«در همه کشورهای اسلامی نوعی بیداری و به خودآمدگی اسلامی پیدا شده است ملل مسلمان با سرخوردگی از معیارها و مکتبهای شرقی و غربی به جستوجوی هویت واقعی و اصیل خود برخاستهاند. مسلمانان، یک دوره خودباختگی را پشت سرگذاشتهاند و به یک دوره بازیافتگی رسیدهاند لذا جهان سومی در حال تولد است که شرق و غرب را به مقابله برانگیخته است.»
این تعابیر، مربوط به مصاحبه شهید مطهری در فروردین 1358 است. شخصیت کمنظیری که حاصل عمر امام و اندیشهپرداز جمهوری اسلامی بود و افق بلند فراروی مسلمین را رصد و تبیین میکرد.
بیشک بررسی علمی هر موضوع، مبتنی بر پیشینه و ریشههای آن است و «بیداری اسلامی» نیز جز با شناخت صحیح از اسلام و مسلمانان قابل تحلیل نخواهد بود.
جایگاه اسلام و تمدن اسلامی
مکتب نورانی اسلام بهعنوان یک نظام جامع و منسجم، از جایگاه ویژهای در اندیشه شهید مطهری برخوردار است. «اسلام دینی جامع و همهجانبه است، دینی است که تنها به یک سلسله پندها و اندرزهای اخلاقی و فردی و شخصی اکتفا نکرده است، دینی است جامعه ساز.» و چه زیباست که اینجامعه مورد ادعا، تحققی شگرف و مؤثر در تمدن بشری پیدا کرد «مسلمین دوران عظمت و افتخار اعجابآوری را پشت سر گذاشتهاند... تمدنی عظیم و با شکوه بنا کردند که چندین قرن ادامه یافت و مشعلدار بشر بود، اکنون نیز یکی از حلقههاي درخشان تمدن بشر بهشمار میرود و تاریخ تمدن به داشتن آن به خود میبالد... ویل دورانت میگوید: اسلام طی پنج قرن، از لحاظ نیرو و نظم و بسط قلمرو و اخلاق نیک و تکامل سطح زندگانی و قوانین منصفانه انسانی و تساهل دینی و ادبیات و تحقیق علمی و علوم و طب و فلسفه پیشاهنگ جهان بود.»
اما یک مصلح دردمند هرگز به تمجید و تعریف بسنده نمیکند و درپی کشف و درمان ضعفها و کاستیهاست. «طبعا این پرسش پیش میآید که چطور شد مسلمانان پس از آن همه پیشروی و ترقی در علوم و معارف و صنایع و نظامات، به قهقرا برگشتند؟ مسئول این انحطاط و سیر قهقرایی چیست و کیست؟ »
علل ضعف مسلمین
استاد مطهری در کتاب ارزشمند انسان و سرنوشت، مهمترین علت ضعف مسلمانان را در سه محور فکری، اجتماعی و خارجی (کشورهای بیگانه) دستهبندی کرده به تحلیل و بررسی آنها میپردازند. جالب آن است که اکثر 19محوری که برای تحقیق و بررسی معرفی میکنند به اصلاح نگاه و فکر دینی ما مربوط می‌شود. بهعبارت دیگر ریشه همه مشکلات «عدم آشنایی مردم با معارف اسلامی» است؛ از اینرو با دردمندی تمام، دو سال قبل از قیام 15خرداد فریاد میزد: «ما اکنون بیش از هر چیزی نیازمندیم به یک رستاخیز دینی و اسلامی، به یک احیاء تفکر دینی، به یک نهضت روشنگر اسلامی.»
حضور اسلام در صحنه جامعه
یکی از انحرافات مهم فکری در جوامع اسلامی «شخصی و باطنی ساختن دستورات اسلام» بوده و هست. در نتیجه بیداری اسلامی وقتی شکل میگیرد که به تعبیر مقام معظم رهبری: «عنصر اصلی بیداری اسلامی در منطقه، حضور واقعی و عمومی مردم در میدان عمل و صحنه مبارزه و جهاد باشد، نه فقط با دل و خواست و ایمانشان، بلکه علاوهبر آن، با جسم و تنشان.» استاد مطهری در این زمینه میفرماید: «اسلام دو هجرت دارد نه یک هجرت، اسلام دو جهاد دارد نه یک جهاد. هر وقت یکی را به بهانه دیگری نفی کردیم از تعلیمات اسلام منحرف شدهایم.»
جایگاه مهم خواص و اندیشمندان
در مقدمه داستان راستان –که متأسفانه آنچنانکه باید و شاید مورد توجه اصحاب اندیشه و هنر قرار نگرفته است - استاد بيان ميدارد: «صلاح و فساد طبقات اجتماع در یکدیگر تأثیر دارد، ممکن نیست که دیواری بین طبقات کشیده شود و طبقهای از سرایت فساد یا صلاح طبقه دیگر مصون یا بیبهره بماند، ولی معمولا فساد از خواص شروع می‌شود و به عوام سرایت میکند. و صلاح بر عکس از عوام و تنبه و بیداری آنها آغاز می‌شود و اجبارا خواص را به صلاح میآورد» این نکته مهم، علاوهبر نقش اساسی توده جامعه در پیشبرد نهضت اسلامی، جایگاه محوری متفکران و خواص هر عرصه را یادآور می‌شود؛ لذا مرور مستمر اصول انقلاب و آفات آن جزء ضرورتهای فوری بیداری اسلامی است.
توجه به اصول و اهداف انقلاب
شهید مطهری احساس شخصیت و عزت ملی را رمز موفقیت و حیات ملت و نخستین قدم برای حرکت و تحول میدانند زیرا تا وقتی این احساس نباشد، هیچ تلاش و حرکتی مفید و مؤثر نخواهد بود.
در مرحله دیگر، بازگشت به تعالیم اسلامی مهمترین رکن بالندگی و حرکت ملل مسلمان است: «قویترین حربه دفاعی این انقلاب و مؤثرترین اسلحه پیشرفت آن، ایمان ملت به نیروی خویش و بازگشت به ارزشهای اصیل اسلام است. غرب -منظور تمام ابرقدرتها است- از یک چیز وحشت دارد و آن بیداری خلق مسلمان است... راه این بیداری، آشنائی با تاریخ و فرهنگ و ایدئولوژی خودمان است.»
در سایه همین فرهنگ اسلامی است که مسأله جهاد معنا مييابد و به تبلور میرسد. زیرا: «جهاد بهعنوان دفاع مشروع است... ولی بحث سر مصداق دفاع است، که مصداق دفاع آیا فقط دفاع از شخص خود، حداکثر از ملت خود است؟ یا دفاع از انسانیت هم دفاع است؟ »
از طرف ديگر توجه به اهداف جهانی اسلام و نگاه جامع به جامعه اسلامی است که مسأله وحدت مسلمانان را از اهمیت ویژهای برخوردار میسازد: «یکی از مزایای معظم له[مرحوم آیتالله بروجردی] توجه و علاقه فراوانی بود که به مسأله وحدت اسلامی و حسن تفاهم و تقریب بین مذاهب اسلامی داشت.» بدیهی است مسأله وحدت اسلامی هم از جنبه علمی و فرهنگی ضرورت دارد و هم به لحاظ آفات اختلاف و تفرقه، باید مورد توجه و یادسپاری قرار گیرد.
حساسیت در برابر آفات
در پایان، برخی از دغدغههای شهید مطهری (رحمتاللهعلیه) در زمینه آفات نهضت اسلامی را مرور میکنیم:
1. نفوذ اندیشههای بیگانه؛
2. تجددگرائی افراطی؛
3. ناتمام گذاشتن تلاشها؛
4. رخنه فرصتطلبان؛
5. ابهام طرحهای آینده؛
6. تغییر جهت اندیشهها. (حفظ اخلاص)
«من بهعنوان یک فرد مسئول به مسئولیت الهی، به رهبران عظیم الشأن نهضت اسلامی که برای همهشان احترام فراوان قائلم، هشدار میدهم و بین خود و خدای متعال اتمام حجت میکنم که نفوذ و نشر اندیشههای بیگانه به نام اندیشه اسلامی و با مارک اسلامی اعم از آنکه از روی سوءنیت و یا عدم سوءنیت صورت گیرد، خطری است که کیان اسلام را تهدید میکند. راه مبارزه با این خطر، تحریم و منع نیست... راه مبارزه، عرضه داشتن صحیح این مکتب در همه زمینهها با زبان روز است.»
این تعابیر، مربوط به مصاحبه شهید مطهری در فروردین 1358 است. شخصیت کمنظیری که حاصل عمر امام و اندیشهپرداز جمهوری اسلامی بود و افق بلند فراروی مسلمین را رصد و تبیین میکرد.
بیشک بررسی علمی هر موضوع، مبتنی بر پیشینه و ریشههای آن است و «بیداری اسلامی» نیز جز با شناخت صحیح از اسلام و مسلمانان قابل تحلیل نخواهد بود.
جایگاه اسلام و تمدن اسلامی
مکتب نورانی اسلام بهعنوان یک نظام جامع و منسجم، از جایگاه ویژهای در اندیشه شهید مطهری برخوردار است. «اسلام دینی جامع و همهجانبه است، دینی است که تنها به یک سلسله پندها و اندرزهای اخلاقی و فردی و شخصی اکتفا نکرده است، دینی است جامعه ساز.» و چه زیباست که اینجامعه مورد ادعا، تحققی شگرف و مؤثر در تمدن بشری پیدا کرد «مسلمین دوران عظمت و افتخار اعجابآوری را پشت سر گذاشتهاند... تمدنی عظیم و با شکوه بنا کردند که چندین قرن ادامه یافت و مشعلدار بشر بود، اکنون نیز یکی از حلقههاي درخشان تمدن بشر بهشمار میرود و تاریخ تمدن به داشتن آن به خود میبالد... ویل دورانت میگوید: اسلام طی پنج قرن، از لحاظ نیرو و نظم و بسط قلمرو و اخلاق نیک و تکامل سطح زندگانی و قوانین منصفانه انسانی و تساهل دینی و ادبیات و تحقیق علمی و علوم و طب و فلسفه پیشاهنگ جهان بود.»
اما یک مصلح دردمند هرگز به تمجید و تعریف بسنده نمیکند و درپی کشف و درمان ضعفها و کاستیهاست. «طبعا این پرسش پیش میآید که چطور شد مسلمانان پس از آن همه پیشروی و ترقی در علوم و معارف و صنایع و نظامات، به قهقرا برگشتند؟ مسئول این انحطاط و سیر قهقرایی چیست و کیست؟ »
علل ضعف مسلمین
استاد مطهری در کتاب ارزشمند انسان و سرنوشت، مهمترین علت ضعف مسلمانان را در سه محور فکری، اجتماعی و خارجی (کشورهای بیگانه) دستهبندی کرده به تحلیل و بررسی آنها میپردازند. جالب آن است که اکثر 19محوری که برای تحقیق و بررسی معرفی میکنند به اصلاح نگاه و فکر دینی ما مربوط می‌شود. بهعبارت دیگر ریشه همه مشکلات «عدم آشنایی مردم با معارف اسلامی» است؛ از اینرو با دردمندی تمام، دو سال قبل از قیام 15خرداد فریاد میزد: «ما اکنون بیش از هر چیزی نیازمندیم به یک رستاخیز دینی و اسلامی، به یک احیاء تفکر دینی، به یک نهضت روشنگر اسلامی.»
حضور اسلام در صحنه جامعه
یکی از انحرافات مهم فکری در جوامع اسلامی «شخصی و باطنی ساختن دستورات اسلام» بوده و هست. در نتیجه بیداری اسلامی وقتی شکل میگیرد که به تعبیر مقام معظم رهبری: «عنصر اصلی بیداری اسلامی در منطقه، حضور واقعی و عمومی مردم در میدان عمل و صحنه مبارزه و جهاد باشد، نه فقط با دل و خواست و ایمانشان، بلکه علاوهبر آن، با جسم و تنشان.» استاد مطهری در این زمینه میفرماید: «اسلام دو هجرت دارد نه یک هجرت، اسلام دو جهاد دارد نه یک جهاد. هر وقت یکی را به بهانه دیگری نفی کردیم از تعلیمات اسلام منحرف شدهایم.»
جایگاه مهم خواص و اندیشمندان
در مقدمه داستان راستان –که متأسفانه آنچنانکه باید و شاید مورد توجه اصحاب اندیشه و هنر قرار نگرفته است - استاد بيان ميدارد: «صلاح و فساد طبقات اجتماع در یکدیگر تأثیر دارد، ممکن نیست که دیواری بین طبقات کشیده شود و طبقهای از سرایت فساد یا صلاح طبقه دیگر مصون یا بیبهره بماند، ولی معمولا فساد از خواص شروع می‌شود و به عوام سرایت میکند. و صلاح بر عکس از عوام و تنبه و بیداری آنها آغاز می‌شود و اجبارا خواص را به صلاح میآورد» این نکته مهم، علاوهبر نقش اساسی توده جامعه در پیشبرد نهضت اسلامی، جایگاه محوری متفکران و خواص هر عرصه را یادآور می‌شود؛ لذا مرور مستمر اصول انقلاب و آفات آن جزء ضرورتهای فوری بیداری اسلامی است.
توجه به اصول و اهداف انقلاب
شهید مطهری احساس شخصیت و عزت ملی را رمز موفقیت و حیات ملت و نخستین قدم برای حرکت و تحول میدانند زیرا تا وقتی این احساس نباشد، هیچ تلاش و حرکتی مفید و مؤثر نخواهد بود.
در مرحله دیگر، بازگشت به تعالیم اسلامی مهمترین رکن بالندگی و حرکت ملل مسلمان است: «قویترین حربه دفاعی این انقلاب و مؤثرترین اسلحه پیشرفت آن، ایمان ملت به نیروی خویش و بازگشت به ارزشهای اصیل اسلام است. غرب -منظور تمام ابرقدرتها است- از یک چیز وحشت دارد و آن بیداری خلق مسلمان است... راه این بیداری، آشنائی با تاریخ و فرهنگ و ایدئولوژی خودمان است.»
در سایه همین فرهنگ اسلامی است که مسأله جهاد معنا مييابد و به تبلور میرسد. زیرا: «جهاد بهعنوان دفاع مشروع است... ولی بحث سر مصداق دفاع است، که مصداق دفاع آیا فقط دفاع از شخص خود، حداکثر از ملت خود است؟ یا دفاع از انسانیت هم دفاع است؟ »
از طرف ديگر توجه به اهداف جهانی اسلام و نگاه جامع به جامعه اسلامی است که مسأله وحدت مسلمانان را از اهمیت ویژهای برخوردار میسازد: «یکی از مزایای معظم له[مرحوم آیتالله بروجردی] توجه و علاقه فراوانی بود که به مسأله وحدت اسلامی و حسن تفاهم و تقریب بین مذاهب اسلامی داشت.» بدیهی است مسأله وحدت اسلامی هم از جنبه علمی و فرهنگی ضرورت دارد و هم به لحاظ آفات اختلاف و تفرقه، باید مورد توجه و یادسپاری قرار گیرد.
حساسیت در برابر آفات
در پایان، برخی از دغدغههای شهید مطهری (رحمتاللهعلیه) در زمینه آفات نهضت اسلامی را مرور میکنیم:
1. نفوذ اندیشههای بیگانه؛
2. تجددگرائی افراطی؛
3. ناتمام گذاشتن تلاشها؛
4. رخنه فرصتطلبان؛
5. ابهام طرحهای آینده؛
6. تغییر جهت اندیشهها. (حفظ اخلاص)
«من بهعنوان یک فرد مسئول به مسئولیت الهی، به رهبران عظیم الشأن نهضت اسلامی که برای همهشان احترام فراوان قائلم، هشدار میدهم و بین خود و خدای متعال اتمام حجت میکنم که نفوذ و نشر اندیشههای بیگانه به نام اندیشه اسلامی و با مارک اسلامی اعم از آنکه از روی سوءنیت و یا عدم سوءنیت صورت گیرد، خطری است که کیان اسلام را تهدید میکند. راه مبارزه با این خطر، تحریم و منع نیست... راه مبارزه، عرضه داشتن صحیح این مکتب در همه زمینهها با زبان روز است.»
هفته نامه پنجره
اخبار ویژه
نظرات بینندگان
ارسال نظرات
ناشناس
۰۲:۳۳ - ۱۴ ارديبهشت ۱۳۹۱
باز خبر سیاسی نبود هیچ کس نیومد نظر بده. حالا من سیاسیش می کنم همه با هم به فرزند شهید مطهری رای می دهیم. جوانان آزادمرد مخالف افراطی ها
پاسخ 
جدیدترین اخبار پربازدید ها
