حسینیه ای به وسعت یک شهر

پایگاه خبری 598: محرّم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است. ما باید حافظ این سنتهای اسلامی، حافظ این دسته جات مبارک اسلامی که در‏‎ ‎‏عاشورا، در محرّم و صفر، در مواقع مقتضی به راه می افتند، ‏‏[‏‏باشیم؛‏‏]‏‏ تأکید کنیم که بیشتر‏‎ ‎‏دنبالش باشند. محرّم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است.[1]

محرم، صفر، اربعین و مراسم عزاداری بهترین شاهد و گواه بر ظرفیت و سرمایه تمدن ساز، تمدن پرداز و تمدن آفرین فرهنگ متعالی شیعه است.

وقتی اندیشه اسلامی و غربی با دو نظام فکری متفاوت روبروی هم قرار گرفتند اینکه کدامیک بر دیگری غالب می‌شود بستگی به قدرت آن دستگاه در سه نظام گرایشی، دانشی و محصولات دارد. وقتی یک پارادایم فکری قدرت بیشتری در تفاهم با بشر داشته باشد، بطوری که با طرح مفاهیم نو در فضای جامعه جهانی، معانی موجود را تغییر دهد می تواند در قالب نظام مقایسه، کارآمدی خود را به اثبات رساند.مفاهیم و موضوعات عاشورایی چنین تاثیری در فضای جهانی دارند ومی‌توانند ناکارامدی تمدن مادی را نشان دهند بگونه ای که ناهنجاری های روحی،ذهنی و عینی را برملا کنند و دلبستگی مردم را از آن تمدن کم کنند.

اگر گرایش‌های الهی تبدیل به مدل ‌های نظری شوند و برای اداره جهان اقدام به طراحی مدل‌ های کاربردی در جهت ساخت محصولات نمایند، پر واضح است که خواهند توانست بر تمدن مادی، «برتری» داشته باشند. این به معنای بدست گرفتن سرپرستی رشد جوامع است. به عبارت بهتر، مفاهیم عاشورایی تنها اقدام به اثبات نظری محدود نمی شوند بلکه از چنان ظرفیتی برخوردارند که عقلانیت عملی را از طریق ایجاد مدل‌های کاربردی بدست بگیرند و با تاسیس محیط های تنفسی جدید برای روح، ذهن و رفتار انسان‌ها را با خود همراه کنند.

در جامعه ایرانی- اسلامی یکی از مهم ترین آیین ها، آیین عزاداری می باشد که هرساله بصورت مردمی و خود جوش برگزار می شود ،آیین هایی مانند عزاداری در برگیرنده رفتارهای فردی و جمعی هستند. آیین ها رفتار هایی منظم در زمان و مکان مشخص هستند که با گردآوردن مردم باعث ایجاد ثبات اجتماعی می شوند. امروزه دشمنان اسلام با ابزارهای متنوع سعی در کمرنگ کردن اهمیت قیام اباعبدالله(ع) و ایام محرم وصفر دارند از این رو درکنار برگزاری مراسمات سخنرانی و روضه و سیاه پوش کردن شهر باید از ابزارهای دیگر جهت زنده نگه داشتن محرم وصفر استفاده کرد.

ازآنجایی که شهر بستر و ظرف تحقق تمدن است باید ازاین ظرفیت به نحو شایسته ای استفاده شود تا مفاهیم تمدنی عاشورا در قالب هنری و گستره شهری به نمایش گذارده شود.

پس از انقلاب صنعتی، طراحی شهرها بر مبنای خودروها تحولات زیادی را تجربه کرد و در نتیجه نقش  انسان‌ها از فضاهای شهری کاهش یافت ازاین رو فضاسازی شهری برای ایجاد مکان‌هایی با بیشترین قابلیت تعامل بین شهرنشینان از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است .ایجاد مکان‌هایی برای افزایش تعامل بین شهروندان می‌تواند به بهترین نحو ممکن، در بالا بردن سطح رضایتمندی مردم و در نتیجه، زیست‌پذیر شدن یک شهر مهم باشد. باتوجه به رشد شهرنشینی و افزایش میزان تاثیر کالبد وفضا بر کیفیت زندگی انسان باید از ظرفیت های محیطی که دراختیار هست به خوبی استفاده شود. فضای عمومی بستر خوبی برای انتقال مفاهیم است.هنرهاي محيطي در ايجاد فضايي مطلوب و دلنشين براي افراد جامعه نقش مؤثري دارند، از المان ها و نشانه های شهری برای زیباسازی و ارتقاء و بهبود کیفی فضاهای شهری استفاده می شود ایجاد فضاسازی هنری مطلوب منطبق با ایام عزاداری، باعث جلب توجه و زمینه شکل گیری تصور مناسب در ذهن شهروندان می شود. نشانه های شهری تا مدت ها می تواند در خاطر جمعی شهروندان باقی بماند.

برای ایجاد خلق یک خاطره و ذهنیت صحیح نسبت به فلسفه عزاداری باید فرم صحیحی شکل بگیرد اگر فرم تابع محتوی و عملکرد باشد تاثیر گذاری بیشتری بر شهروندان و مخصوصا کودکان خواهد داشت. باید بپذیریم فضای شهری فضای رشد و تربیت انسان است پس باید در کنار سایر ابزارها از آن به درستی استفاده کرد. باتوجه به نوع شهرسازی و معماری شهرها،تعامل اجتماعی مردم با یکدیگر برای حل مشکلات و ایجاد صمیمیت و شناخت، منوط به خارج شدن از فضای خصوصی خانه است بنابراین باید فضایی برای مشارکت و تعامل وجود داشته باشد. بخش مهمی از فضاهای شهری را فضاهای عمومی تشکیل می‌دهند. منظور از فضاهای عمومی آن دسته از فضاهایی است که عموم مردم به آن‌ها آزادانه دسترسی دارند و هدف از آن‌ها فراهم ساختن تعاملات اجتماعی و احساس آسودگی شهروندان است.از این جهت طراحی فضاهای شهری مشارکت محور ضرورت دارد تا فضای مناسبی برای تعامل شهروندان ایجاد شود. بدون وجود چنین فضاهایی مشارکت مردم ممکن نخواهد بود.ایام محرم بهترین فرصت برای مشارکت پذیر کردن مردم در فضای شهری است.

سیاه پوش کردن فضای شهر امری مطلوب است و اولین گام و قدم در جهت آماده سازی فضای شهری برای برگزاری آیین های عزاداری می باشد. لیکن از آنجا که شهر، تحت مدیریت شهرداری است و امکانات و بسترهای بسیاری در اختیار دارد مدیریت شهری می تواند برای حرکت به سمت زیست مومنانه از گام های موثرتری در جهت انتقال فرهنگ دینی بر مخاطب خود بر دارد.

از جمله: طراحی فضاهایی با الگوگیری از خیمه و معماری سنتی که خواستگاه دینی داشته ، طراحی پاویون های شهری، ایجاد نگارخانه و به نمایش گذاشتن عکس های مردمی از هیأت ها، الگوگیری از نمادهای مربوط به محرم در  مبلمان شهری، دیوار نویسی متناسب با ایام محرم، ارائه فضا برای ارائه خدمات متنوع، فضاآرایی در میادین شهری، استفاده از ظرفیت های محله برای جذب مردم جهت مشارکت و برگزاری بهتر مراسمات و آشنا شدن افراد ساکن در محله جهت شکل گرفتن ارتباط و اعتماد اجتماعی جهت شکل  گیری سرمایه اجتماعی برای ارتقا و رشد کیفیت زندگی.

[1] صحیفه امام، ج۱۵، ص:۳۳۰

* علی حجازیان-پژوهشگر حوزه شهرسازی و معماری