حجاب تبدیل به نماد هویتی نظام شده است و نمی توان آن را نادیده گرفت/ نیازمند یک طرح تفصیلی و جامع هستیم/ آسیب های اجتماعی به هم مرتبط هستند/ کارگزاران باید از فلسفه حجاب و عفاف آگاه باشند

به گزارش سرویس فرهنگی پایگاه 598، دومین نشست «مقتضیات اجرای سیاست ها و قوانین حجاب و عفاف» سه شنبه ۲۱ تیرماه توسط موسسه انقلاب اسلامی برگزار شد.

در این نشست مریم اردبیلی مشاور امور بانوان شهرداری تهران، لاله افتخاری عضو هیات علمی دانشگاه شاهد، علیرضا افشار رئیس اندیشکده جنگ نرم دانشگاه عالی دفاع ملی، تقی رستم وندی رئیس سابق سازمان امور اجتماعی کشور، حسین سوزنچی عضو هیات علمی دانشگاه باقرالعلوم(ع)، سجاد لطفی مشاور اجرایی کارگروه مد و لباس وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و داود مهدوی زادگان رئیس سازمان سمت سخنرانی کردند. دبیری علمی این نشست نیز بر عهده محمد اسحاقی معاون پژوهش و آموزش دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله خامنه ای بود.

حجاب تبدیل به نماد هویتی نظام شده است و نمی توان آن را نادیده گرفت

حسین سوزنچی در ابتدای این نشست تاکید کرد: به سه دلیل حجاب جز اولویت های نظام است. اول اینکه خود مسأله حیا و عفاف از ارکان دینداری است. ما در زمانه تمدن برهنگی هستیم و این تمدن عدم حجاب را طلب می کند به طور طبیعی درگیری پیش می‌آید و همین حساسیت مساله را بالا می‌برد. دوم اینکه به تعبیر هایدگر ما در عصر تصویر جهان به سر می بریم و نمادهای تصویری حرف اول را می زنند. در این شرایط حجاب زن اولین تصویری است که از یک مسلمان به چشم می‌آید و نماد مسلمانی است. این یعنی علاوه بر سویه عفاف، حجاب از زاویه هویتی هم در زمانه ما موضوعیت پیدا کرده است. سوم بحث موج فمینیسم است که همه امور مربوط به زنان را تحت تاثیر قرار داده است و هربحثی که درباره زنان باشد خود به خود در اولویت قرار می‌گیرد.

وی ادامه داد: متناسب با این وضعیتی که حجاب امروزه پیدا کرده است دشمن ۲ کار می کند. دسته اول از کارهای دشمن سرمایه گذاری روی ترویج بی عفتی است و دسته دوم تاکید نگاه به مقوله حجاب به عنوان یکی از بحث های هویتی است. لذا حجاب چون تبدیل به نماد هویتی نظام شده، نمی توان آن را نادیده گرفت. برای دشمن هم تخریب این نماد موضوعیت دارد.

وی افزود: اگر می خواهیم به مقوله حجاب و عفاف ورود حکومتی کنیم، باید ۴ مطلب را برای خود حل کنیم. ۴ مسأله حکمرانی که در بحث حجاب با آن مواجه هستیم اینهاست: اول اینکه چه فهمی از حاکمیت داریم؟ ما یک ولیّ فقیه داریم که تمام تلاش را می کند که امور را بر اساس اسلام پیاده کند. اما مشکل اینجاست که ناخودآگاه بسیاری از مسئولین اجرایی خود را فقیه تصور میکنند و نظر شخصی خود را به اسم اسلام اجرا می کنند. آيا مسئولینی که بر طرح‌ها و آراء و راه حلهای خود اصرار می‌ورزند، فقیه هستند؟ و نظرشان نظر سلام است یا یک نظر شخصی است که باید در عرصه میدانی آزموده شود و مورد بررسی کارشناسی علمی قرار گیرد؟ مشکل این است که این افراد نظرات شخصی خود را به اسم اسلام می خواهند اجرا کنند و از اسلام هزینه می‌کنند.

وی ادامه داد: بحث دوم این است که چه فهمی از مناسبات حاکمیت و مردم داریم؟ ما در تقابل دولت و مردم، نیازمند دولت ضعیف و مردم قوی هستیم. (سوءتفاهم نشود منظور از دولت ضعیف، میزان اعمال قدرت دولت در برابر مردم است وگرنه تردیدی نیست که مجموع دولت و ملت در برابر بیگانه باید قوی باشند). این همان چیزی است که حضرت آقا با تعبیر مقتدر مظلوم از آن یاد کردند. به این معنی اینکه سیاست ها معمولا از بالا به پایین است  غلط است.

سوزنچی گفت: نکته سوم این است که ما چه فهمی از مخاطب داریم؟ یعنی چه فکری برای اجرای سیاست ها برای تنوع مخاطب داریم؟ آیا مخاطبان ما یکدستند؟ مقوله چهارم این است که چه فهمی از حجاب داریم (که همان سه زاویه ای است که اول بحث عرض کردم)؟

وی ادامه داد: درباره اینکه چه باید کرد من تذکر سه نکته را لازم می‌بینم. اول اینکه کلیت برنامه ها باید بر این اصل استوار باشد که بی حجابی هزینه داشته باشد و حجاب هزینه نداشته باشد. منظورم فقط هزینه اقتصادی نیست بلکه انواع هزینه های فرهنگی و اجتماعی و ... . اقتصادیش این است که مثلا چادر مشکی نباید اینقدر گران باشد و در عوض لباسهای بدن نما این اندازه ارزان. امروزه وضعیت به گونه ای شده که بی حجابی هزینه فرهنگی و اجتماعی و اقتصادی ندارد اما حجاب هزینه دار شده است. در حالی که باید بالعکس باشد.

دومین نکته این است که حکومت است تا می تواند باید از مداخله های مستقیم کنار بکشد و غیرمستقیم مداخله کند. همین مثال ایجاد هزینه برای بی حجابی و کم کردن هزینه باحجاب بودن نمونه ای از اقدامات غیرمستقیم است که اثرش در رواج فرهنگ حجاب بیسار بیشتر است از مداخلات مستقیم.

وی در پایان تاکید کرد: باید در تمام برنامه های حجاب مشاور رسانه ای داشته باشیم. الان در شرایطی قرار داریم که با تبلیغات ذائقه افراد را عوض میکنند. دشمنان باطل خود را شیرین جلوه می‌دهند چرا ما کار رسانه ای را جدی نمی گیریم ونمی توانیم حق خود را شیرین جلوه دهیم.

حجاب و عفاف هم امری فطری و هم عقلی است

لاله افتخاری نیز در این نشست با اشاره به عقل، اجماع، کتاب و سنت به عنوان منابع اسلامی گفت: اگر بخواهیم به بحث حجاب و عفاف بپردازیم باید به این 4 رکن توجه کنیم.

وی ادامه داد: از قرن ها قبل حتی از زمان حضرت آدم تا الان همیشه پوشش یک نماد و پرچم برای وجهه انسانیت انسان ها بوده است. لذا اجماع بشری بر این است که همه پوشیدگی را داشته باشند.

وی افزود: از نظردینی هم حجاب مورد اجماع همه است. قرآن مستقیما به عفاف و حجاب می پردازد و اصلاح جامعه را منوط به اصلاح وضعیت حجاب و عفاف می داند. این را در کتب آسمانی هم می بینیم. حتی در عهد قدیم می بینیم که حجاب مطرح است. لذا اینها جزو مشترکات است.

افتخاری گفت: منبع چهارم ما سنت است. غیر از سنت اسلامی در تمدن ایرانی پیش از اسلام هم مسأله حجاب و عفاف مطرح بوده و این در تاریخ مشهود است. لذا حجاب و عفاف هم امری فطری و هم عقلی است.

وی ادامه داد: شاید بیش از یک قرن نیست که غرب به اعمال دیدگاه های خود به دیگر جوامع می پردازد. حرکت هایی نظیر حرکت رضا خان، آتاتورک و... بر ضد حجاب نشان می دهد این یک حرکت سیاسی و استعماری و استبدادی است.

وی افزود: یک مهندسی معکوس در مورد روند حرکت دشمن در مورد عفاف و حجاب باید صورت بگیرد. باید باورمندی مسئولین به حجاب به عنوان امری دینی محکم تر شود و بدانند آنها مجری قانون هستند و نباید کار سلیقه ای و مقطعی انجام دهند. لذا مجریان قانون و مردم باید در این امر توجیه شوند.

افتخاری با بیان اینکه هم سیاست گزاران و هم مجریان از قوانین اطلاع ندارند، گفت: باید اصلاحات از مسیولین و اداره ها آغاز شود. برای این منظور باید یک کمیته رصد وضعیت را بررسی کند و باید قرارگاه خاصی مخصوص حجاب و عفاف تشکیل شود.

نیازمند یک طرح تفصیلی و جامع هستیم

تقی رستم وندی نیز در این نشست تاکید کرد: ما باید یک نگاه نظام مند و شبکه ای مبتنی بر مدیریت اقناعی و ارزش محور داشته باشیم. ما نیازمند یک طرح تفصیلی و جامع هستیم چراکه مصوبات موجود ما را به غایت مدنظر نمی رساند.

وی ادامه داد: محور اول بحث شناختی است. شناخت ماهیت موضوع و جوهره حجاب از اساسی ترین مسائل است. الان اختلاف نظرهای ماهوی در این باره دیده می شود. باید در مورد فهم ماهیت قضیه و پرداختن به اجزا و ماهیت کنشی و انگیزشی مساله بحث کرد.

وی افزود: مسیولین و کارگزاران نظام با عمق لازم با مسأله مواجه نیستند و گاهی اظهارنظر هایی می کنند که با قوانین فاصله دارد.

رستم وندی گفت: شناخت وضع موجود جامعه هم باید مد نظر باشد. برای این کار پیمایش هایی لازم است. بر اساس پیمایش هایی که صورت گرفته ۱۰ درصد قشر هنجارشکن در بحث حجاب داریم. ۵۰ درصد حجاب عرفی دارند و ۴۰ درصد حجاب شرعی و قابل پذیرش دارند. متاسفانه ما یک مطالعه کیفی در مورد بی حجابی نداشته ایم.

وی محور دوم را هدف گذاری نامید و گفت: برخی می گویند عفاف باید نقطه ثقل باشد اما ما مصادیق زیست عفیفانه را مشخص نکرده ایم. لذا هدف گذاری ها با دقت و جزییات لازم تعیین نشده است. همچنین زمانبندی اهداف را مشخص نکرده ایم و جغرافیا و فرهنگ های مختلف را در نظر نگرفته ایم.

وی ادامه داد: محور سوم فعالیت ها و اقدامات است. فعالیت ها و اقداماتی که این مدت انجام شده سلبی، حاکمیتی، مستقیم، سطحی و ضربتی و کلیشه ای بوده است. لذا با این اقدامات متشتت به نتیجه نمی رسیم و باید اقدامات متمرکز باشد.

رستم وندی گفت: به جای اینکه با طرح های خود تمرکز افکار عمومی را به خیابان بکشانیم باید تمرکز را بر مراکز تعلیم و تربیت مانند مدارس و دانشگاه ها ببریم‌.

آسیب های اجتماعی به هم مرتبط هستند

علیرضا افشار نیز در سخنانی اظهار داشت: در حال حاضر در میان صاحب نظران حوزه عفاف و حجاب، در علل بدحجابی و در راهکارهای مطرح، اختلاف نظر وجود دارد.

وی در مورد دستورالعمل ابلاغی اخیر در مورد حجاب و عفاف نیز گفت: در این دستورالعمل وزارت کشور و ستاد امر به معروف و نهی از منکر بر اساس قانون متولی امر حجاب و عفاف هستند که البته هماهنگی لازم را با هم ندارند. این دستورالعمل به مدیران مجموعه هایی که به افراد بدحجاب خدمات می دهند، باز می گردد.

افشار گفت: افرا هنجارشکن در حوزه عفاف و حجاب، با قصد مبارزه با نظام و قصد سیاسی و امنیتی این کار را انجام نمی دهند. اگر بستر تربیتی خوبی داشته باشیم، آنها نیز عناد نمی ورزند.

وی با طرح این سوال که آیا ما باید کار سلبی انجام دهیم یا ایجابی؟ گفت: هر دو رویکرد تا به حال نتیجه بخش نبوده است. لذا یک راه بینابین و یک روش سلبی-ایجابی نیاز است. باید افراد بی حجاب با روش های که ایجاد حساسیت نکند، احضار و طرح تربیتی برای آنها برگزار شود.

وی در پایان گفت: آسیب های اجتماعی به هم مرتبط هستند لذا نباید حجاب و عفاف را به صورت مجزا دید‌.

نیازمند مجموعه ای از سیاست گزاری های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت هستیم.

مریم اردبیلی دیگر سخنران این نشست با بیان اینکه یکی از آسیب های جدی ما دوگانه سیاست گذاری کوتاه مدت و بلند مدت است، گفت: ما با یک نگاه سیستمی نیازمند مجموعه ای از سیاست گزاری های کوتاه مدت، میان مدت و بلند مدت هستیم.

وی ادامه داد: ما صحبت از سیاست های درازمدت، عمیق و ایجابی می کنیم اما این امر به حد کفایت رخ نمی دهد. ما از کار نکرده خود خسته می شویم و به سمت فعالیت های مقطعی و کوتاه مدت می رویم. این فعالیت های شتابزده عموما مخرب است ما را به عقب بازگردانده است.

وی افزود: متاسفانه کارهای بی ارزش تکرار می شود. و عزم مقابله با کارهای مخربی که صدها بار از آن صدمه خورده ایم، وجود ندارد.

اردبیلی با بیان اینکه در فعالیت های عفاف و حجاب باید کرامت مردم و عاملیت آنها حفظ شود، گفت: کماکان اکثریت مردم با مقوله هایی مانند نجابت و شرافت و حفظ حریم خانواده و...‌ همراه هستند. اگر کرامت مردم را بالا ببریم این مباحث بیشتر نهادینه می شود.

وی افزود: زنان بر تغییرات اجتماعی تاثیرگذار هستند و اگر از آنان غفلت کنیم مهمترین تهدید دهه های آینده ما از این ناحیه خواهد بود.

اردبیلی گفت: هنوز خانواده نهاد بسیار مستحکم و مهمی در کشور است، خانواده محوری بحث مهمی است که حکمرانی ما تکلیف خود را با خانواده مشخص نکرده است و نگاه ما به خانواده انفعالی و جزیی است. لذا باید پیوست خانواده در سیاست ها در نظر گرفته شود.

بعد از انقلاب حقیقت حجاب و عفاف برای ما کشف شده است

سخنران پایانی این نشست هم داود مهدوی زادگان بود که تاکید کرد: موضوع این نشست «مقتضیات اجرای سیاست ها و قوانین حجاب و عفاف» است. بر این اساس مقتضیات بر دو بخش ذهنی و عملی است. هم در ساحت نظر و هم عمل می توان بحث از مقتضیات داشت. ساحت نظر و اندیشه، به نوبه خود مقتضیات عملی هم هست. لذا در مقام عمل باید جنبه های ذهنی و تربیتی قضیه مورد توجه قرار گیرد.

وی ادامه داد: ما هم پیش از انقلاب و هم پس از انقلاب با پدیده کشف حجاب مواجه بوده ایم. بعد از انقلاب حقیقت حجاب و عفاف برای ما کشف شده است. برای خود جریان های ضد انقلاب و غرب زده هم اهمیت حجاب کشف شده است. لذا در کشف حجاب پس از انقلاب اسلامی، جریان های مخالف انقلاب خیلی نقش داشتند.

وی افزود: خیلی ها سعی داشتند موضوع حجاب و عفاف موضوع گفتگو قرار نگیرد. اما این امر اکنون در گفتار سیاسی جا پیدا کرده است.

مهدوی زادگان گفت: از زوایای مختلفی می توان به بحث حجاب و عفاف پرداخت. از زاویه قدرت، شرم و حیا، حریم خصوصی، فردی شدن و... می توان با مقوله حجاب ارتباط پیدا کرد و می شود در مورد آن بحث کرد.

وی ادامه داد: تبدیل شدن عفاف و حجاب به یک گفتار سیاسی در بعد از انقلاب باعث شده گفتمان عفاف و حجاب به خوبی شکل بگیرد. با دریایی از استدلال و سخن می توان پیرامون این گفتمان حرف زد.

وی افزود: گفتمان رقیبی که بخواهد مقابل این گفتمان بایستد و پاسخی به آن داشته باشد، وجود ندارد. اگر در گذشته بی حجابی می توانست در همه عرصه ها مخصوصا محافل علمی عرض اندام کند و خود را جا بیاندازد، به این خاطر است که گفتمان حجاب خود را شکل نداده بود. اما امروز گفتمان حجاب شکل گرفته و رقیب در حال عقب نشینی است و حقیقت خود را بیشتر نشان می دهد.

مهدوی زادگان تاکید کرد: گفتمان حجاب نشان می دهد که یک زن می تواند با حجاب در همه عرصه های پیشرفت حضور داشته و فعال باشد.

وی ادامه داد: اتفاق بسیار جالبی که در این قضیه افتاده جدا شدن صف متحجرین از گفتمان حجاب است. پیش تر جماعت متحجرین دیندار، خود را در صف مذهبیون جا داده بودند، اما بعد از انقلاب وقتی گفتمان حجاب شکل گرفت یکی از اتفاقات بزرگ همین بود که متحجرین نتوانستند خود را پنهان کنند. اکنون دیدگاه های متحجرانه در باره حجاب در کنار جریان های سکولار قرار گرفته اند و با آنها همسو شده اند، اینها اتفاقات بزرگی است که شکل گرفته و این اتفاقات تازه آغاز راه است.

وی افزود: گفتمان حجاب و عفاف حرف های جدید خود را مطرح و در حال شکوفا شدن است. در عرصه مد و پوشاک، گفتمان حجاب به راحتی می تواند وارد شود و حرف برای گفتن دارد. ما نوآوری هایی در عرصه مد و پوشاک با گفتمان حجاب ایجاد کردیم که هم بر صیانت از تن و هم بر صیانت از روان را تاکید داشتیم.

مهدوی زادگان گفت: صیانت از تن و روان و نفس برای جهان سکولار مقدور نبود، لذا صیانت از تن را حذف کرد و البته در صیانت از نفس هم موفق نبود.

وی در پایان تاکید کرد: باید به این جنبه گفتمانی مسأله بپردازیم و به آن توجه کنیم. وقتی کارگزار ما می خواهد به این موضوع بپردازد باید به فلسفه حجاب و عفاف آگاه باشد و آموزش های لازم را دیده باشد. چون در غیر این صورت توجه لازم را به این امر نمی کند.