چرا خاطرات دفاع مقدس ترجمه نمی‌شوند؟

به گزارش پایگاه 598، به نقل از تسنیم، بازار کتاب ایران این روزها پر است از آثار ترجمه؛ از نویسندگان مشهور گرفته تا نویسندگان درجه چندم خارجی، همه از بازار کتاب ایران سهمی دارند. کافی است مثلاً یک سیاستمدار یا نویسنده در آمریکا کتابی بنویسد، ظرف یک هفته این کتاب در کتابفروشی‌های ایران با ترجمه‌های متعدد و گاه بی نام و نشان یافت می‌شود. هرچه از دهه 60 و 70 به سمت دهه 90 حرکت کنیم، جاده فرهنگ را یک‌سویه‌تر می‌یابیم؛ این در حالی است که رهبر معظم انقلاب از دهه 70 نسبت به ترجمه آثار بومی و آشنا کردن مخاطبان خارجی با کتاب‌های ایرانی تأکید کرده‌اند. از منظر ایشان، ترجمه تنها برگردان یک اثر نیست؛ ترجمه فکر و فرهنگ کشوری دیگر نیز هست؛ موضوعی که به نظر می‌رسد مسئولان فرهنگی کشور نسبت به آن غافل یا بی‌تفاوت‌اند.

«نهضت ترجمه» یکی از کلیدواژه‌های بیانات رهبر معظم انقلاب طی دهه‌های اخیر در حوزه فرهنگ است که با تأکید بر حوزه ادبیات دفاع مقدس به ویژه خاطرات جنگ تحمیلی عنوان شده است. ایشان در دیدار با اعضای دفتر ادبیات و هنر مقاومت در بیست و دوم تیرماه سال 1371 بر این موضوع تأکید کردند و فرمودند: «به هرحال ترجمه، کار بسیار مهمی است؛ منتهی باید هوشمندانه انجام بگیرد. من وقتی این کتاب‌ها (کتاب‌های دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری) را گاهی می‌خواندم، به نظرم می‌آمد که مثلاً اگر ما بخواهیم ترتیبی برای ارسال کتاب‌های ترجمه شده در خصوص جنگ قائل بشویم، باید اول یک کتاب کوچک، با نشانه‌ای نه چندان ایرانی، با بیان و قلمی که حقیقتاً خوب باشد و خوب نوشته شده باشد، به آنجا برود و پخش بشود و بخوانند. بعد که این سابقه در ذهن‌ها پیدا شد، بعد یک کتاب دیگر برود... و هر کتابی... راه را برای کتاب بعدی باز خواهد کرد؛ تا برسد به کتاب‌های مفصل‌تر و خاطره‌های طولانی‌تر.»

حالا با وجود گذشت سه دهه، سیر ترجمه در حوزه خاطرات دفاع مقدس افتان و خیزان است؛ چه بسیار آثار متعددی که هنوز ترجمه نشده‌اند و چه بسا آثاری که این فرصت را داشته‌اند، اما در بازارهای جهانی به دلایل مختلف از جمله عدم تبلیغ، در نظر نگرفتن مخاطب کشورهای مقصد و ... اقبال عمومی نیافته‌اند؛ این در حالی است که طی سال‌های گذشته مراکز مختلفی داعیه‌دار این حرکت شده‌اند. مرتضی سرهنگی، مدیر دفتر ادبیات و هنر مقاومت حوزه هنری، از جمله فعالان حوزه خاطره‌نویسی در سال‌های اخیر است که با کمک و راهنمایی او، بسیاری از آثار شکل‌گرفته و منتشر شده‌اند. او در گفت‌وگویی با تسنیم در حاشیه برنامه رونمایی از کتاب «نگاهبان»، اصلی‌ترین ضعف در چرایی شکل نگرفتن «نهضت ترجمه» را در محتوای آثار می‌داند. به گفته او؛ هیچ گمرکی دست رد به سینه کالای خوب نمی‌زند. ما کالای خوب تولید کنیم، خودش جای خود را در بازارهای جهانی پیدا خواهد کرد. مشروح این گفت‌وگو را می‌توانید در ادامه بخوانید:

* مقام معظم رهبری سال‌ها پیش بر شکل‌گیری «نهضت ترجمه» و تداوم در این مسیر تأکید داشتند. به نظر شما با توجه به تجربه‌ای که در این سال‌ها داشتید، ادبیات دفاع مقدس چه حرف جدیدی برای مخاطب جهانی دارد؟

ادبیات جنگ در همه جای دنیا، ادبیات جهانی است و همه دوست دارند بدانند که دیگران در شرایط سخت، چطور دوام آورده‌اند. ترجمه در حوزه ادبیات جنگ رونق و خواهان زیادی در جهان دارد؛ آنها هم می‌خواهند بدانند که دیگران در شرایط بحرانی چطور مواجهه شدند و دوام آوردند، این موضوع در جنگ‌های دفاعی مانند جنگ ما، پررنگ‌تر دیده می‌شود.

ماهیت و ذات جنگ‌های دفاعی، مردمی است. مردم عادی بدون آنکه برای جنگ تربیت شده باشند، برای آنچه دوست دارند، دفاع می‌کنند. در این جنگ‌ها مردم عادی حرف اول را می‌زنند. در جنگ‌های دفاعی کسی پیر یا جوان نیست، کسی زن یا مرد نیست، همه آماده می‌شوند تا از سرزمین‌شان و از آنچه دوست دارند، دفاع کنند.

حاصل این جنگ‌ها، تعدادی از اسرای جنگی است که در دو طرف به دست می‌آید. انسانی‌ترین گونه ادبیات جنگ‌، خاطرات اسرای جنگی است. خاطرات اسیران ایرانی حدود 360 عنوان منتشر شده است. این ترجمه باید صورت بگیرد.

قوانینی که در ارتش ما برای اسرای عراقی وضع شد، انسانی‌تر و فراتر از کنوانسیون ژنو بود که چهار سال پس از اتمام جنگ جهانی دوم نوشته شد. قوانینی که ما براساس آن اسیرداری کردیم، پیشرفته‌تر و انسانی‌تر از قوانین بین‌المللی بود و باید این امر گفته شود.

* با وجود آنکه مراکز مختلفی در حوزه ترجمه فعالیت می‌کنند، اما تعداد آثار ایرانی ترجمه شده، به ویژه آثار دفاع مقدس و خاطرات جنگ تحمیلی، چندان چشمگیر نیست. به نظر شما چرا «نهضت ترجمه» که مد نظر رهبر معظم انقلاب بوده، هنوز شکل نگرفته است؟

جنگ دو دستور زبان دارد؛ نخست دستور زبان عصر جنگ است که تبلیغی، شورانگیز و حماسی است؛ چون وظیفه‌اش روحیه‌بخشی به مردم است تا در آن شرایط دوام بیاورند. به این دستور، دستور زبان «تبلیغی» می‌گویند که مخصوص عصر جنگ است. اما ما دستور زبان دیگری هم به نام دستور زبان «تعقلی» نیز داریم که مخصوص دوران پس از جنگ است. تبلیغ با تعلق متفاوت است.

ما چه بخواهیم و چه نخواهیم، تبلیغ با مبالغه توأم است؛ حتی درباره کالای بازرگانی. آنچه در دنیا خریدار ندارد، دستور زبان تبلیغی است که گاه آنها را ترجمه می‌کنیم و گاه نه. اگر ترجمه کنیم،‌ چون دستور زبان تبلیغی است، چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

اگر برویم به سمت کتاب‌های تعقلی، مخاطب خود را پیدا خواهد کرد. اگر بتوانیم در جهان تعقلی صحبت کنیم، خریدار وجود دارد، اما در غیر این صورت فقط مشتری این آثار خودمان خواهیم بود.

* مشکل اصلی را در چه می‌بینید؟

اصل کار ما تولید این دست از آثار است. در حال حاضر در حوزه ترجمه چند مرکز مشغول فعالیت است. آنها هم به دنبال پیدا کردن آثاری است که در کشورهای دیگر خریدار داشته باشد، این دست از آثار در حال حاضر کم است. ما با کمبود محتوا مواجه نیستیم، با کمبود آثاری مواجهیم که دنیا ترجمه آن را بپسندد.

*به نظر شما تعدد مراکز فعال در این حوزه را چقدر می‌توان در شکل‌گیری این روند مؤثر دانست؟

من اولین مشکل را محتوا می‌دانم. هیچ گمرکی دست رد به سینه کالای خوب نمی‌زند. ما کالای خوب تولید کنیم، خودش جای خود را در بازارهای جهانی پیدا خواهد کرد.