دست به دامن شرق برای مذاکره با غرب

پایان هفته‌ای که گذشت همراه بود با سفر رئیس جمهور کشورمان به ژاپن و دیدارش با نخست وزیر این کشور، آبه شینزو. دیداری که مشابه آن چند ماه پیش در تهران انجام شده بود و کمی بعد در توکیو اتفاق افتاد؛ به گفته‌ی روحانی این دیدار برای بار سوم انجام می‌شد و بار دیگرش در نیویورک میان مقام رسمی دو کشور انجام شده بود.

رئیس جمهور پیش از ترک تهران به سوی کوالالامپوردر تشریح اهداف سفرش اینگونه بیان می‌کند: طی این شش سال روابط ۲ کشور به ویژه در دوران نخست وزیری آقای آبه توسعه یافته است. در همه سفرهایی که به نیویورک برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی داشته‌ام با نخست وزیر ژاپن دیدار و ملاقات کرده‌ام. در خردادماه امسال نیز ایشان به تهران آمدند، ملاقات با مقام معظم رهبری و اینجانب داشتند و بحث‌های بسیار خوبی راجع به روابط دو جانبه و مسایل مختلف داشتیم.

وی در ادامه همچنین در مورد اهداف سفر خود می‌گوید: در حال حاضر نودمین سال در روابط سیاسی بین ایران و ژاپن است. ژاپن بعد از انقلاب در ایران فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‌های خوب و مهمی داشته است. اگر امروز کاهش روابطی می‌بینیم این کاهش روابط موقت به دلیل فشار ظالمانه آمریکا و تحریم غیرقانونی است. این حرکت و تحریم، ناپایدار خواهد بود و همه کشورهای دنیا می‌خواهند با ایران رابطه نزدیک و خوب داشته باشند مخصوصاً کشورهایی که از لحاظ سنتی روابط خوبی با هم داشته‌ایم.

اما آنچه مهم است دستاورد و چشم انداز دیدارهای سه‌گانه‌ی ایران و ژاپن است که در سه بازه‌ی زمانی متفاوت به وقوع پیوسته. دیدار اخیر که پس از سفر رئیس جمهور به مالزی انجام شد حاوی چند دیدار و گفتگوی سیاسی و اقتصادی بود و یک دیدار محرمانه و خصوصی میان مقام رسمی دو کشور که از محتوای این جلسه‌ی بخصوص تقریبا اطلاعاتی به بیرون درز نکرد؛ اخبار کلی مربوط به این سفر اندک و بیشتر مربوط به اظهارات ظریف وعراقچی بود و اخبار منتشره بیشتر از آنکه حاوی نکات مورد گفتگو باشد از میز یلدایی طرف ژاپنی برای روحانی خبر می‌داد!

در وهله‌ی اول به نظر می‌رسد تلاش ژاپن برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن بر سر توافقات از دست رفته است؛ کما اینکه نخست وزیر ژاپن چند ماه پیش نیز با همین هدف راهی تهران شد؛ دیدار و هدفی که به مقصود نرسید.

البته آبه در این دیدار نیز به همکاری ژاپن با سه کشور اروپای برای حمایت از برجام سخن گفته اما نکته اینجاست که ایده‌ی این سفر اینبار از جانب ژاپن مطرح نشده که تصور شود آمریکا با طرح مذاکره‌ی جدید با ایران، ژاپن را وادار به این کار کرده بلکه این دولت ایران بود که ترتیب چنین دیداری را داد؛ از طرف دیگر پر واضح است که ژاپن نه از ایران نفت می‌خرد و نه قادر و یا علاقمند به دور زدن تحریم‌ها است.

در همین باره رضا نظر آهاری، سفیر پیشین ایران در ژاپن، در یادداشتی برای روزنامه‌ی ایران از مراودات گسترده اقتصادی ایالات متحده و ژاپن سخن گفته؛ بنابراین آمریکا نقش تعیین کننده‌ای در رابطه میان تهران و توکیو ایفا خواهد کرد و میانجی گری و نقش آفرینی ژاپن خارج از تاثیرات و خواسته‌های طرف آمریکایی تقریبا غیرممکن است حتی اگر ادعا شود که ماهیتِ روابطِ دو کشور بعد از روی کار آمدن ترامپ تغییر کرده و ژاپن خواستار باز تعریف جایگاه خود در ارتباط با ایالات متحده است؛ باز تغییر گسترده در ساختار دو کشور شدنی نیست و هزینه‌ی ارتباط با تهران برای توکیو معقول به نظر نمی‌آید.

بنابراین دولت با این سفر به دنبال ایجاد روزنه در تحریم‌ها به وسیله‌ی دور زدن آن‌ها نیست و به نظر می‌رسد از مراوده با ژاپن به تکرار روش‌های سنتی خود یعنی احیای گفتمان تعامل با غرب فکر می‌کند؛ به ویژه در روزهایی که ایده‌ی تعامل با غرب بیشتر از هر زمان دیگری با انسداد مواجه شده و ناکارآمدی خود را در بستر فعلی بین المللی نشان می‌دهد.

رئیس جمهور کشورمان بیشتر از آنکه به دنبال ایجاد روزنه در دیوار تحریم‌ها باشد در تلاش برای ایجاد روزنه در دیوار تعامل با غرب است تا تنها هسته‌ی هویتی خود یعنی مذاکره را بیش از این از دست ندهد؛ احیای این گفتمان در آستانه‌ی انتخاباتی دیگر به قدری اهمیت دارد که روحانی را مجبور کرده برای احیای تعامل با غرب دست به دامن شرق شود و تاکیدات وی در این دیدار بر صلح و تعامل سازنده و دوستانه با جهان در همین مختصات قابل تفسیر است.

سفر روحانی به ژاپن روز گذشته به پایان رسید؛ شاید بتوانیم یک دستاورد این سفر را گرامیداشت رابطه‌ی نود ساله‌ی ایران و ژاپن بدانیم؛ ژاپنی که اگرچه برای همکاری با ایران در حوزه‌های مختلف ابراز علاقه مندی می‌کند اما برای اجرای آن اختیار ندارد.

و دیگر دستاوردش را تاکیدِ دولت بر گفتمان شکست خورده‌ی خود یعنی مذاکره با غرب و جستجو و اصرار بر آن در هر نقطه‌ای از جهان حتی شرق؛ بجای جستجوی منافع ملی در دیگر نقاط جهان و افزایش مروادات چند جانبه.

* خبرگزاری دانشجو؛ سارا عاقلی