آیا امیدی به کنترل نرخ ارز هست؟

به گزارش پایگاه 598، میثم رادپور کارشناس ارزی در بخشی از یادداشت خود در روزنامه جهان صنعت نوشت: در حالی که بانک مرکزی تلاش می‌کرد ‏با وجود کاهش درآمد‌های دلاری، نیاز‌های ارزی کشور را تامین کند، اما شیوع ویروس کرونا مزید بر علت شد و دسترسی بانک ‏مرکزی به درآمد‌های ارزی را بیش از پیش کاهش داد.

در عین حال مصارف ارزی بانک مرکزی به قوت خود باقی است و ‏سیاستگذار نمی‌تواند تخصیص ارز به نهاده‌های دامی، پزشکی، مواد گوشتی و غذایی را متوقف کند. به این ترتیب همواره هسته ‏ثابتی از تقاضای ارزی در بازار وجود دارد که بانک مرکزی قادر نیست از آن‌ها چشم‌پوشی کند. حال در سایه بحران کرونا، ‏مرز‌های ایران با کشورهایی، چون ترکیه و عراق نیز بسته و درآمد‌های ارزی ناشی از مراودات تجاری با همسایگان ایرانی از ‏دسترس کشور خارج شده است. به این ترتیب فشار تقاضای بازار ارز به افزایش قیمت‌ها دامن زده و دلار را گران کرده است.

با ‏این حال رییس کل بانک مرکزی مدعی است که رفع تعهدات ارزی صادرکنندگان در تیرماه و بازگشت درآمد‌های ارزی آن‌ها به ‏کشور باعث می‌شود بازار ارز تعادل‌های گذشته خود را به دست آورد. واقعیت این است که اقتصاد ایران چند سالی است وارد ‏وضعیتی شده که دیگر نمی‌تواند با استفاده از رژیم ارزی سابق نرخ ارز را تثبیت کند، چه آنکه بانک مرکزی منابع ارزی لازم ‏برای تثبیت قیمت‌ها برای دوره زمانی مشخصی را در اختیار ندارد.

از سوی دیگر و به دلیل تورم بالا، با بازار ارز رو به بالایی ‏در طول زمان مواجه هستیم که اجازه نمی‌دهد دوره تثبیت قیمت‌ها همچون گذشته را تجربه کنیم. بحران کرونا نیز به طور خاص ‏در این دوره به افزایش قیمت‌ها دامن زده و تعادل‌های موجود بازار را از بین برده است. در این شرایط باید ببینیم که آن بخش از ‏تعهدات ارزی که منجر به بازگشت ارز به کشور می‌شود (هرچند با آسیب همراه بوده است)، می‌تواند فشار‌های بازار ارز را ‏کاهش دهد و با ایجاد مازاد ارزی، بازار را به تعادل برساند یا خیر. ‏

شاید اگر به این جمع‌بندی برسیم که درآمد‌های ارزی غیرنفتی ما می‌تواند به لحاظ موازنه پرداخت‌ها (مشتمل بر تراز تجاری، تراز ‏خدماتی و حساب سرمایه) کفاف مخارج ارزی را بدهد، در آن شرایط انتظار افزایش قیمت ارز بیش از تورم را نخواهیم داشت. ‏

باید بپذیریم که ارز در ایران به اندازه اختلاف تورم ایران و آمریکا هر سال تضعیف می‌شود. با این حال ابزاری همچون ذخیره ‏ارزی در اختیار نداریم تا بتوانیم جلوی افزایش قیمت‌ها را بگیریم. با این وجود اگر درآمد‌های غیرنفتی ما بتواند کفاف مخارج ‏ارزی را بدهد، افزایش بیش از حد نرخ ارز شکل نخواهد گرفت. در صورتی که صادرکنندگان بخواهند وضعیت گذشته خود را ‏حفظ کنند، از آنجا که تورم سود آن‌ها را افزایش می‌دهد، مازاد تقاضا ایجاد می‌شود و اگر طرف عرضه نتواند جوابگوی نیاز ارزی ‏بازار باشد، قیمت‌ها به سمت بالا جابه‌جا می‌شود. در این وضعیت، اما به دلیل ذخایر ناکافی ارزی است که مازاد تقاضای ایجاد شده ‏بی‌پاسخ مانده و به افزایش قیمت دامن زده است. ‏

بنابراین افزایش نرخ ارز به اندازه نرخ تورم امری طبیعی است، اما رشد قیمت‌ها بیش از نرخ تورم نشان می‌دهد که موازنه ‏پرداخت‌های کشور دارای اشکالات اساسی است به طوری که درآمد‌های غیرنفتی (در نبود درآمد‌های نفتی) کفاف مخارج ارزی ‏کشور را نمی‌دهد. در عین حال باید ببینیم که چه نوع تقاضای ارزی در بازار افزایش یافته است. اگر تقاضای غیرتجاری ارز رشد ‏کرده باشد ارتباطی به تعهدات ارزی صادرکنندگان ندارد و تنها به منظور پوشش ریسک ناشی از کاهش ارزش ریال انجام می‌شود. ‏اما اگر بر تقاضای تجاری تمرکز کنیم، حجم ۴۰ میلیارد دلاری درآمد‌های ارزی غیرنفتی می‌تواند کفاف واردات کشور را بدهد و ‏مانع از رشد بی‌رویه قیمت‌ها شود. ‏

در کنار همه این‌ها باید انتظاراتی که در خصوص کنترل قیمت‌ها توسط بانک مرکزی وجود دارد را بی‌پاسخ بگذاریم، چه آنکه ‏بانک مرکزی دیگر ذخایر ارزی در اختیار ندارد و نمی‌تواند بازار ارز را کنترل کند؛ بنابراین سیاستگذار پولی تنها در دوره‌ای که ‏درآمد‌های ارزی بالایی در اختیار داشت قادر بود نرخ ارز را کنترل کند، اما در وضعیت کنونی و در نبود درآمد‌های ارزی، دیگر ‏امیدی به کنترل نرخ ارز از سوی بانک مرکزی نیست.