آیا دولت در شناسایی سه دهک پردرآمد موفق می‌شود؟

بر اساس تبصره 14 قانون بودجه سال 1398 دولت موظف شده با استفاده از کلیه بانک های اطلاعاتی در اختیار نسبت به شناسایی و حذف سه دهک بالای درآمدی از فهرست یارانه بگیران اقدام کند.

در این راستا هیئت وزیران بعد از حدود چهار ماه در جلسه 16 تیر 1398 به پیشنهاد سازمان برنامه و بودجه کشور (با همکاری وزارت‌خانه‌های امور اقتصادی و دارایی، نفت، نیرو و تعاون، کار و رفاه اجتماعی) و به استناد بند (ب) تبصره (14) ماده واحده قانون بودجه سال 1398 کل کشور، آیین‌نامه اجرایی این تبصره را با هدف تعیین منابع و مصارف یارانه تصویب نمود.

در ماده 6 آیین نامه ذکر شده «وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مکلف است با همکاری وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات و سازمان هدفمندسازی یارانه ها و وزارت کشور (استانداران) طی دستورالعملی که ظرف یک ماه از تاریخ ابلاغ این آئین نامه تهیه می کند، نسبت به شناسایی و حذف یارانه نقدی سه دهک بالای درآمدی خانوارها اقدام کند. سازمان هدفمندسازی یارانه ها موظف است پس از اعلام وزارت تعاون نسبت به حذف یارانه خانوارهای اعلام (در اولین نوبت) اقدام کند».

در تبصره اول این ماده هم آمده « خانوارهای حذف شده می توانند نسبت به اعتراض در خصوص قطع یارانه خود و افراد تحت تکفل با اعلام رضایت از دسترسی وزارت یاد شده به تمامی اطلاعات بانکی و ارائه اطلاعات و مستندات لازم، اقدام کنند. وزارت تعاون مکلف است پس از بررسی مستندات ارائه شده، اسامی سرپرستان خانوارهای واجد شرایط دریافت یارانه نقدی را بار دیگر به سازمان هدفمندسازی یارانه ها اعلام کند تا در اولین نوبت، پرداخت یارانه نقدی آنها برقرار شود. وزارت یاد شده موظف است نتایج را به تمامی معترضین اعلام کند».

بر اساس اطلاعیه ستاد اجرایی تبصره 14 بودجه 98، حذف خانوار از دریافت یارانه نقدی، شاخص‌های متعددی دارد که مهمترین آنها عبارتند از:

• تعداد و ارزش خودروی اعضای خانوار

• تعداد و ارزش املاک خانوار

• تعداد سفرهای خارجی اعضای خانوار

• شغل اعضای خانوار: پزشکان، مدیران دولتی، وکلا، هیات علمی، کارفرمای حقیقی یا حقوقی، صاحبان صرافی، اصناف، فعالان کسب و کار و …

• مجموع حقوق و دستمزد اعضای خانوار

• تعداد اعضای خانوار

• استان یا منطقه محل زندگی خانوار بر مبنای مالکیت یا اجاره

در مرحله اول که شهریور ماه امسال انجام شده است تعداد 200 هزار خانوار به عنوان نخستین گروه کاندیدای حذف شناسایی شده‌اند. پیش بینی شده قطع یارانه ابتدا از طریق پیامک و با سربرگ یارانه به افراد اعلام شود. خانوارهای معترضی که به عنوان کاندیدای حذف شناسایی شده اند، فرصت اعتراض به نتیجه اعلام شده را خواهند داشت.

علی ربیعی، سخنگوی دولت در حاشیه جلسه هیات دولت 27 شهریور درباره آخرین تصمیمات برای قطع یارانه ثروتمندان اظهار کرد: یارانه حدود 700 الی 800 هزار نفر که درآمد بالای میلیاردی در سال دارند قطع می‌شود. برای شناسایی این افراد کار دقیقی انجام شده و شاخص‌هایی همچون خودرو، مسکن و هزینه‌های خانوار مدنظر قرار گرفته است.

ابهامات شناسایی پردرآمدها

البته به نظر می رسد فرایند محاسبه شاخص ها یا ترکیب آنها به این سادگی امکان پذیر نباشد و مشخص نیست بانک اطلاعات رفاه ایرانیان تا چه میزان به شاخص هایی که ستاد اجرایی تبصره 14 بودجه 98 مدنظر دارد دسترسی دارد. از سوی دیگر در حالی که ستاد از مجموعه ای از شاخص ها برای شناسایی سه دهک بالا برای حذف از فهرست یارانه بگیران سخن می گوید اما برآورد ربیعی حدود 700 تا 800 هزار نفر که درآمد بالای میلیاردی دارند می باشد و به نظر می رسد در این باره ابهامی وجود دارد که ملاک شناسایی افراد بالاخره درآمد است یا نوع خودرو، شغل، املاک و ... است.

در عین حال علیرغم اراده و اعلام حذف دهک‌های بالای درآمدی، دولت همچنان از اشاره مستقیم به موضوع سرکشی حساب‌های بانکی پرهیز می‌کند چیزی که عملا هنگام تشخیص درآمد‌ها یا راستی آزمایی اظهارات معترضان به قطع یارانه مجبور به انجام آن است!

همچنین دولت بسیار دیر مبادرت به عملیاتی شدن قانون بودجه سال 1398 گرفته و مشخص نیست تا پایان سال موفق شود سه دهه بالای درآمدی جامعه را از فهرست یارانه بگیران حذف کند. البته اوضاع نامناسب اقتصادی و کسری بودجه دولت به مثابه اهرم فشاری است که شاید در نهایت موجب شود دولت در سیاست کلان پرداخت یارانه های نقدی تغییرات جدی بوجود آورد. همچنین ضرورت دارد دولت همزمان با حذف یارانه پردرآمدها از فهرست گیرندگان، حمایت خود را از اقشار ضعیف و کم درآمد افزایش دهد.

 قانون هدفمندی یارانه ها از سال 1389 اجرایی شد و با وجود نقدهای فراوانی که به آن وارد شده در طول این سال ها مبلغ 45 هزار و پانصد تومان تغییر پیدا نکرد و تقریباً به تمامی سرپرستان خانوار پرداخت می شد. البته در مقطعی در اواخر دوره اول ریاست جمهوری روحانی حدود 4 میلیون نفر از یارانه بگیران حذف شدند که بعداً حدود 1 میلیون نفر آنها دوباره به فهرست اضافه شدند.

در ابتدای اجرای قانون هدفمندی حدود 63 میلیون نفر یارانه می گرفتند که در حال حاضر حدود 78 میلیون نفر از جمعیت کشور یعنی حدود 90 درصد جمعیت کشور، ماهیانه یارانه نقدی دریافت می کنند و سالانه حدود یک میلیون نفر نیز به این جمعیت اضافه می شوند.

بر اساس قانون هدفمندی یارانه ها قرار بود دولت 50 درصد از خالص وجوه حاصل از اجرای این قانون را صرف پرداخت یارانه های نقدی و غیرنقدی نماید، 30 درصد را به تولید و 20 درصد را به هزینه دولت اختصاص دهد اما در سال های گذشته تمام این درآمدها صرف پرداخت یارانه نقدی شده است.

بنا به همین دلایل است که در یک دهه گذشته بارها کارشناسان حوزه های مختلف اقتصادی و اجتماعی خواستار اصلاح رویه موجود شده بودند اما دولت ها بدلیل انگیزه های سیاسی رغبتی برای اصلاح نداشتند. بدون شک اگر در طول سال های گذشته به مرور این اقدام صورت می گرفت حتما بسیار بهتر بود و این بی عدالتی ادامه نمی یافت. اگر چه در حال حاضر نیز مشخص نیست دولت تا چه اندازه در فرایند حذف سه دهک بالای جامعه از فهرست گیرندگان یارانه موفق شود .