نقد و تاملی بر طرح جهش تولید و تامین مسکن

به گزارش سرویس اجتماعی پایگاه 598، دکتر علی حجازیان، پژوهشگر شهرسازی اسلامی در یادداشتی به نقد و تاملی بر طرح «جهش تولید و تامین مسکن» پرداخته است که در ادامه می آید:

با پیروزی حسن روحانی در انتخابات ریاست جمهوری در سال ۱۳۹۲ دولت تدبیر و امید سعی کرد  طرح جدیدی را جایگزین طرح مسکن مهر کند به نظر می رسد این اقدام بیش از این که دلیل علمی و منطقی داشته باشد یک اقدام سیاسی بود.

با توجه به این که مسکن مهر از نظر نظری، الگوهای پشتیبان و در مرحله اجرا دارای ضعف های بود اما نسبت به دیگر طرح ها نمره قابل قبولی دریافت کرد با این حال عباس آخوندی ابتدا با مزخرف خواندن مسکن مهر تصمیم به توقف این طرح گرفت در نهایت، در اواخر دولت یازدهم و در بهمن ماه ۱۳۹۵، طرح مسکن اجتماعی رسماً جایگزین مسکن مهر شد. در بهمن ۱۳۹۵، هیأت دولت، پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور مبنی بر تأمین مسکن گروه‌های کم درآمد در دو قالب مسکن اجتماعی و مسکن حمایتی را بررسی و تصویب کرد اما تا دهم شهریور ماه ۱۳۹۷ که عباس آخوندی وزیر راه و شهرسازی و مبدع طرح مسکن اجتماعی بود، اقدام خاصی صورت نپذیرفت و این اهمال کاری باعث رشد کم سابقه زمین و مسکن در کشور شد. پس از رفتن عجیب آخوندی، محمد اسلامی وزیر راه و شهرسازی دولت تدبیروامید شد او برخلاف وزیر قبلی، مسکن اجتماعی را تجربه ای ناموفق در جهان دانسته و مخالف مسکن اجتماعی بود، با روی کار آمدن مجلس یازدهم، با توجه به کم کاری دولت در بخش مسکن و عدم ارائه برنامه مدون طرح جهش تولید و تامین مسکن باهدف احداث سالانه یک میلیون واحدمسکونی توسط کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی به صورت دو فوریتی تهیه و کلیات آن به تصویب نمایندگان مجلس شورای اسلامی رسید.

در این طرح تلاش شده زمین هایی که تحت تملک دولت و بخش خصوصی است با قیمت مناسب و مکانیزمی مشخص دراختیار تولیدکنندگان مسکن قرار بگیرد. در این طرح زمین‌هایی با اجاره ۹۹ ساله با هدف طولانی تر کردن بازپرداخت‌ها و کاهش فشار بر مشارکت کنندگان و سازندگان پیش بینی شده است. باتوجه به این که هدف مجلس ازاین طرح بهبود آشفتگی زمین و بازار مسکن بوده اما انتظار می رفت این طرح براساس رویکرد بیانیه  گام دوم انقلاب و استفاده از تجربیات  و آسیب شناسی طرح های قبلی مسکن تهیه شود. در این  طرح که شامل 22 ماده است تعریف متفاوتی نسبت به دیگر طرح های سابق درمورد مسکن ارائه نشده است. مسکن یکی از زیرساخت های اصلی تنظیم صحیح روابط انسان باخود وخانواده است. در ماده ۲۱ طرح جهش تولید و تأمین مسکن برای رفع تکلیف و به نحو کلی اشاره ای به صیانت از هویت، فرهنگ و سبک زندگی غنی اسلامی- ایرانی شده است. قانون گذاران قبل از این مجلس هم  در طرح های دیگری مانند قانون ساماندهی و حمایت از تولید و عرضه مسکن مصوب چهارشنبه ۲۵-۲-۱۳۸۷و قانون نظام مهندسی و کنترل ساختمان مصوب سه‌شنبه ۲۲-۱۲-۱۳۷۴این کلی گوئی های غیر کاربردی را تکرار کرده اند با این توصیه های کلی، الگوی ساخت مسکن و ساختمان ارتقاء نخواهد یافت. باتوجه به این که اکثر طرح های زمین ومسکن پس از انقلاب به دلیل پیاده سازی الگوهای غربی شکست خورده اند علت پافشاری بر طرح های غربی چیست؟ الگوی مسکن درایران باید براساس فرهنگ وارزش های اسلامی- ایرانی باشد.درماده 21 این طرح مجلس، وزارت راه وشهرسازی را مکلف کرده است الزامات زیست محیطی، بهره وری انرژی، پدافند غیرعامل و پایداری را با  استفاده از روش های مناسب از جمله صنعتی سازی مسکن رعایت کند. معماری وشهرسازی سازه مهم تمدن سازی هستند. معماری جلوه فرهنگ ونحوه تفکر جامعه است. با حرکت بخش ساخت‌وساز مسکونی به سمت صنعتی‌سازی، معماری ایرانی- اسلامی به فراموشی سپرده می‌شود صنعتی سازی مسکن آسیب های بی شماری بر پیکره نحیف معماری سنتی ایرانی خواهد زد. از مجلس انتظار می رفت نسبت به اصلاح ماده 21 بازنگری جدی داشته باشد.

در این طرح نیز مانند طرح های قبلی به مسئله ای که كمتر توجه شده  بحث عرضه و تقاضا است.

مشكل مسكن اغلب از زاويه كمبود تعداد واحدهاي مسكوني نسبت به خانوار، مطرح مي‌شود و اين عامل (كه تقريباً به‌طور ثابت حدود 2/1 ميليون واحد است)، گراني مسكن عنوان مي‌گردد و در واقع علت گراني مسكن را كمبود عرضه نسبت به تقاضا مي‌داند. به دلايل زيادي، اين نظريه كاملاً غلط مي‌باشد:

يك- تقريباً هيچ متقاضي وجود ندارد، كه به علت عدم وجود مسكن در بازار، نتوانسته باشد نسبت به خريد مسكن اقدام نمايد.

دو- علت اصلي تفاوت تعداد خا نوار با تعداد مسكن، اتفاقاً به علت كمي تقاضاي مؤثر است و نه عرضه كمتر.

سه- آنچه افراد را از دست‌يافتن به مسكن باز مي‌دارد نه عدم عرضه كافي، بلكه عدم امكان خريد متناسب با درآمد و توان مالي خانوارهاست.

مقام معظم رهبری فرمودند: مسکن واقعاً خیلی مهم است ویک بخش عمده ای از مخارج خانوار را تشکیل می دهد و اساس زندگی است و اگر بتوانید این بار را از دوش محرومین بردارید کار خیلی مهمی است.

ما هم همیشه این غصه را در دل داریم که چرا مسأله مسکن درجمهوری اسلامی به معنای حقیقی حل نشده است. همچنین  در دیدار با مسئولان بنیادمسکن درسال های 1376و1377  طی رهنمودهایی فرمودند: مردم سرپناه می خواهند، دولت به آنان که قدرت خرید و رهن ندارند کمک کند. امروز صدقات مردم بسیار زیاد است و در جایی که مردم تشخیص دهند جای کمک و رسیدگی به محرومان است، از خود بی تابی نشان می دهند. اساساً دستور تشکیل بنیادمسکن و حساب 100 از سوی امام راحل(ره) برای این بود که با کمک های مردمی برای محرومان خانه ساخته شود.

مردم بیشتر علاقه مند هستند که صدقات و کمک های خود را در اموری صرف کنند که آثار ماندگار داشته باشد و حقیقتاً امروز که مساله مسکن در زندگی خیلی از مردم و محرومان به عنوان یک معضل مطرح است،ارائه صدقه و کمک کردن برای ساخت مسکن محرومان جزء بهترین آثار ماندگار است.
 باتوجه به فرمایشات رهبری درباره اهمیت تامین مسکن  به نظر می رسد مدل تامین مسکن دراین طرح  برای متقاضیان ومحرومین مدلی برآمده از الگوهای غربی و بی توجه به ارزش های انقلاب است. بنیاد مسکن انقلاب اسلامی تنها پس از گذشت تقریبا دو ماه از پیروزی انقلاب اسلامی به دستور امام خمینی تاسیس می شود. ایشان با درک اهمیت این موضوع در قسمت هایی از وصیت نامه خویش از مردم و مسئولین می خواهد حرکتی همه جانبه برای تامین مسکن ارزان قیمت انجام شود.

امام خمینی با افتتاح حساب صد در بانک ملی، از همه مردم ایران درخواست نمود تا در ساخت مسکن ارزان قیمت شرکت داشته باشند. در طرح جهش تولید مسکن مشارکت مردمی جایگاه مشخصی ندارد. در این طرح بجا بود که سازوکار مشخصی برای مشارکت مردم در کمک به ساخت مسکن مشخص می شد. برای تامین مسکن ارزان قیمت باید قیمت زمین را متقاضیان به صفر رساند. ازدیگر اقداماتی که دراین طرح می شد درنظر گرفت نیز  تامین واحدهای استیجاری به جای واحدهای تملیکی برای متقاضیان بود. در بعد معماری ایرانی-اسلامی نیز با توجه به پهنای جغرافیایی کشور پیشنهاد می شود خانه های حیاط دار در اختیار متقاضیان قرار بگیرد چرا که روابط انسانی در آپارتمان ها به شدت دچار اصطکاک است و به ابعاد وجودی انسان آسیب می رساند.