مفهوم شهرهای 24 ساعته ابتدا در نیویورک و سپس در انگلستان مطرح شد ولی اجرایی نشد/ این نگاه به شهر برگرفته از ماهیت لیبرال سرمایه داری است/ شهر 24 ساعته با ارزش‌ها و سبک زندگی اسلامی-ایرانی نیز در تعارض است

سرویس اجتماعی پایگاه 598- دکتر علی حجازیان؛ چند وقتی هست که ایده زیست شبانه در شهرداری تهران مطرح به گوش می‌رسد باتوجه به این که تهران پایتخت سیاسی ایران اسلامی است. تقلید و پیاده سازی نظریات غربی منبعث از پارادایم‌های الحادی می‌تواند هویت این کلانشهر تهران را تغییر بدهد کما این که معماری و شهرسازی تهران در حال حاضر به دلیل نفوذ جریان غرب گرا درلایه های مدیریتی عامل ایجاد بحران‌های اقتصادی- اجتماعی- فرهنگی دراین کلانشهر شده است. در این یادداشت برانیم تا نگاهی کوتاه به یکی از عوامل ایجاد زیست شبانه داشته باشیم.

سوبژکتیویسم یا اومانیسم، ابعاد گوناگونی دارد بعد معرفت‌شناختی سوبژکتیویسم به این معناست که تنها فهم انسان ملاک است و همه چیز تنها از طریق فهم و عقل انسان مورد فهم، تبیین و تفسیر قرار می‌گیرد و عقل انسان تنها و مهم‌ترین مرجع فهم کل هستی است. یکی از ویژگی‌های تفکر سوبژکتیو این است که از امور جهان راززدایی می‌کند؛ به این معنی که در جهان قرون وسطایی به دلیل محوریت خدا، اموری الهی در جهان وجود دارد که عقل بشری به تنهایی نمی‌تواند آن‌ها را درک کند؛ یعنی اموری که با عقل بشری قابل درک نیستند و لازم است از کتاب یا سنت استمداد شود تا بتوان آن‌ها را درک کرد.

در نگاه سوبژکتیویسم، این امور کنار گذاشته می‌شوند، زیرا نگاه این تفکر به دنیا و سامان‌دادن به امور دنیا بر اساس عقل بشر است نتیجه سوبژکتیویسم نگرش استخدام و استثمار به دیگران است این نوع نگاه تاثیرات خودش را بر شهرسازی معاصر گذاشته است. نتیجه سوبژکتیویسم افزایش مصرف گرایی شهروندان در شهر است.

مصرف در دیدگاه اسلام مبتنی بر نیاز و برحسب ضرورت است. اما نقطه کانونی در نگرش استخدام و استثمار، حرص در لذت است. این نوع تفکر نمی‌تواند مرزی برای مصرف انسان تعیین کند. از نتایج این استثمار طرح شهر 24 ساعته یا همان زیست شبانه است که چند وقتی است زمزمه آن در پایتخت کشور اسلامی ایران به گوش می‌رسد.

ایده شهر 24 ساعته چگونه مطرح شد؟

پس از انقلاب صنعتی، تولید انبوه و بوجود آمدن مفهوم زمان کار، زندگی شهری و رفتاری های شهروندان تحت تأثیر این واقعیت قرار گرفت که زمان‌هایی که به آن‌ها اوقات فراغت اتلاق می‌شود به دلیل ازدحام و شلوغی در صف‌های طولانی تلف می‌شوند و همواره شهروندان دچار مشکل کمبود وقت خواهند بود این مقوله مدیریت شهری و برنامه ریزان را برآن داشت که به فکر اهمیت زمان‌های مرده و بدون فعالیت شهرها به منظور ایجاد مفاهیم اقتصاد شبانه و مفهوم شهرهای 24 ساعته توجه دقیقی داشته باشند. مفهوم شهرهای 24 ساعته ابتدا در نیویورک و سپس در سال 1993 در انگلستان در کنفرانس بسوی شهر 24 ساعته نگاهی دقیق به راهبردهای احیا مراکز شهری در زمان شب شد. اقتصاد شبانه شعار جذابی برای رونق هرچه بیشتر فعالیت‌های اقتصادی و توسعه محور است. این نگاه به شهر برگرفته از ماهیت لیبرال سرمایه داری است که برای بقا و رشد خود، سرمایه دار به تولید بیشتر دست می زند و لازمه این امر ترویج مصرف گرایی است. ایده‌های سرزندگی و ارتقا کیفیت زندگی، رشد اقتصادی و جذب گردشگر که در شهر 24 ساعته مطرح می‌شود در جهت پیاده سازی نظام اقتصادی سرمایه داری است.

طرح زیست شبانه صرفاً درجهت منافع سرمایه دارها است و از نتایج آن افزایش بیلبوردهای تبلیغاتی در شهرها، افزایش فضاهای تجاری، هایپر مارکت ها و مالوپاساژها است.

این درحالی است که در منابع دین کار و فعالیت در شب نفی شده است. قرآن کریم شب را مایه آرامش می‌داند شب زنده داری و فضیلت سحر خیزی وثمره های ارتباط با پرردگاردر دل شب است. حضرت علی نیز می‌فرمایند: شب هرگز به سیر (گردش وتفریح) خود ادامه مده؛ زیرا خداوند شب را برای آرامش قرار داده است.

باتوجه به این که شهر 24 ساعته با ارزش‌ها و سبک زندگی اسلامی-ایرانی نیز در تعارض است و در جهت حرص و ولع سرمایه داری است، آسیب‌های زیادی برای پایتخت ایران اسلامی دارد لذا به مدیران شهری تهران پیشنهاد می‌شود بجای تقلید از مکاتب، نظریات، طرح‌ها و برنامه‌های غربی که هیچ گونه سنخیتی با جامعه ایرانی- اسلامی وچشم انداز جمهوری اسلامی ندارد از منابع اسلامی- ایرانی و مشاورانی متعهد ومتخصص که شناخت کامل نسبت به وضعیت فرهنگی- اجتماعی جامعه دارند استفاده کنند. در انتها پیشنهاد می‌شود مدیران شهری اگر به دنبال ایجاد اقتصاد و رونق در شهر هستند به جای اقداماتی تبلیغاتی و هیجانی و منافی ارزش‌های اسلامی، در برنامه ریزی و اجرای طرح‌های شهری کمی بیشتر تأمل کرده و به جای در نظر گرفتن منافع سرمایه دارها در پی توزیع خدمات شهری در کل مناطق کلانشهر باشند و با ایجاد اقدامات کوتاه مدت در بافت‌های مساله دار نسبت به توانمند سازی اقشار کم برخورداراقدام کنند.

* علی حجازیان-پژوهشگر مقطع دکتری شهرسازی