سنت‌های مردم قم در ماه رمضان

به گزارش پایگاه 598 به نقل از پایگاه اطلاع رسانی خبرقم (قم‌نا)، ماه مبارک رمضان از ماه‌هایی است که برای ما ایرانیان به ویژه مردم ساکن در شهرهای مقدسی مانند قم جایگاه ویژه‌ای دارد؛ در ماه مبارک رمضان سنت‌ها و آداب بسیار زیبایی در بین مردم قم در گذشته وجود داشته است که متأسفانه با توجه به گذر از سنت‌ها به سوی مدرنیته و هم‌چنین تقابل خرده فرهنگ‌ها و تغییر و تحولات امروزی رو به فراموشی رفته و گویی در دریای مدرنیته امروزی غرق شده‌اند هرچند باید این آداب‌ها و سنت‌ها به عنوان یک میراث ماندگار برای آیندگان و نسل‌های جدید حفظ شود.

ماه مبارک رمضان در گذشته و حتی با توجه به رنگ باختن سنت‌های قدیمی در دنیای مدرن امروزی در شهر مقدس قم جلوه‌های زیبایی دارد و بعضی از قدیمی‌ها و ساکنان محله‌های قدیمی این شهر اندکی از این سنت‌ها را حفظ کرده‌اند؛ شاید در گذشته از دنیای ارتباطات کنونی و امکانات مدرن امروزی خبری نبود ولی سادگی، یک رنگی و ارتباط خوبی که مردم با هم داشتند به ماه مبارک رمضان جلوه زیباتری بخشیده و خبری از تشریفات و تجملات امروزی نبود.

با وجود این سنت‌ها و آداب رمضان حال و هوای زیبایی داشت و با همه ماه‌های سال فرق داشت؛ در همه خانه‌ها مراسم بود، صله رحم مهم‌ترین رکن این ماه در گذشته بود و مردم بعد از افطار در پشت بام‌ها باهم ارتباط صمیمانه داشتند و شب نشینی‌های معنوی وجود داشت؛ خبری از سفره‌های افطاری تجملی نبود و طبق گفته‌های قدیمی‌ها بوی نان کنجدی در خانه‌ها می‌پیچید و ساکنان اغلب محله‌ها گویی با هم قوم و خویش بودند.

یک بانوی میان سال قمی با ذکر خاطراتی می‌گوید: در ماه مبارک رمضان مردم مانند عید نوروز خانه تکانی می‌کردند هرچند خبری از امکانات امروزی نبود ولی همسایه از همسایه خبر داشت و داوطلبانه در سحرها با طبل زدن یکدیگر را بیدار می‌کردند نان کنجدی در خانه‌ها پخته می‌شد با بوی این نان می‌فهمدی که ماه مبارک رمضان است.

اقدس محمدی که ساکن محله پامنار قم است می‌افزاید: امروز بعضی از جوانان هوای گرم را بهانه می‌کنند ولی در گذشته خبری از کولر نبود و مردم ساعاتی در سرداب‌ها می‌گذراندند تا از هوای گرم و کویری قم در امان باشند و بتواند روزه خود را به افطار برسانند.

یک شهروند قمی نیز بیان می‌کند: ماه مبارک رمضان در گذشته حال و هوای معنوی بیشتری داشت همسایه‌ها با هم ارتباط داشتند و صله رحم جایگاه ویژه‌ای داشت سفره‌های افطاری ساده ولی دل نشین بود؛ زمان افطار و سحر با زدن طبل در یکی از میدان‌های شهر مشخص می‌شد.

به گفته سید رضا حسینی مردم تا سحر نمی‌خوابیدند شب نشینی می‌کردند نه مثل شب نشینی تجملی امروز اغلب خوراکی این شب نشینی‌ها خرما و چایی و زولبیا بود و ختم قرآن به نوبت در هر کدام از خانه‌ها برگزار می‌شد.

وی می‌افزاید: هنوز بعضی از این سنت‌ها در بعضی محله‌های قدیمی وجود دارد محله‌هایی مانند آذر و پامنار که هنوز ستن‌های اصیل خود را حفظ کرده است آئین خرما گردانی برای افطار روزه داران در مکان‌های عمومی مانند مسجد و یا سنت بیدار کردن همسایه برای سحر هنوز وجود دارد هرچند رونق گذشته را ندارد.

آئین‌ها و مراسم معنوی همیشه با مردم قم گره خورده است هرچند وسایل ارتباط جمعی و ارتباطات شهر نشینی امروزی این آئین‌ها را کم رنگ کرده است ولی هنوز هم می‌توان مراسم معنوی را در فرهنگ این مردم پیدا کرد.

یک پژوهشگر تاریخ قم در همین زمینه ابراز داشت: مردم قم برای استقبال از ماه مبارک رمضان آئین زیبایی به نام «کلوخ اندازون» برگزار می‌کردند که آخرین روزهای ماه شعبان مردم در جوی آبی که کنار امامزاده شاه محمد قاسم (ع) وجود داشت و به خندق معروف بود کلوخ‌هایی را پرت کرده و از خداوند برای روزی گسترده مدد می‌گرفتند.

ابوالحسن گرامی می‌افزاید: از دیگر رسوم این ماه خانه تکانی منازل هنگام ورود به ماه مبارک رمضان است که امروز کم رنگ شده ولی خانه تکانی و غبارروبی مساجد و هیئت‌ها برگزار می‌شود. مراسم آشتی کنان برای افرادی که با هم کدورتی داشتند از سنت‌های مردم در گذشته بود و مردم معتقد بودند اگر با کینه وارد این ماه مبارک شوند عبادت آن‌ها مورد قبول قرار نمی‌گیرد لذا بزرگان محله و یا فامیل این دور را قبل از ورود به ماه مبارک با هم آشتی می‌دادند.

یکی از اعضای بنیاد قم پژوهی نیز بیان می‌کند: عده‌ای از مردم به صورت داوطلبانه برای بیدار کردن همسایه‌ها و اهالی محله طبل زنی می‌کردند سحر خیزی در ایام ماه مبارک رمضان عادت زیبایی بود و همه خانواده در این مهم با هم شریک بودند و با توجه به اتصال پشت بام خانه‌ها در گذشته تا سحر شب نشینی می‌کردند و مناجات از بالای گلدسته‌های حرم خوانده می‌شد و در محله‌ها پخش می‌شد.

اقدس کاظمی می‌افزاید: شب نشینی‌ها بسیار ساده بود از ملزومات افطار در گذشته خرما و آب جوش بود بعضی مردم در خانه‌های خود اقدام به اذان گفتن در سحرها و هنگام افطار می‌کردند هم‌چنین افطاری دادن و دستگیری از نیازمندان جایگاه مهمی در بین مردم داشت.

به گفته وی، مردم خیر و افراد مهم در محله‌ها افطاری آماده کرده و به افراد نیازمند می‌دادند؛ مهم‌ترین افطاری فسنجان بود که در کاسه‌هایی بین روزه داران و افراد نیازمندان تقسیم می‌شد سنتی که امروز بوی تجملات گرفته در حالی که اغلب خیرین در گذشته ناشناس از نیازمندان دستگیری می‌کردند.

این پژوهشگر بیان می‌کند: در شب ۲۷ ماه مبارک رمضان شب قتل ابن ملجم ملعون مراسم خاصی در قم برگزار می‌شد و مردم در مساجد مراسم حناگذاری برگزار می‌کردند اغلب غذاهای این شب کله پاچه، آش و آبگوشت قنبید بود این سنت در خانه‌ها هم برگزار می‌شد.

کاظمی می‌گوید: کال جوش، انواع کباب گوسفند و کشک‌بادمجان نیز از دیگر غذاهای سنتی قم است که طرفداران بسیار داشته و امروزه نیز موردتوجه مردم قم قرارگرفته است.

وی افزود: شیرینی کسمه یکی از شیرینی‌هایی است که از قدیم در ماه مبارک رمضان به‌جای شیرینی‌های سنتی پخته می‌شد. کسمه را از خرما، کشمش و انگور تهیه ‎می‌شد که قوت داشت و برای روزه دار مقوی بود.

گزارش از هیفاء پردل/ خبرگزاری مهر