چالش های طرح جامع شهری در گام دوم انقلاب

پایگاه خبری 598: طرح‌های جامع شهری ازجمله طرح‌هایی به شمار می‌آید که از اوایل قرن بیستم در غرب برای ساماندهی اوضاع نابسامان شهرها مورداستفاده قرار گرفت خواستگاه این طرح‌ها مدرنیته بوده و با نگاه‌های عقل‌گرایانه و ریاضی گونه به شهرها، فعالیت طرح‌ها آغاز گردید. امروزه در ایران هم طرح‌های جامع و تفصیلی مبنای توسعه شهرها است. طرح جامع طرح بلندمدتی است که در آن نحوه استفاده از اراضی شهری و منطقه بندی تعیین می‌گردد. تاریخچه این طرح‌ها در ایران به حدود سال ۱۳۴۰ بازمی‌گردد. با اینکه در غرب این طرح‌ها هرچندسال مورد بازنگری قرارمی گیرد و دربسیاری ازکشورها این طرح ها منسوخ شده اما درایران همچنان این طرح ها مبنای توسعه شهرها است. یکی ازانتقادات وارده به این طرح ها این بوده که به طور کامل از الگوهای غربی تقلید داشته و توجهی به ارزش های جامعه مخاطب نداشته و بخش قابل توجهی ازبافت های ارزشمند شهری در پی اجرای طرح های جامع تخریب شده ودرنتیجه هویت شهر دچار خدشه شده است.

یکی از چالش‌هایی که کشور همواره با آن در طول دوره‌های مختلف تاریخی مواجه بوده است، مسئله هویت است که امروزه به دلایلی ازجمله جهانی‌شدن سبک زندگی، بیش ازهر دوره دیگری باید موردتوجه قرار گیرد. یکی از مهم‌ترین معیارهای پیشرفت هر جامعه‌ای شکل‌گیری هویت شهروندان است که از این لحاظ پرداختن به مؤلفه‌های هویت اسلامی-ایرانی در قالب بیانیه‌ی گام دوم انقلاب اسلامی، گامی در جهت پیشرفت الگوی اسلامی-ایرانی در سطح جامعه است. بیانیه گام دوم، اساساً دو هدف اساسی را دنبال می‌کند که هدف اول آن، ارائه‌ی تصویر جامعی از عمر 40 ساله‌ی انقلاب اسلامی ایران برای شناخت هرچه بیشتر نسل‌های نوپای ملت ایران بوده است. عناوینی ازجمله شعارهای انقلاب اسلامی، مدیریت جهادی، برکات بزرگ انقلاب اسلامی و مظاهر اقتدار ایران اسلامی در راستای این هدف بوده است. هدف دوم، ارائه‌ی سرفصل‌ها و توصیه‌های اساسی برای پیشرفت هرچه بیشتر کشور است. حکمرانی کشور در 40 سال اول انقلاب با رویکرد دولت‌محور صورت گرفت بنابراین 40 سال دوم قرار است به رویکرد مردم محور تغییر پیدا کند. با توجه به آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی، برای تحقق گام دوم انقلاب در حوزه مدیریت شهری باید محتوای گام دوم انقلاب در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌ها لحاظ شود. این امر میسر نیست مگر با تغییر پارادایم و ساختار در تهیه طرح‌هایی چون طرح جامع شهری که ریل تهیه و تصویب آن ارتباطی با مبانی انقلاب اسلامی  وهویت جامعه ندارد. بدون شک بخش قابل‌تأملی از مشکلات موجود در بخش مسکن، شهرسازی و کیفیت پائین زندگی در شهرها ناشی از طرح‌های جامع است. در فرایند تهیه  طرح‌های جامع نگاه بالا به پایین و تکنوکراتی حکم فرماست. برای تغییر وضع موجود باید زاویه دید به حکمرانی تغییر کند. طرح‌های توسعه شهری باید برمبنا و اصول ارزش‌های جامعه اسلامی و بیانیه گام دوم شکل بگیرد و توان عملیاتی شدن را داشته باشد. بسیاری از اسناد و قوانین وضع‌شده به دلیل عدم بسترسازی مناسب که ناشی از اجرای طرح‌های جامع در شهرها است قابلیت تحقق ندارند.

*علی حجازیان-پژوهشگر شهرسازی ومعماری