به گزارش پایگاه 598، تسنیم نوشت: سیزدهمین دوره انتخابات ریاست جمهوری در شرایطی 6 ماه دیگر برگزار خواهد شد که اکثر قریب به اتفاق شهرهای کشور به‌نحو شدیدی درگیر همه‌گیری ویروس کرونا هستند، از سویی تداوم این وضعیت تا خرداد 1400 ممکن است در میزان مشارکت مردمی در انتخابات تأثیر منفی بگذارد که همین مسئله موجب شده است این روزها در رسانه‌ها و محافل سیاسی بحث اعمال تغییرات در فرآیند برگزاری انتخابات بیش از پیش دست به دست شود که از جمله این تغییرات می‌توان به افزایش روزهای اخذ رأی، استفاده از صندوق‌های الکترونیکی یا اضافه کردن شعب ثابت و سیار اخذ رأی اشاره کرد.
از سوی دیگر نمایندگان مجلس شورای اسلامی این روزها درگیر بررسی جزئیات طرح «اصلاح قانون انتخابات ریاست‌جمهوری» هستند؛ طرحی که برخی مفاد آن منتقدان سرسختی از سلایق مختلف سیاسی دارد که معتقدند برخی از بندهای گنجانده‌شده در طرح به‌گونه‌ای است که در صورت اجرا، دایره انتخاب مردم را محدود خواهد کرد.
در همین راستا و با توجه به اینکه شورای نگهبان یکی از متولیان اصلی امر اجرای انتخابات به‌حساب می‌آید، برای جویا شدن از آخرین تصمیمات انتخاباتی و همچنین نظر شورای نگهبان درباره طرح اصلاح قانون انتخابات به گفت‌وگو با آقای عباسعلی کدخدایی سخنگوی شورای نگهبان نشستیم.
این عضو حقوقدان و باسابقه شورای نگهبان علی‌رغم تأکید بر این مسئله که شورای نگهبان علاوه بر صیانت از سلامت انتخابات، وظیفه حفظ سلامت مردم را نیز به‌عهده دارد، اما معتقد است که بررسی شرایط گویای آن است که نیازی به افزایش روزهای اخذ رأی نیست. وی همچنین به تشریح چالش‌های موجود در مسیر الکترونیکی شدن انتخابات و اختلاف نظرات شورای نگهبان با وزارت کشور در این حوزه می‌پردازد.
وی درباره انتقاداتی که به شورای نگهبان پیرامون کیفیت بررسی صلاحیت کاندیداها مطرح می‌شود، تصریح می‌کند که شورای نگهبان تنها جایی است که محصولاتش تضمین‌شده نیست. به‌گفته کدخدایی رأی شورای نگهبان به کاندیداها فقط رأی ابتدایی است برای حضور فرد در همان روز رأی‌گیری و روز بعد از رأی‌گیری چه فرد رأی بیاورد چه نیاورد شورای نگهبان هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال عملکرد او ندارد.
کدخدایی در بخشی دیگر از این گفت‌وگو روایتی از مراحل بررسی و تأیید دو طرح «تأمین کالاهای اساسی» و «اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها» که تصویب آنها با توجه به اختلاف نظر دولت و مجلس با حواشی مختلفی همراه بود، بیان می‌کند.
متن پیشِ‌رو مشروح گفت‌وگو با عباسعلی کدخدایی است که از منظرتان می‌گذرد:
**هدف اصلی شورای نگهبان حفظ همزمان سلامت انتخابات و سلامت مردم است
سوال: بر اساس آخرین نظر مسئولان وزارت بهداشت یکی از خوشبینانه‌ترین حالت ممکن برای توزیع واکسن کرونا، تیرماه 1400 خواهد بود و تا آن زمان تنها راهکار توصیه‌شده برای پیشگیری از همه‌گیری کرونا مسئله رعایت پروتکل‌های بهداشتی به‌ویژه فاصله اجتماعی و جلوگیری از تجمعات است. با در نظر گرفتن این گزاره و همچنین با علم به اینکه وزارت کشور 28 خرداد را موعد برگزاری همزمان انتخابات ریاست جمهوری و شوراهای شهر و روستا اعلام کرده است، شورای نگهبان برای رفع دغدغه‌های ستاد ملی مقابله با کرونا چه تدابیری را در نظر گرفته است؟
کدخدایی: نکته‌ای که اشاره کردید قابل بحث است و شاید با توجه به شرایطی که پیشِ‌رو داریم برخی تغییرات را هم داشته باشیم اما آنچه تا امروز برای شورای نگهبان و وزارت کشور مسجل شده این است که ما تلاش کنیم در عین حال که انتخابات را برگزار می‌کنیم، سلامت مردم نیز رعایت شود، به‌عبارت دیگر در این دوره از انتخابات علاوه بر سلامت فرآیند برگزاری انتخابات، مسئله سلامت مردم نیز یکی از اهداف شورای نگهبان و دیگر مجریان انتخابات خواهد بود.
** برآوردها گویای آن است که نیازی به افزایش روزهای رأی‌گیری نیست
طبیعتاً ستاد ملی مبارزه با کرونا نیز دستورالعمل‌هایی را در این حوزه در نظر دارد که باید مورد نظر مجریان انتخابات نیز قرار گیرد. آنچه تا الآن روشن شده این است که حتی‌المقدور از برخورد مردم رأی‌دهنده با سطوحی که مربوط به دستگاه‌های انتخابات است، خودداری شود، به همین خاطر ما هم در جریان برگزاری انتخابات مجلس یازدهم در اسفند ماه و هم در انتخابات میان‌‌دوره‌ای مجلس بحث اثر انگشت‌ها با استامپ را حذف کردیم و حتی برای احراز هویت نیز سعی شد به همان ارائه کارت ملی و شناسنامه اکتفا شود تا رأی‌دهندگان حداقل تماس با دستگاه‌ها را داشته باشند.
اما اینکه در جهات دیگر انتخابات چه تصمیماتی گرفته شود تا آنجا که مربوط به حوزه اجرای انتخابات باشد، شورای نگهبان و وزارت کشور نهایت همکاری را با یکدیگر خواهند داشت اما در ارتباط با برخی پیشنهادات از جمله افزایش روزهای برگزاری انتخابات مواردی است که نیازمند قانون است و اگر قرار باشد در این حوزه تصمیمی اتخاذ شود حتماً باید قانون اصلاح شود. البته براساس آخرین بررسی‌هایی که انجام شده به‌نظر نمی‌رسد که نیاز چندانی به افزایش روزهای رأی‌گیری داشته باشیم.
البته گاهی اوقات پیشنهاداتی از جمله آرای پستی و مکاتبه‌ای که در برخی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد نیز مطرح می‌شود که در ارتباط با این پیشنهاد نیز از آنجا که قانون چنین مکانیزمی را برای اخذ رأی تعریف نکرده، این مورد نیز نیازمند اصلاح قانون است، اگرچه همان‌طور که عرض کردم به‌نظر نمی‌رسد که نیازی به تغییرات در فرم برگزاری انتخابات باشد.
**وزارت کشور هیچ پیشنهادی برای افزایش روزهای رأی‌گیری به شورای نگهبان نداده است
سوال: آقای عرف به‌عنوان رئیس ستاد انتخابات کشور اخیراً در مصاحبه‌ای که با سوال داشتند، پیشنهاد اضافه کردن روزهای برگزاری انتخابات را با توجه به شرایط کرونایی در کشور مطرح کردند، با این اوصاف با توجه به اینکه ستاد ملی کرونا اختیار وضع قوانین در شرایط ویژه کرونایی را دارد، افزایش روزهای برگزاری انتخابات را چه‌میزان امکان‌پذیر می‌دانید؟
کدخدایی: ما هنوز پیشنهاد رسمی از سوی وزارت کشور و شخص آقای عرف دریافت نکردیم و بنده نیز این پیشنهاد را از طریق مصاحبه‌ای که با شما داشتند، دیدم. اتفاقاً بنده از آقای عرف سؤال کردم که "شما پیشنهاد خاصی در این حوزه دارید؟" که ایشان نیز در جواب گفتند که "خیر، صرفاً پاسخ سؤال خبرنگار سوال را دادم"!
سوال: برخی‌ها هم از سوی دیگر می‌گویند که پشت طرح پیشنهاد افزایش روزهای برگزاری انتخابات، توطئه‌هایی وجود دارد، ارزیابی شما در این رابطه چیست؟
کدخدایی: ما نسبت به این مسئله حسن‌ظن داریم و این پیشنهادات را بیشتر حمل بر حسن‌نیت می‌دانیم و نباید هم این مسائل را با این‌گونه گمانه‌زنی‌ها وارد مسیرهایی دیگری کرد، درهرحال با توجه به اینکه نزدیک به یک سال از همه‌گیری ویروس کرونا می‌گذرد و مردم و دستگاه‌های اجرایی نیز امورات خود را با شرایط جدید تنظیم کرده‌اند، می‌توان این انتظار را داشت که فرآیند انتخابات نیز همانند بسیاری از بخش‌های اقتصادی فعال بتواند به‌شکل عادی و البته رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی همانند سابق سیر قانونی خود را طی کند و نیازی به اصلاح قانون در این حوزه نداشته باشیم.
سوال: با توجه به نگرانی‌هایی که از سوی مردم برای ایستادن در صف‌های اخذ رأی وجود دارد، آیا این احتمال وجود ندارد که عدم تغییر در رویه فعلی برگزاری انتخابات، بر حضور مردم در انتخابات تأثیر منفی بگذارد؟
کدخدایی: ان‌شاءالله که این‌طور نخواهد شد، چرا که انتخابات در فصلی برگزار می‌شود که امکان حضور مردم در فضاهای باز فراهم است و می‌توان به‌خلاف انتخابات‌های گذشته به‌طور مثال در مدارس و مساجدی که شعبه اخذ رأی هستند، فرآیند اخذ رأی را از فضای بسته به حیاط این مدارس یا مساجد منتقل کرد یا می‌توان برای جلوگیری از ازدحام در شعب مرکزی همچون حسینیه ارشاد یا مسجد لرزاده، شعبه‌های اخذ رأی بیشتری در مجاورت آنها در نظر گرفت که شورای نگهبان و وزارت کشور در همین راستا در حال رایزنی و تبادل نظر هستند.
بنابراین تا آنجایی که قانون به ما اجازه بدهد سعی می‌کنیم که تسهیلات لازم را برای بالا بردن ایمنی انتخابات برای مردم مهیا کنیم، همچنین در حوزه افزایش صندوق‌های سیار نیز با توجه به اینکه منع قانونی برای این کار وجود ندارد می‌توان از نهایت ظرفیت برای سهولت فرآیند رأی‌دهی استفاده کرد.
**3 ایراد شورای نگهبان به صندوق‌های الکترونیکی اخذ رأی
سوال: در سال‌های اخیر شورای نگهبان ضمن اینکه بارها از الکترونیکی شدن فرآیند انتخابات حمایت کرده است ولی در عین حال همچنان می‌گوید که در زمینه صیانت از آرای مردم برای استفاده کردن از این صندوق‌ها با وزارت کشور اختلاف نظرهایی دارد. آقای عرف در مصاحبه با سوال گفتند که برای رفع ایرادات شورای نگهبان، 10 نسخه از این صندوق‌ها را در اختیار کارشناسان شورا قرار داده‌اند تا در صورت تأیید، شاهد استفاده از آنها برای اولین بار در فرایند انتخابات ریاست جمهوری باشیم.
کدخدایی: در این جهت هم همکاران فنی ما در حوزه‌های مختلف همکاری خوبی با وزارت کشور داشته‌اند ولی واقعیت این است که در بحث الکترونیکی شدن هم‌اکنون اکثر قریب به اتفاق فرآیند انتخابات الکترونیکی شده و تنها بخش اخذ رأی است که هنوز با امّا و اگرهایی مواجه است. در ارتباط با بخش حساس رأی‌گیری، علی‌رغم نظر مثبت شورای نگهبان برای الکترونیکی شدن اخذ رأی، کاستی‌هایی در حوزه صیانت از آرای رأی‌دهندگان وجود دارد که تا این کاستی‌ها برطرف نشود، شورای نگهبان نمی‌تواند مجوز استفاده از صندوق‌های الکترونیک را صادر کند.
ما باید این اطمینان کامل را داشته باشیم که هم تمامی رأی‌دهندگان می‌توانند با سهولت و درستی رأی خود را به صندوق‌ها بیندازند و هم در شمارش این آرا علاوه بر اینکه رأی به‌درستی شمارش می‌شود، شناسایی نیز صورت نگیرد چرا که یکی از اصول تصریحی قانون اساسی در رابطه با انتخابات، مخفی بودن رأی افراد است. سیستم‌های الکترونیک با توجه به کدها و رمزهایی که دارند ممکن است رأی افراد را شناسایی کنند که یک آسیب جدی است. نکته دوم این است که به‌هرترتیب این احتمال وجود دارد که خدای ناکرده آرای مردمی توسط دستگاه به‌اشتباه به ثبت برسد.
نکته سوم نیز این است که با عنایت به فرهنگ جامعه و عدم استفاده بخش قابل توجهی از مردم از دستگاه‌های این‌چنینی ممکن است برخی از رأی‌دهندگان با فرض اینکه احتمال اشتباه در رأی‌دهی را بدهند یا اینکه خیال کنند ممکن است به‌دلیل ناوارد بودن به این سیستم رأی‌دهی موجب تأخیر در فرآیند رأی‌دهی و ازدحام جمعیت شوند، اساساً در انتخابات شرکت نکنند و این در واقع یک نوع تضییع حق رأی‌دهنده است. البته دوستان وزارت کشور همکاری خوبی با ما داشتند و قول داده‌اند که اطمینانی را در این جهت به شورای نگهبان بدهند تا ما نیز بتوانیم از منظر صیانت از آرا به مردم تضمین‌های لازم را بدهیم.
سوال: با این اوصاف با توجه به ماهیت الکترونیکی صندوق‌ها و امکانات پیش‌فرض این صندوق‌ها برای ذخیره‌سازی اطلاعات مربوط به رأی‌دهندگان، به‌نظر نمی‌رسد که الکترونیکی شدن انتخابات امری دست‌یافتنی باشد.
کدخدایی: اتفاقاً این‌طور نیست و مشکلات موجود در مسیر الکترونیکی شدن انتخابات همانند دیگر فرآیندهای مرتبط با انتخابات که به‌مرور مشکلاتشان مرتفع شد، قابل حل است. همان‌طور که عرض کردم مذاکرات مشترک ما با دوستان وزارت کشور در این زمینه در جریان است و این مسئله تا رسیدن به راهکاری مشخص ادامه خواهد داشت.
سوال: با توجه به روند مذاکرات میان شورای نگهبان و وزارت کشور می‌توان امیدوار بود که در انتخابات 1400 برای اولین‌بار از صندوق‌های الکترونیک استفاده شود؟
کدخدایی: نمی‌توانم از الآن در این رابطه پیش‌بینی یا پیشگویی داشته باشم.
**احراز صلاحیت کاندیداها منوط به واقعیتهای پرونده آنها و رأی نهایی اعضای شورای نگهبان است
سوال: در حوزه احراز صلاحیت‌ها برخی معتقدند شورای نگهبان برای برقراری تعادل سیاسی میان کاندیداها، اشخاصی را تأیید صلاحیت می‌کند که در مقایسه با چهره‌های ردصلاحیت‌شده انتظار تأیید صلاحیت آنها نمی‌رود، به‌طور مثال تأیید صلاحیت آقای مهندس غرضی در سال 92 و آقای هاشمی‌طبا در سال 96 کمی دور از انتظار به‌نظر می‌رسید، آیا شورای نگهبان واقعاً چنین ملاحظات سیاسی را در تأیید صلاحیت کاندیداها مدنظر قرار می‌دهد؟
کدخدایی: ما در بحث انتخابات به‌ویژه انتخابات ریاست جمهوری دو معیار برای اعلام نتایج بررسی‌ها داریم؛ معیار اول اینکه شرایط کلی کاندیداهای ریاست جمهوری مورد بررسی قرار می‌گیرد و معیار دوم نیز رأی و نظر اعضای شورای نگهبان است. همان‌طور که می‌دانید شورای نگهبان یک مجموعه واحد که تحت فرماندهی یک شخص باشد نیست، 12 نفر عضو این شورا هستند که در بیان نظرات و آرا کاملاً مستقل عمل می‌کنند. بعد از اینکه پرونده افراد در صحن مطرح می‌شود، هر 12 عضو در رابطه با این افراد رأی می‌دهند و آرای آنها نیز مخفی است و این‌طور هم نیست که رأی و نظر اعضا در مورد یک فرد همواره ثابت باشد، ممکن است نظر هریک از اعضا نسبت به یک کاندیدا به‌دلایل مختلف از جمله اطلاعات بِروزشده، در یک دوره مثبت و در دوره بعد منفی باشد.
بنابراین مجموع آرای اعضای شورای نگهبان است که تعیین‌کننده تأیید یا عدم تأیید صلاحیت یک کاندیدا خواهد بود. اگر هریک از کاندیداها حائز حداقل 7 رأی اعضا نباشد، طبیعتاً ناچار به اعلام عدم احراز صلاحیت او هستیم، بنابراین هیچ‌گاه این‌طور نبوده که خدای نکرده ما تنها بر اساس نظر یک فرد، درباره یک کاندیدا اظهار نظر کنیم، واقعیت این است که سازوکار عمل شورا بر واقعیتهای پرونده کاندیداها و رأی نهایی اعضای شورا استوار است.
**نظر یک عضو شورای نگهبان نسبت به یک طرح به‌منزله نظر نهایی شورا نیست/ هرگونه هماهنگی مجلس و شورا درباره تدوین اصلاح انتخابات ریاست‌جمهوری را رد می‌کنم
سوال: طرح اصلاح قانون انتخابات ریاست جمهوری در شرایطی این روزها در دستور کار مجلس قرار دارد که از زمان انتشار متن آن انتقادات زیادی به برخی مواد آن از جمله مواد مرتبط با شرایط رجل سیاسی و مذهبی از سوی کارشناسان مطرح شده است. با توجه به اینکه اخیراً آقای ابوترابی از اعضای کمیسیون شوراها گفته است که آقای محمد دهقان عضو حقوقدان شورا در جریان جزئیات این طرح قرار دارد، آیا این طرح با هماهنگی شورا تدوین و نگارش شده است؟
کدخدایی: مسئله‌ای که بارها مورد تأکید بنده نیز قرار گرفته این است که رایزنی‌ها و مشورت‌های کارشناسی که اعضا و کارشناسان شورا با نمایندگان مجلس انجام می‌دهند، هیچ‌یک به‌منزله نظر شورای نگهبان نیست، حتی در بررسی طرح‌های دوفوریتی که 2 تن از اعضای شورا در صحن مجلس حاضر هستند و ممکن است آن دو عضو نظر و پیشنهاداتی در ارتباط با طرح مورد بررسی بدهند، به هیچ وجه نظر آنها به‌منزله نظر نهایی شورای نگهبان نیست، منتها اگر نماینده‌ای با بنده تماس بگیرد و در ارتباط با یک طرح یا لایحه نظر کارشناسی بخواهد، بنده نیز آنچه به ذهنم می‌رسد بیان می‌کنم اما این مسئله به هیچ عنوان به‌منزله نظر شورای نگهبان نیست، این مسئله در ارتباط با طرح اصلاح قانون انتخابات نیز صدق می‌کند، به همین جهت بنده هرگونه هماهنگی مجلس و شورای نگهبان برای تدوین و نگارش طرح مذکور را رد می‌کنم اما بههرحال از آنجا که این طرح به‌نوعی ارتباط مستقیمی با مسئولیت‌های شورای نگهبان دارد، طبعاً ما نیز حساسیت بیشتری نسبت به آن داریم.
**سیستم انتخاباتی فعلی با شرایط امروز کشور همخوانی نداشته و نیازمند اصلاح است
اولاً اقدام مجلس برای اصلاح نواقص موجود در قانون فعلی انتخابات را به‌فال نیک می‌گیریم چرا که ما بارها اعلام کرده‌ایم که سیستم انتخاباتی فعلی در برخی حوزه‌ها با شرایط امروز کشور همخوانی نداشته و نیازمند اصلاح است. بههرحال فارغ از اینکه قانون اساسی شورای نگهبان را مکلف به بررسی صلاحیت کاندیداهای ریاست جمهوری از منظر رجل سیاسی و مذهبی کرده است، آیا خود مجلس نباید نسبت به شایستگی‌های افراد برای نمایندگی مجلس مصادیقی را تعیین کند؟ آیا هر شخصی با یک مدرک تحصیلی و سابقه کاری حداقلی می‌تواند صلاحیت حضور در مجلس را داشته باشد؟ ما الآن مشکلمان در این گونه مسائل است و هیچ‌گاه به مسئله شایستگی‌ها پرداخته نشده است و همین موضوع موجب می‌شود تا 16 هزار نفر در انتخابات مجلس ثبت‌نام کنند.
در تمامی نظام‌های انتخاباتی ابزارهایی برای احراز شایستگی‌ها وجود دارد و عموماً احزاب سیاسی هستند که وظیفه بررسی شایستگی‌ها و صلاحیت افراد را به‌عهده دارند که به‌هرترتیب در کشور ما چنین سازوکاری وجود ندارد و متأسفانه هر شخصی با دارا بودن حداقل شرایط کاندیداتوری به خود اجازه ورود به انتخابات را می‌دهد، این یک اشتباه است که در جامعه سیاسی ما نهادینه شده است که البته اشتباه یک نفر هم نیست و خیلی از فعالان سیاسی ما در همه گروه‌ها و احزاب مقصر هستند.
آنها که یک‌زمانی بدون توجه به شایستگی‌ها، تشویق به ثبت‌نام حداکثری می‌کردند، در بروز چنین وضعیتی سهیم هستند. مجلس می‌تواند مکانیزم‌هایی را برای احراز شایستگی‌ها در نظر بگیرد، البته این به‌هیچ‌وجه به‌معنای موافقت ما برای افزایش مسئولیت‌های شورای نگهبان نیست.
سوال: بههرحال در طرح مذکور افزایش اختیاراتی برای شورای نگهبان به‌ویژه در حوزه ارزیابی کارآمدی کاندیداها در نظر گرفته شده است که در این رابطه برخی کارشناسان معتقدند این اقدامات در نهایت منجر به این می‌شود که این باور در مردم ایجاد شود که گویا قرار است رأی آنها محدود شود و به‌نوعی نظارت استصوابی شورای نگهبان به نظارت تعیینی تغییر کند.
کدخدایی: البته شما به حوزه ریاست جمهوری اشاره کردید که من هنوز به این حوزه وارد نشدم، در این حوزه نیز همین مسئله است، بههرحال قانون اساسی تصریح کرده است که تشخیص صلاحیت کاندیداها از منظر رجل سیاسی و مذهبی به‌عهده شورای نگهبان است اما عده‌ای در این رابطه معتقدند که در این حوزه تماماً اختیار با مردم است، آیا اگر واقعاً این‌طور باشد اساساً وجود شورای نگهبان خاصیتی دارد؟ حالا شما فرض کنید که اصلاً قانون اساسی نیز هیچ‌گونه مرجعی را برای بررسی صلاحیت نامزدها مشخص نکرده بود، آیا باز هم در چنین شرایطی نیاز به مرجعی برای ارزیابی صلاحیت کاندیداها نبود؟ آیا در کشورهای دیگر کاندیداها مستقیماً به مردم معرفی می‌شوند یا اینکه ابتدا از فیلترهای مشخصی عبور می‌کنند؟
در همین انتخابات اخیر آمریکا، آیا ترامپ و بایدن مستقیماً کاندیدای ریاست جمهوری شدند یا اینکه احزاب آنها را به مردم معرفی کردند؟ آیا اینکه در آمریکا و بسیاری دیگر از کشورها این احزاب هستند که کاندیداها را به مردم معرفی می‌کنند این دخالت در رأی مردم یا مهندسی انتخابات است؟ بنابراین در تمامی کشورها بههرحال یک مرجعی برای ارزیابی کاندیداها وجود دارد و این‌طور نیست که یک فرد بدون داشتن صلاحیت حداقلی بتواند در جایگاه کاندیداها خود را در معرض رأی مردم قرار دهد.
**ممکن است شورای نگهبان نیز در احراز صلاحیت‌ها مرتکب اشتباه شود
به‌طور مثال در انتخابات مجلس، نهادهای 4گانه تمامی اطلاعات ثبت‌شده از نامزدها را برای بررسی صلاحیت در اختیار شورای نگهبان قرار می‌دهند، در اینجا سؤالی که مطرح می‌شود این است؛ آیا اگر شورای نگهبان از وظیفه ذاتی خود منع شود، مردم بدون در اختیار داشتن اطلاعات از پرونده نامزدها، می‌توانند انتخاب درستی داشته باشند؟ بنابراین سخن دوستانی که از آزادی مطلق مردم برای تعیین کاندیداها سخن می‌گویند به‌نظر نوعی نقض غرض است.
در ارتباط با کاندیداهای ریاست جمهوری نیز همین رویه برقرار است و باید یک مرجعی صلاحیت کاندیداها را از منظر ویژگی‌های رجل سیاسی و مذهبی مورد بررسی قرار دهد، البته اینکه این گزاره مطرح می‌شود که به‌طور مثال "شورای نگهبان در ارتباط با فلان کاندیدا اشتباه کرده است"، بله، ممکن است شورای نگهبان نیز در بررسی صلاحیت‌ها دچار خطا و اشتباه شود ولی بههرحال آنچه در تمامی انتخابات‌ها در سراسر دنیا مرسوم است این است که پیش از مرحله اخذ آرای مردمی، مراحلی نیز برای ارزیابی صلاحیت نامزدها تعریف شده است.
**بنده هم منتقد برخی مواد طرح اصلاح قانون انتخابات ریاست‌جمهوری هستم/ ولی این طرح هنوز نهایی نشده است
البته اینکه در طرحی که مجلس تدوین کرده چه نکاتی مطرح شده است شاید بنده نیز در برخی مواد طرح با منتقدان همنظر باشم کما اینکه هنوز معتقدم برخی بندهای آن اشکال دارد ولی من نمی‌توانم تا پیش از ارسال این طرح به شورای نگهبان اظهار نظر رسمی داشته باشم، بنابراین باید منتظر بود و دید که تکلیف این طرح در مجلس چه می‌شود و این احتمال نیز وجود دارد که ایرادات آن در زمان بررسی در صحن مرتفع شود اما آنچه مسلم است این است که شورای نگهبان به طرحی که رأی مردم را محدود کند، رأی مثبت نخواهد داد.
**شورای نگهبان هیچ‌گاه مدعی این نبوده است که افراد تأییدصلاحیت‌شده فاقد هرگونه ایراد هستند
سوال: معیار اعضای شورای نگهبان برای بررسی کارآمدی کاندیداها در حوزه‌های تخصصی از جمله حوزه اقتصادی یا دفاعی، امنیتی یا فرهنگی چیست؟ و چه تضمینی وجود دارد که کاندیداهایی که در نهایت برنامه‌های آنها مورد تأیید اعضای شورای نگهبان قرار گرفت، پس از موفقیت در انتخابات به اجرای این برنامه‌ها پایبند باشند؟ این سؤال را از این باب می‌پرسم که در شرایط کنونی که چنین اصلاحات بر قانون انتخابات وضع نشده است، اصلاح‌طلبان معتقدند که این شورای نگهبان بوده که آقای روحانی را در سال 92 تأیید کرده است و آنها از گزینه مورد تأیید شورا حمایت کردند و گله‌گزاری اصلی مردم ابتدا باید از شورا باشد و با این‌گونه ادبیات سعی در شانه خالی کردن از مسئولیت حمایت از آقای روحانی دارند، حال شما فرض کنید چنین قیدهایی نیز به قانون فعلی زده شود، آن‌وقت می‌توان تصور کرد که چه فضای بازتری برای فرافکنی گروه‌های سیاسی فراهم شود.
کدخدایی: این مسئله‌ای که شما مطرح کردید دو بخش دارد؛ بخش اول آن که فرافکنی است و اینکه برخی باری‌به‌هرجهت هر مطلبی را که به ذهنشان می‌آید مطرح می‌کنند. اما اگر بخواهیم با دقت در این رابطه اظهار نظر کنیم، اعضای شورای نگهبان بر اساس قوانین موجود و همچنین سوابق اجرایی و مدیریتی که یک کاندیدا دارد، نسبت به او اعلام نظر می‌کنند. سؤالی که اینجا مطرح می‌شود این است؛ آیا هر فردی که شورای نگهبان تأیید صلاحیت کرد دیگر اساساً فاقد هرگونه عیب و ایراد است؟ قطعاً این‌طور نیست و شورای نگهبان نیز هیچ‌گاه مدعی چنین مسئله‌ای نبوده است.
* شورای نگهبان نمی‌تواند و نباید درباره رفتار 4 سال آینده نامزدها تضمینی بدهد
در یک انتخاباتی مثل مجلس در دوره اخیر دیدید که غفلتی شده بود و مدرک تحصیلی یکی از کاندیداها به‌درستی مورد بررسی قرار نگرفته بود، آیا این به‌معنی آن است که آن فرد الزاماً دارای صلاحیت است؟ نه، بالاخره یک جایی هم پیش می‌آید که غفلتی در حوزه بررسی صلاحیت‌ها اتفاق بیفتد. ما می‌گوییم بر اساس مجموع اطلاعاتی که داریم و توان بررسی‌ای که داشتیم ایشان مثلاً صالح است ولی به‌شکل مطلق و الی الابد تأیید نمی‌کنیم و تأکید می‌کنیم که احراز صلاحیت‌ها مختص یک دوره چهارساله است، به همین دلیل است که نمایندگان مجلس و رئیس جمهور وقت زمانی که بار دیگر قصد ثبت‌نام در انتخابات را داشته باشند مجدداً باید صلاحیت آنها مورد بررسی شورای نگهبان قرار گیرد.
نکته دوم این است که شورای نگهبان تضمین‌کننده رفتار افراد نیست. من یک‌جایی به‌شوخی مطلبی را گفتم ولی اینجا به‌جدیت می‌گویم که شورای نگهبان تنها جایی است که محصولاتش تضمین‌شده نیست و نمی‌توانیم این تضمین را بدهیم که رفتار نمایندگان یا رؤسای جمهور طی 4 سال رفتاری درست باشد، بر همین اساس است که بارها اتفاق افتاده است که شورای نگهبان نمایندگان مجلس را که قصد حضور مجدد در انتخابات را داشته‌اند به‌دلایل مختلف رد صلاحیت کرده است، حتی در حوزه ریاست جمهوری کسانی بوده‌اند که قبلاً تأیید شده بودند در دوره بعد به‌دلیل رفتارشان رد شده‌اند.
**رأی شورای نگهبان به افراد صرفاً مختص حضور آنها در همان روز رأی‌گیری است
کسی نمی‌تواند به شورای نگهبان این ایراد را بگیرد که چرا فلان شخص را در یک دوره تأیید کرده در دوره بعدی رد کرده است. ما با یک شرایط زمانی شخصی را تأیید کردیم ولی در شرایط فعلی وقتی وضعیت او مورد بررسی قرار می‌گیرد، این فرد شرایط لازم برای احراز صلاحیت را ندارد. از سوی دیگر؛ آیا شورای نگهبان از نظر قانونی حق نظارت بر کیفیت اجرای برنامه‌های کاندیداها را دارد، مثلاً می‌توانیم برای رئیس‌جمهور یا حتی نمایندگان مجلس تکلیف کنیم که فلان برنامه را پیاده‌سازی کنند؟ بنابراین رأی شورای نگهبان فقط رأی ابتدایی است برای حضور فرد در همان روز رأی‌گیری و روز بعد از رأی‌گیری چه فرد رأی بیاورد چه نیاورد شورای نگهبان هیچ‌گونه مسئولیتی در قبال عملکرد او ندارد و هیچ وقت هم این ادعا را نداشته است، بنابراین این انتظار معقول نیست که عده‌ای بگویند چون شورای نگهبان یک شخص را تأیید کرده است پس تبعات رفتار این شخص طی یک دوره چهارساله به شورای نگهبان بازمی‌گردد.
سوال: با تمام این تفاصیل و با توجه به زمان باقی‌مانده به انتخابات 1400 چه‌میزان امکان دارد که طرح مذکور به انتخابات آتی ریاست جمهوری برسد؟
کدخدایی: دوستان ما در مجلس نزدیک به دو ماه است که هر هفته اعلام می‌کنند که دیگر این هفته طرح اصلاح قانون انتخابات در صحن بررسی می‌شود ولی در عین حال تاکنون بررسی این طرح به تعویق افتاده است، بنابراین رسیدن این طرح به انتخابات 1400 منوط به سرعت عمل مجلس است. البته پس از اتمام بررسی طرح طبیعتاً شورای نگهبان نیز فرصت 20روزه برای بررسی آن در اختیار خواهد داشت و ممکن است ما نیز ایراداتی به برخی بندهای این طرح داشته باشیم، در هر حال برای اینکه طرح مذکور به انتخابات 1400 برسد باید تا پیش از آغاز فرآیند ثبت‌نام‌ها یعنی 11 اسفند، با طی مراحل قانونی تبدیل به قانون شده و ابلاغ شده باشد.
** نقش شورای نگهبان در پرشورکردن انتخابات حداقلی است
سوال: در بحث مشارکت مردمی در انتخابات عده‌ای معتقدند که شورای نگهبان نقشی بسزا در پرشور کردن انتخابات دارد و می‌تواند با باز گذاشتن احراز صلاحیت‌ها و عدم سختگیری در این حوزه در افزایش مشارکت نقشی بسزا ایفا کند، گروهی دیگر نیز معتقدند که اساساً شورای نگهبان هیچ نقشی در پررنگ کردن حضور مردمی در انتخابات ندارد و گروهی دیگر نیز در این رابطه نگاهی بینابینی دارند و بر این باورند که شورای نگهبان با در نظر گرفتن تدابیری می‌تواند سلایق بیشتری را در انتخابات دخیل کند، نظر شما در این رابطه چیست؟
کدخدایی: براساس نظرسنجی‌هایی که دستگاه‌های مختلف در حوزه انتخابات انجام داده‌اند همواره میزان دخالت رفتار شورای نگهبان جزو حداقل‌ها است و در نقطه مقابل یکی از عوامل اصلی و تأثیرگذار در افزایش مشارکت مردمی معیشت مردم و رفتار مسئولین و میزان پایبندی آنها به وعده‌هایی است که به مردم داده‌اند، بنابراین شورای نگهبان و بررسی صلاحیت‌ها همواره یک رقم ناچیزی است که تأثیر آن به چشم نمی‌آید، به‌علاوه اینکه؛ مگر ما در همه ادوار گذشته انتخابات از تمامی سلایق و گروه‌های سیاسی تأیید صلاحیت نکردیم؟ در همین دوره، نمایندگانی که از گروه‌های معترضین تأیید صلاحیت شده‌اند چند نفر بودند؟ ما در کل 75 نفر از نمایندگان مجلس دهم را تأیید صلاحیت نکردیم در حالی که 117 نفر آنها در عین حال که تأیید شده بودند، نتوانستند اعتماد مردم را بار دیگر جلب کنند و در انتخابات شکست خوردند، اینجا که دیگر شورای نگهبان مقصر نبوده است. برآیند مجالس و دولت‌های گذشته نیز همیشه همین بوده است. از یک سو به ما می‌گویند که "شما در بررسی صلاحیت‌ها آن‌طور که باید و شاید سختگیری نکردید و باید مسئولیت عملکرد ضعیف رئیس جمهور یا نمایندگان مجلس را بپذیرید" و از سوی دیگر می‌گویند که "چرا با سختگیری‌های بیجا مانع پرشور شدن انتخابات می‌شوید"! درحالی که ما همواره با معیارهای حداقلی صلاحیت‌ها را بررسی می‌کنیم.
**شورای نگهبان با هیچ مجلسی به‌معنای سیاسی آن عقد اخوت نبسته است
سوال: در هفته اخیر دو طرح تأمین کالاهای اساسی و اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها از سوی مجلس به تصویب رسیده که شورای نگهبان پس از یک مرحله ایراد گرفتن از هر دو طرح بلافاصله آنها را تأیید کرده است، با توجه به اینکه دولت با هر دو طرح به‌نوعی مخالف بود عده‌ای می‌گویند که شورای نگهبان به‌خلاف مجالس گذشته با مجلس یازدهم هماهنگی بسیار زیادی دارد، شما این ادعا را چقدر درست می‌دانید؟
کدخدایی: شورای نگهبان با هیچ مجلسی به‌مفهوم سیاسی آن عقد اخوت نبسته است. ما نسبت به همه مجالس نگاه نظارت و تقنین را به‌شکل جدی دنبال کرده‌ایم و اتفاقاً اشکالاتی که به همین دو طرح نیز گرفته شده در همین راستا بوده است، چرا که اگر ادعای منتقدان در این حوزه درست بود، شورای نگهبان باید بلافاصله این دو طرح را مورد تأیید قرار می‌داد، از سوی دیگر هر دو طرح به‌شکل دوفوریتی مورد بررسی قرار گرفته است و بارها در مجالس گذشته این اتفاق تکرار شده است که طرح‌های دو فوریتی ابتدا از سوی شورای نگهبان رد می‌شود و مجلس در همان روز بار دیگر ایرادات شورای نگهبان را مورد بررسی قرار داده و رفع کرده باشد و بار دیگر طرح را به شورای نگهبان ارجاع داده باشد و در نهایت با رفع ایرادات شورای نگهبان طرح مورد تأیید قرار گرفته باشد، من تعجب می‌کنم که چرا برخی از دوستان ما در دولت چنین اظهارنظراتی کرده‌اند.
اتفاقاً نگاه ما به این دو طرح مجلس خیلی هم انتقادی بود و شاید سه یا چهار روز بود که نمایندگان محترم با کارشناسان شورای نگهبان و حتی با خود اعضا برای رفع ایرادات در تماس بودند و این‌طور نبوده است که به‌فرض در یک صبح چهارشنبه مصوبه‌ای به شورا بیاید و اعضا بدون هیچ پیش‌زمینه‌ای در ارتباط با آن مصوبه بخواهند نظری داده باشند، بلکه طرح هسته‌ای پیش از ارائه به صحن به‌مدت چند هفته در جلسات متعددی مورد بررسی قرار گرفته بود و حتی بسیاری از ایرادات آن پیش از طرح در صحن مرتفع شده بود، با این حال هم در طرح معیشتی و هم در طرح هسته‌ای ایراداتی به طرح مجلس وارد شد که این موضوع بیانگر این است که شورای نگهبان به هیچ عنوان با هیچ مجلسی از جمله مجلس یازدهم عقد اخوت نبسته است.
لازم است این نکته را نیز مورد تأکید قرار دهم که در شرایطی که شورای نگهبان اکثر مصوبات مجلس را در زمان یک یا نهایت دو ساعته مورد بررسی قرار می‌دهد، ولی در عین حال هم برای طرح معیشتی و هم طرح هسته‌ای زمانی در حدود 4 یا 5 ساعت وقت اختصاص داده شد و تمامی پیشنهادات اعضای شورا به‌دقت مورد بررسی قرار گرفت و حتی ملاحظات دولت نیز در این جلسات دیده شد ولی بههرحال نظر اعضا بر این بود که هر دو طرح مورد تأیید قرار گیرد، البته این‌طور نبوده است که این دو طرح با اتفاق آرا و بدون مخالف به تأیید اعضا برسد و قطعاً مخالفینی نیز میان اعضای شورا داشته است.
**بی‌اطلاعی دولت از طرح هسته‌ای مجلس حقیقت ندارد
سوال: این را که مقامات دولتی مدعی شده بودند که مجلس در هیچ‌یک از مراحل، آنها را در جریان طرح هسته‌ای قرار نداده بود تأیید می‌کنید؟
کدخدایی: البته این ربطی به شورای نگهبان نداشت ولی چون یک مسئله فرعی بود و مطرح شده بود ما نیز یک تحقیقی کردیم و بر اساس گزارشی که مجلس به ما داد نمایندگان وزارت امور خارجه و سازمان انرژی اتمی در دو جلسه که با حضور طراحان طرح هسته‌ای برگزار شده بود، حضور داشتند، مضاف بر اینکه در روز تصویب طرح نیز قاعدتاً معاون پارلمانی دولت و معاون پارلمانی سازمان انرژی اتمی حضور داشتند، بنابراین به‌نظر نمی‌رسد که این مسئله واقعیت داشته باشد.
**ایرادات گرفته‌شده به طرح مالیات بر خانه‌های خالی در راستای صیانت از حقوق مردم است
سوال: در ارتباط با طرح مالیات بر خانه‌های خالی، ابهاماتی که پیرامون علل دو بار ارجاع این طرح از سوی شورای نگهبان به مجلس به وجود آمده، موجب شده است از سویی برخی‌ها مجلس را متهم به نگارش طرح‌های غیرکارشناسی و پوپولیستی کنند و از سوی دیگر با توجه به هدف این طرح که در نهایت منجر به متضرر شدن سوداگران بازار مسکن و متمولان جامعه می‌شود که دارای چندین خانه خالی هستند، عده‌ای شورای نگهبان را متهم به حمایت سرسختانه از مالکیت خصوصی در راستای اعتقاد به تفکرات راستگرایانه در حوزه اقتصاد می‌کنند.
کدخدایی: از این هجمه‌ها و تهمت‌ها و افتراها نسبت به شورای نگهبان زیاد است و ما نیز آنها را واگذار می‌کنیم به خدای بزرگ. عده‌ای از سر نادانی این‌گونه حرفها را می‌زنند و عده‌ای نیز متأسفانه بغض و کینه‌ای نسبت به شورای نگهبان دارند، اما توجه داشته باشید که ما در حوزه تقنین و نظارت دارای دو معیار اصلی قانون و شرع مقدس هستیم. بهتر است به جای اینکه دوستان از این حرفها بزنند و شورای نگهبان را به راست روی یا چپ روی متهم کنند، رویه شورای نگهبان را به شکل حقوقی و فقهی نقد کنند. اتفاقاً شورای نگهبان همواره پاسدار حقوق مردم بوده و ایراداتی که به طرح خانه‌های خالی نیز گرفته در راستای صیانت از حقوق مردم بوده است.
اما در ارتباط با شائبه غیرکارشناسان بودن این طرح باید بگویم که دوستان ما در مجلس طرح‌های خوبی را به مرحله نگارش درآورده‌اند و در این رابطه نیز شورای نگهبان نسبت به اصل این طرح ایرادی را وارد نکرده است و اساساً در صلاحیت شورای نگهبان نیست که درباره کارشناسی بودن یا نبودن یک طرح نظری بدهد. چرا که تشخیص این مسئله با نمایندگان محترم مجلس است و وظیفه ما در شورای نگهبان این است که بررسی کنیم آیا خلاف شرع و قانون اساسی هست یا خیر.
به هر حال علی رغم اینکه درباره این طرح مشورت‌هایی با کارشناسان ما در شورای نگهبان صورت گرفته بود ولی به هر حال ایرادات به آن وارد می‌شد که موجب شد دو بار در مسیر مجلس و شورا رفت و برگشت داشته باشد. بنابراین شورای نگهبان از این مسئله هراسی ندارد که چه طرحی باشد، چه نمایندگان و چه مجلسی طرح را به تصویب رسانده‌اند و بدون در نظر گرفتن چنین مباحثی به وظیفه قانونی خود عمل می‌کند. ما نمی‌توانیم به این بهانه که علیه ما شعار می دهند و فی المثل ما را متهم به چپ گرایی یا راستگرایی می‌کنند، موازین شرعی و قانونی را زیر پا بگذاریم.
** ایرادات طرح مالیات بر خانه‌های خالی رفع شده است/ بررسی مجدد طرح در هفته جاری
در هر حال ایرادات مرحله دوم نیز گویا مرتفع شده و احتمالاً در جلسه این هفته شورا مورد بررسی قرار می‌گیرد و اگر ایراد دیگری نداشت، مورد تایید اعضا قرار خواهد گرفت. البته اینجا می‌خواهم استفاده کنم از این انتقادات و بگویم که آفتاب آمد دلیل آفتاب! شما در سوالات قبلی اشاره کردید که عده ای شورای نگهبان را متهم به این می‌کنند که با مجلس یازدهم اصطلاحاً پسر عمو شده‌اند ولی در عین حال در بررسی طرح مالیات بر خانه‌های خالی عده‌ای دیگر می‌گویند که ما در مسیر طرح‌های مجلس سنگ اندازی می‌کنیم. این مسئله بیانگر این است که مسیر شورای نگهبان درست است و نه با دولت و نه با مجلس در بیان نظرات فقهی و قانونی هیچ رودربایستی نداریم.
