آیا سراب اینستکس جایگزین پیمان پولی خواهد شد؟

به گزارش پایگاه 598 به نقل از خبرگزاری دانشجو-محمدرضا عرب مقدم؛ جلوگیری از تبادلات مالی در سطح جهانی همیشه بزرگ‌ترین تحریم ایالات‌متحده برای مقابله با کشورهای هدف بوده است. درواقع این سلطه دلار بر تجارت جهانی است که این قدرت را به آمریکا می‌دهد. درنتیجه مسئله اصلی در مقابله با تحریم‌های بانکی و کاهش قدرت تحریمی آمریکا، حذف دلار از تبادلات بین کشورها است. البته کشورهایی که ایالات‌متحده آن‌ها را تحریم نکرده هم برای حفظ استقلال اقتصادی خود و مقاوم کردن هرچه بیشتر آن در برابر تکانه‌های خارجی به حذف دلار از مبادلات تجاری خود روی آورده‌اند. پیشتاز این روند را می‌توان ایجاد حوزه یورو به‌وسیله کشورهای اروپایی دانست. پس از اروپا در دو دهه گذشته می‌توان به کشورهایی همچون چین، ژاپن، هند، کره جنوبی و... اشاره کرد. کشورهای مذکور با ایجاد قراردادهای دو یا چندجانبه دلار را از تجارت بین خود حذف کرده‌اند و در حال تجارت با پول‌های ملی خود هستند.

INSTEX راه‌حل دولت برای دور زدن تحریم‌ها

با تفاسیر فوق و با توجه به اینکه از انقلاب 57 تابه‌حال جمهوری اسلامی تحت تأثیر شدیدترین تحریم‌ها قرارگرفته تصور می‌شود که ایران باید جز پیشتازان قراردادهای دو یا چندجانبه در جهان باشد؛ اما نه‌تنها قبل از برجام و در طول عمر کوتاه آن، بلکه حال هم که ایلات متحده از برجام خارج‌شده، این سازوکار بانکی جایگاهی در تجارت خارجی ایران ندارد. البته استفاده نکردن از این سازوکار به این معنا نیست که مسئولین پس از برجام تلاشی برای مقابله با خروج آمریکا از برجام نکرده‌اند. با توجه به گفته‌های وزیر امور خارجه[1]، معاون اقتصادی وزارت امور خارجه [2]و بعیدی نژاد[3]، سفیر ایران در انگلستان ایران در حال ایجاد ساختار مشابه INSTEX برای تبادلات خود با دیگر کشورها است؛ اما آیا INSTEX نسبت به سازوکار قراردادهای دو یا چندجانبه برتری دارد؟

INSTEX سازوکاری ضعیف و غیرقابل اطمینان

برای شناخت INSTEX[4] باید دو عامل را موردتوجه قرارداد، اول اینکه توانایی‌های آن به چه میزان است و آیا نسبت به راه‌حل‌های دیگر برتری دارد یا خیر؟ دوم، چه کشورهایی این ساختار را پیشنهاد داده‌اند؟

INSTEX یک ابزار برای پشتیبانی از تبادلات تجاری است که جهت تسهیل تجارت بین ایران اروپا پیشنهادشده است. درواقع اینستکس فقط یک اتاق تسویه است که در آن اسناد مربوط به تجارت بین دو کشور قابل‌انتقال است و قابلیت انتقال وجه در آن وجود ندارد. این ابزار محدود به کالاهای بشردوستانه همچون غذا و دارو است درحالی‌که قراردادهای دوجانبه چنین محدودیتی‌هایی ندارد.

مشکل دیگری در خصوص این ابزار پشتیبانی از تبادلات تجاری، به پیشنهاد دهندگان آن بر می گردد. INSTEX راه‌حل نهایی اروپا برای مقابله با خروج آمریکا از برجام است. اروپاییان بعد از خروج آمریکا از برجام سعی در ایجاد ساختار حقوقی برای حمایت از شرکت‌هایی داشتند که قصد همکاری با ایران را دارند. با اعمال دور اول تحریم‌ها در مردادماه این ساختار حقوقی با شکست مواجه شد. در ادامه این ساختار حقوقی که تمام تعهدات برجامی اروپا دربر می‌گرفت به SPV به‌عنوان یک اتاق تسویه محدود شد که گستره کاربرد آن در حوزه نفت و گاز بود؛ اما اعمال تحریم‌های 13 آبان توسط آمریکا این اتاق تسویه را نیز با شکست مواجه کرد. حال INSTEX که دربرگیرنده کالاهای بشردوستانه یا به تعبیر اروپاییان مشروع است به‌عنوان راهکار پیشنهاد می‌شود. به گفته ظریف طرف ایرانی این ابزار پشتیبانی نیز ایجادشده؛ اما مشکل اینجاست که این ابزار قرار نیست تحریم‌های آمریکا را دور بزند و اروپاییان نیز تعهدی برای گسترش آن به تعهدات خویش در برجام نداده‌اند. درواقع اینستکس حاصل سیاستی است که اشتراکات راهبردی با آمریکا دارد و قرار نیست تحریم‌های آمریکا را دور بزند.

سازوکارهای تهاتری ایجادشده، کاراتر از INSTEX

در طرف دیگر ماجرا ساختارهای تهاتری و قراردادهای دوجانبه قرار دارد. در حال حاضر ساختارهای تهاتری با ظرفیت بسیار بیشتر از اینستکس در جریان است که می‌توان آن‌ها را گسترش داد. در 15 آبان 97 تیمی از کره جنوبی [5]برای ملاقات با عراقچی وارد ایران شد. حاصل این ملاقات، توافق برای همکاری دو کشور بر پایه ارز کره جنوبی و با همکاری ووری بانک (WOORI BANK) بانک صنعت کره جنوبی (IBK) بود. علاوه بر این بانک مرکزی در دی‌ماه سال گذشته خبر از ایجاد مکانیسم مالی برای تجارت بر اساس معافیت‌های هند [6]در تحریم‌های آمریکا داد. دراین‌بین بانک کونلون [7]چین نیز در چارچوب نظام تحریمی آمریکا در حال همکاری با ایران است.

قراردادهای دوجانبه در صف توجه مسئولین

جدا از سازوکار تهاتری ایجاد روابط بانکی بر اساس ارز دو کشور می‌تواند راهگشا باشد. برای نمونه می‌توان به گفته‌های رئیس بانک مرکزی مبنی بر توافق ایران و عراق [8]برای ایجاد حساب یورویی و دیناری در مبادلات نفت و گاز اشاره کرد. البته دراین‌بین نباید پیشنهاد روسیه[9] و ترکیه [10]برای برقراری قرارداد دوجانبه و کم‌کاری‌های بانک مرکزی برای تحقق آن را هم نادیده گرفت.

استفاده از INSTEX نه‌تنها در شرایط تحریم کمک‌کننده به روند دور زدن تحریم‌ها نیست، بلکه در صورت شکل‌گیری آن ذیل نظارت اروپاییان خطر تسلط آن‌ها بر مبادلات تجاری کشور وجود دارد. تمرکز دولتمردان بر روی ایجاد سازوکارهای بانکی مناسب بجای INSTEX می‌تواند بخش عظیمی از فشار تحریم‌ها بر اقتصاد کشور را بردارد.

 

 

[1] http://fna.ir/d91kuu

[2] https://www.isna.ir/news/98012611024/

[3] http://yon.ir/sCsjY

[4] mehrnews.com/news/4562135

[5] http://yon.ir/SZwNq

[6] http://yon.ir/U5HZr

[7] http://yon.ir/6Uql8

[8] yon.ir/UBHLP

[9] http://fna.ir/22RH8G

[10] http://moqavemati.net/67254/