حس خوب خاموش بودن تلويزيون!

سرويس نقد رسانه 598: بنا به گفته فيلسوفان و عرفا، گاهي حقيقت از شدت ظهور ناپيداست و آدمي گاهي آنقدر در معرض آفتاب است كه نور را نمي بيند؛ بر همين اساس نيز گفته اند حقيقت يك شيء يا پديده را در نسبت با ضد آن مي توان دريافت.      

اين مقدمه فلسفي، بهانه اي است تا اين قاعده را درباره پديده قدرتمند عصر مدرن و مظهر نمادين جهان ديجيتال يعني تلويزيون نيز به كار ببريم. نمي دانم براي شما اتفاق افتاده است كه چند روز به دليل گرفتاري و مشكلات حرفه اي يا غيرحرفه اي، تلويزيون منزلتان خاموش باشد يا وقت و حوصله روشن كردن آن را نداشته باشيد؟
آن وقت تازه درمي يابيد كه چقدر زندگي، ذهنيت، روحيه و افكارتان تحت تاثير اين جعبه جادو بوده است و خودتان از آن غافل بوديد. امروز در روستاهاي دور افتاده نيز تلويزيون يا راديو، تلفن همراه و انواع وسايل ارتباط جمعي از چنان گستردگي و نفوذي برخوردار شده كه گويي بدون آن نمي توان به زندگي ادامه داد. زماني بود كه خانواده هاي ايراني پس از ساعت ده يازده شب، ديگر امكان و فرصت تماشاي برنامه خاصي را از تلويزيون نداشتند، اما امروز هر ساعت از شبانه روز كه كليد تلويزيون را بزنند مي توانند شاهد تماشاي برنامه خاصي باشند.
به عبارت ديگر، خانواده ايراني امروزه با روشن كردن تلويزيون صبح خود را آغاز مي كند و همزمان با خوردن صبحانه به تماشاي ويژه برنامه هاي صبحگاهي مي پردازد، تا زماني كه در انتهاي شب، پاي تلويزيون خوابش مي گيرد.
جالب تر اين كه با توسعه امكانات ديجيتال تلويزيون، بسياري از مخاطبان با تنظيم زمان روشن شدن خودكار اين جعبه جادو از خواب بيدار مي شوند؛ اين مساله بويژه در شب هاي ماه رمضان و موقع سحر بيشتر رواج پيدا كرده است.
گسترش وسايل ارتباط جمعي بويژه تلويزيون كه به دليل جاذبه و كاركردهاي بصري از جايگاه ويژه اي نزد مخاطبان برخوردار است، قطعاً داراي كاركردها و امتيازات خوبي براي آنهاست و ضمن افزايش آگاهي و ارتقاي سطح فرهنگي جامعه، فرصت مناسبي در اختيار دولتها قرار مي دهد تا آنها بتوانند ضمن اطلاع رساني و تنوير افكار عمومي، به اعتماد متقابلي كه لازمه يك دولت و ملت مقتدر است، دست يابند؛ اما براي اين كه به قدرت و نفوذ اين جعبه جادو پي ببريم يكي از بهترين روشها اين است كه براي مدت كوتاهي هم كه شده آن را خاموش كنيم تا از شدت و ميزان وابستگي خود به آن آگاهي يابيم.هويت فردي و اجتماعي انسان معاصر يك هويت رسانه اي است و چه بسا مي توان به جرأت گفت همه ما به نوعي رسانه زده شده ايم و تلويزيون در اين اليناسيون، نقش محوري را ايفا مي كند.
وقتي تلويزيون خاموش است، تازه مي فهميد چقدر كارهاي نكرده و به تعويق افتاده داريد كه بايد انجام دهيد يا به خيلي از تغيير و تحولاتي كه در اطرافتان افتاده پي مي بريد؛ همچنين فرصت پيدا مي كنيد كه با خانواده خود درباره مسايل گوناگون زندگي بيشتر حرف بزنيد.
ارتباط انساني و فناوري به تعامل و ارتباط دوسويه انساني بدل مي شود و مدل هاي ارتباطي از شكل عمودي به حالت افقي درمي آيد. كتاب ها و نشريات زيادي كه تلنبار كرديد تا سر فرصت بخوانيد، در خاموشي تلويزيون آدمي را وسوسه مي كند. شايد به دليل سلطه تلويزيون در منزل از رسيدگي به گل و گياه و علاقه هاي شخصي پرهيز كرده ايد. ممكن است خيلي از مهماني ها و مراسم را به دليل تماشاي فوتبال يا سريال مورد علاقه تان از دست داده باشيد. اگر اهل نوشتن باشيد، شايد بار ديگر قلم به دست بگيريد و بنويسيد.
گرچه در اين خاموشي موقت ممكن است از خيلي مسايل اجتماعي و سياسي فرهنگي بي خبر شويد، ولي دست كم موقتاً از بمباران اطلاعاتي كه ذهن انسان را مورد حمله قرار مي دهد در امان مي مانيد و فرصت بازسازي به آن مي دهيد. شايد كمي خنده دار به نظر برسد، اما گاهي آنقدر غرق برنامه هاي تلويزيون مي شويد كه يادتان مي رود مارك و جنس تلويزيونتان چيست!
حالا كه چند روز بدون اين جعبه جادو سر كرديد، شايد دريابيد چقدر خودتان، زندگي و جهان اطرافتان را از دريچه تلويزيون ديده ايد و تا چه اندازه پيام هايي را كه از آن دريافت كرده ايد، بدون تأمل پذيرفته ايد يا از فيلتر ذهن و فكر و انديشه تان عبور داده ايد. چه بسا تصوراتي كه از عالم و آدم هايش داريم، ساخته تصويرهايي است كه از تلويزيون ديده ايم.
لطفا اشتباه نكنيد! اينها به اين معنا نيست كه تلويزيون يك دروغ بزرگ است، بلكه تلويزيون يك واقعيت بزرگ و قدرتمند است. منتها آنقدر ضمير ناخودآگاه فردي و جمعي ما تحت تاثير آن است كه نسبت به اين واقعيت، خودآگاهي خود را از دست داده ايم.
خاموش كردن تلويزيون به اين معناست كه از آن به شكل آگاهانه فاصله بگيريم تا ببينيم چه امپراتور قدرتمندي در خانه هاي ما حكمفرماست و اين جعبه جادو صرفاً يك سرگرمي و براي غني كردن اوقات فراغت نيست، بلكه با امكانات و قدرت پنهان و آشكاري كه دارد زندگي فردي، خانوادگي و اجتماعي ما را هدايت مي كند و تحت تأثير خود قرار مي دهد. چه طرفدار آن گروهي از انديشمندان باشيم كه به تاثير مخرب تلويزيون اعتماد دارند و چه جزو آن طيفي باشيم كه بر سازندگي آن تأكيد مي كنند، گاهي با خاموشي و فقدان اين جعبه جادو مي توانيم به جادويي بودنش پي ببريد.
 آويني فيلم/سيدرضا صائمي