به گزارش سرویس اقتصادی پایگاه 598، وحید شقاقی، استاد دانشگاه خوارزمی و کارشناس مسائل اقتصادی در گفت‌وگو با «فرهیختگان» مراودات اقتصادی ایران و چین در سال‌های اخیر را مورد بررسی قرار داد و آینده پیش‌روی این روابط را تحلیل کرد. مشروح این گفت‌وگو در ادامه از نظر می‌گذرد.
وضعیت همکاری‌های تجاری میان ایران و چین چگونه است و در چه شرایطی آنها حاضرند با وجود فشار آمریکایی‌ها با ما همکاری اقتصادی داشته باشند؟
بحث چینی‌ها این است که ما یک‌بار و بعد از
انعقاد و اجرای برجام، ناگهان مسیر تجارت، سرمایه‌گذاری و مبادلات اقتصادی
خود را به‌سمت کشورهای اروپایی تغییر دادیم. این اتفاق دقیقا مربوط به ایام
بعد از برجام است که خب برای طرف چینی عجیب و غریب بود و انتظار چنین
اقدامی را نداشتند. به‌یاد دارم در جریان بازدیدی که از چین داشتم، آنها
بسیار ناراحت بودند که چرا بعد از برجام، ایران آنها را رها کرده و به‌سمت
کشورهای اروپایی رفته است. البته این مساله طبیعی است که در روابط اقتصادی
نمی‌توان به یکدیگر اعتماد کرد ولی معمولا شرکا باید به‌نحوی برنامه‌ریزی
کنند که تعامل اقتصادی دوطرفه برقرار باشد.
ما هم معتقدیم هرگونه تعامل یک‌طرفه آسیب‌پذیری را بیشتر می‌کند لذا توازن تجاری مشخص یا تعادل تجاری بین دو کشور باید برقرار باشد. در مقابل باید توجه کنیم که چینی‌ها هم نگرانی‌هایی دارند همچنان که گفتم نگرانی تکرار اتفاق قبلی هستند می‌گویند شما بعد از برجام به‌سمت اروپا سوق داده شدید و قراردادها را با ما کنسل کردید و تغییر مسیر به‌سمت اروپا دادید و ممکن است دوباره چنین اتفاقی رخ دهد. البته این طرف هم حرف‌هایی بود، طرف ایرانی هم می‌گفت از بابت کیفیت و قیمت چینی‌ها کار را گران تمام کرده بودند. در کل اینها مسائل چالشی است که باید حل شود ولی درمجموع هر چقدر ما بتوانیم یک توازن تجاری برقرار کنیم بین ایران و چین می‌تواند حداقل این رابطه را مستحکم‌تر کند. هرگونه رابطه‌ای اعم از رابطه انسانی و رابطه کشوری که یک‌طرفه باشد گسست دارد و دوامی نخواهد داشت. ما منابع معدنی، نفت و گاز و امثالهم را می‌توانیم به چینی‌ها بدهیم و آنها هم متعاقبا می‌توانند کالا یا خدماتی را در اختیار ما قرار دهند. امروز چین از زوایای مختلف یا جایگاه اول یا دوم اقتصاد را در جهان در دست دارد و اینکه ما بتوانیم شریک تجاری آنها باشیم ارزشمند است و از این‌رو ممکن است درمجموع آن راهبرد بلندمدتی که با چینی‌ها دنبال می‌شود شاید برخی از این مسائل را حل کند. به‌نظر من ایران با چین باید بتواند روی بحث راهبرد بلندمدت خود مبتنی‌بر ظرفیت‌های بالقوه‌ای که طرفین دارند کار کند. باید ایرانی‌ها موضوعات و محورهایی را که می‌توانند با چینی‌ها هم در شرایط تحریم و هم در شرایط پس از تحریم کار کنند روی میز بگذارند و برای بلندمدت توافقات ناگسستنی انجام دهند.
*حداقل مسیر دور زدن تحریم‌ها استفاده از شرکت‌های واسط است
چین در شرایط تحریم چطور ممکن است پای کار ما بیاید؟
بخشی از سیستم اقتصادی در چین به‌خاطر شرایط تحریمی الان ترس و واهمه دارد. اما وقتی ما درباره چین صحبت می‌کنیم یک‌بار درباره دولت چین است و یک‌بار درباره بانک‌ها و شرکت‌های چینی است. دولت چین با بانک‌ها و شرکت‌ها ماهیت متفاوتی دارد. شرکت‌های مختلف خصوصی در چین با آمریکایی‌ها تبادل مالی، تجاری و اقتصادی دارند و از این لحاظ به‌خاطر جریمه‌های احتمالی که ممکن است درنتیجه همکاری با ایران از سوی آمریکایی‌ها شامل حالشان شود واهمه دارند. اما درمقابل همکاری با دولت چین مشکلات کمتری دارد. درمورد هر دوی اینها البته راه‌هایی برای فعالیت اقتصادی وجود دارد و لذا باید تلاش شود تا مشکلاتی که بعضا این روزها دیده می‌شود حل شوند، یعنی به روش‌هایی که امکان تحریم و فشار را کاهش دهند باید متوسل شد. ساده‌ترین این روش‌ها هم این است که بتوانیم در شرایط تحریم حداقل شرکت‌های واسط ایجاد کرده و با آنها کارها را جلو ببریم تا این مساله را پوشش دهد. اگر دنبال این هستیم که با شرکت‌ها و بانک‌های چینی تعامل کنیم باید آن شرکت‌های واسط به‌نحوی برای پوشش این وضعیت استفاده شود در ضمن دوران تحریم همیشه باقی نمی‌ماند و تحریم‌ها تا یک زمانی هست و یک زمانی ممکن است شدت آن کم و زیاد شود.
*چینی‌ها علنی می‌گفتند شما ما را بعد از برجام دور زدید/ توافق بلندمدت می‌تواند بخشی از بدبینی‌ها را مرتفع کند
قراردادهایی که بیان کردید با چینی‌ها کنسل کردیم چه قراردادهایی بود؟
بیشتر این قراردادها مربوط به حوزه انرژی بود، ما قراردادهای نفتی در پروژه‌های مختلفی با چین داشتیم که بخشی از آنها ملغی شد و دلخوری چینی‌ها را پدید آورد. اینها البته با توجه به ناراحتی‌هایی است که چینی‌ها خیلی علنی داشتند و آنها را بیان می‌کردند. چینی‌ها خودشان علنی اعلام می‌کردند که شما ما را دور زدید و از این مساله ناراحت بودند.
راهبرد بلندمدت اگر با فرض یک تعادل تجاری و توازن تجاری خوب تعریف شود می‌تواند بخشی از این بدبینی‌ها و چالش‌ها را کمتر کند.
ممکن است تحت همین رفتاری که توضیح آن را دادید، این همکاری از جانب چین منوط به این شود که دولت روحانی تغییر نظر یا تغییر رفتار دهد یا چینی‌ها بگویند با حاکمیت کار می‌کنیم؟
نگاه چینی‌ها هم عمدتا به حاکمیت است تا دولت‌ها! علاوه‌بر اینکه یک قرارداد بلندمدت فرادولتی است، در این سال‌ها آنها هم به این نتیجه رسیده‌اند که همکاری حاکمیت ایران بهتر جواب می‌دهد تا دولت‌ها! شاید به این دلیل است که در بحث راهبرد بلندمدت دنبال این بودند که با حاکمیت ایران به تفاهم برسند.
بنابراین الان هم دنبال این هستند که با حاکمیت کار را جلو ببرند؟
بله، می‌خواهند با کل نظام به تفاهم برسند و این‌گونه کار را جلو ببرند.
