند افراد بسیاری هستند که خود را به جای مسافر جا می زنند و در راه ماندگی بهانه آنها برای گدایی است. متاسفانه تشخیص این افراد از نیازمندان واقعی سخت است. اما افراد دیگری در سطح منطقه به‌ویژه در میدان‌های اصلی و خیابان‌های پر تردد و شاخص دیده می‌شوند که تکدی‌گری حرفه اصلی آنهاست و حضورشان صدای همه را درآورده است؛ از شهروندان گرفته تا مدیران شهری.

* نیازمند واقعی دست به گدایی نمی‌زند

«جواهری» پیرمردی است که در ورودی بازار قدیمی شهرری یک مغازه کوچک دارد. در میان انبوه تسبیح‌های رنگی که از در و دیوار مغازه‌اش آویزان شده‌اند و کنار شیشه‌های عطر روی ویترین نشسته است. از او که سال‌هاست در این‌جا مغازه دارد درباره معضل تکدی‌گری می‌پرسم. او که معلوم است آدم دنیا‌دیده‌ای است این طور جواب را می‌دهد: «به نظر من همه‌اش فریب است. نیازمند واقعی هیچ‌وقت حاضر نمی‌شود به بهای آبروی خودش پول به دست بیاورد.

او برای اثبات گفته‌اش یکی از تجربیات شخصی‌اش را نقل می‌کند: «در محله خود ما پیرمردی هست که فکر می‌کنم 90 سالی از خدا عمر گرفته باشد. به نظر من این آقا واقعا نیازمند است. نه کسی را دارد و نه شغلی. یک زمانی کارگر بوده و روی زمین مردم کار می‌کرده اما الان توان کار کردن ندارد. همه اهل محل هم او را می‌شناسند و در مجالس عزا، عروسی، روضه خوانی و ... برای او هم غذایی کنار می‌گذارند. بعضی‌ها هم لباس یا برنج برای او می‌برند اما او خودش تا به حال از کسی چیزی نخواسته است. حداقل از وقتی من می‌شناسمش ندیدم از کسی تقاضای چیزی کند.»

این پیرمرد پر‌جنب و جوش اعتقاد دارد دلیل اصلی رواج پدیده تکدی‌گری این است که بعضی‌ها تن به کار کردن نمی‌دهند و حاضر نیستند برای پول درآوردن سختی بکشند. اما جامعه شناسان معتقدند اصلی‌ترین عامل رواج این معضل فقر است. «فرشته دوروکی»، کارشناس ارشد جامعه‌شناسی در این زمینه می‌گوید: برای معضل تکدی‌گری عوامل بسیاری برشمرده‌اند که در دو دسته اصلی قابل تقسیم‌بندی هستند. یکی عوامل اجتماعی و اقتصادی و دیگری عوامل فردی و روانی.‌‌‌

او می‌افزاید: در دسته عوامل اجتماعی و اقتصادی، فقر مهم‌ترین جایگاه را دارد. فقر به معنای توزیع ناعادلانه ثروت در جامعه فشار اقتصادی غیرقابل تحملی را به بعضی گروه‌های اجتماعی وارد می‌کند. ناتوانی نهادهای دولتی و ذی‌ربط برای زیر پوشش قرار دادن این افرادی که شغلی ندارند و فقیر هستند منجر به روی آوردن آنها به انواع آسیب‌های اجتماعی می‌شود.»

این کارشناسان ارشد جامعه شناسی درباره آسیب‌های اجتماعی که فقر می‌تواند به همراه داشته باشد، می‌گوید: «تکدی‌گری تنها یکی از اشکال آسیب‌های اجتماعی است که در نتیجه توزیع ناعادلانه ثروت در جامعه پدید می‌آید. انواع بزهکاری‌ها مثل دزدی، زورگیری و... هم نتیجه مستقیم فقر است. البته آسیب‌هایی مثل دزدی مشکلات دیگری مثل برهم خوردن امنیت جامعه را هم بهبه دنبال دارند.

وی درباره دسته دوم از عوامل مربوط به ظهور پدیده تکدی گری عنوان کرد: عوامل روانی و فردی، عواملی هستند که باید درباره آنها تحقیقات بیشتری انجام شود اما آنچه ما می‌دانیم این است که بسیاری از افرادی که دست به تکدی‌گری می‌زنند از مشکلات روانی رنج می‌برند که خود این مشکلات می‌تواند زمینه‌ساز برخی آسیب‌ها و بزه‌های دیگر باشد.

البته ناگفته نماند این مشکلات می‌توانند خود در اثر فقر به وجود آمده باشند. هنوز دقیقا مشخص نیست عوامل روانی و فردی علت بروز برخی پدیده های اجتماعی هستند یا خود این عوامل زاییده برخی از عوامل محیطی و اجتماعی هستند.

* آغاز و چگونگی تکدی‌گری

آغاز: برخی معتقدند که پیدایش تکدی‌گری به زمان‌های بسیار دور باز می‌‌شود. اما آنچه ما می‌دانیم این است که پیدایش شهرها و به‌ویژه توسعه آنها به شکل امروزی آنها با پیدایش افرادی همراه بوده است که تکدی‌گری را پیشه خود می‌کردند.

نخستین شکل‌ها: در ابتدا تکدی‌گری به شکل گسترده امروزی آن رواج نداشته است. فقر در شهرها منجر به پدیده تکدی‌گری شد. اما معمولا تعداد افرادی که به این کار دست می‌زدند زیاد نبود و نیازمندان واقعی را شامل می‌شد.

تکدی‌گری و تغییر اجتماعی: تکدی‌گری پدیده‌ای اجتماعی است که با فقر رابطه تنگاتنگی دارد. گسترش فقر و توزیع ناعادلانه ثروت در جامعه بار دیگر گسترش تکدی‌گری را در شهرهای بزرگ مثل تهران به همراه داشت.

برخورد قانونی: در سال 1385 قانون مجازات متکدیان به استناد مواد 712 و 713 قانون مجازات اسلامی به جریان افتاد. در طول این سال‌ها شهرداری نیز وظیفه جمع‌آوری متکدیان را از سطح شهر بر عهده داشته است.

تغییر شکل به دست‌فروشی: با تصویب این قانون تکدی‌گران به دستفروشانی که اجناس بی‌ارزش می‌فروشند تغییر شکل داد. این افراد را نمی‌توان بر اساس قانون مجازات کرد. بنابر اخبار رسیده درآمد ماهانه بعضی از متکدیان و دست‌فروشانی از این قبیل به 60 میلیون تومان هم می‌رسد.