انتشار تقویم زلزله‌های ایران در سال ۹۷

 

یک تیم مطالعاتی متشکل از دو زلزله‌شناس ایرانی، تقویم زلزله‌های کشور را براساس تعداد زمین‌لرزه‌های رخ‌داده در سال جاری با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر منتشر کردند.

علی بیت‌اللهی و نگار سودمند در این مطالعه که بر پایه اطلاعات منتشر شده در سایت مرکز لرزه‌نگاری موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران انجام شده است، رنکینگ لرزه‌ای ۳۱ استان کشور به لحاظ فراوانی تعداد زمین‌لرزه‌های ثبت شده (۵/ ۲ ریشتر به بالا) را اعلام کرده‌اند. در این گزارش همچنین لرزه‌خیزترین و کم‌لرزش‌ترین استان‌های کشور در سال ۹۷ و همچنین مشخصات لرزه‌ای سایر استان‌ها به لحاظ تعداد زمین‌لرزه‌های رخ داده معرفی‌ شدند.

اطلاعات مورد استفاده در این گزارش مربوط به رخدادهای زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر است که تا عصر روز ۲۲ اسفند ماه ۹۷ به ثبت رسیده است. براساس این گزارش،تعداد زلزله‌های سال ۱۳۹۷ با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر تا ساعات پایانی روز ۲۲ اسفند ۹۷ بالغ بر ۳۹۰۳زمین لرزه بوده است. اطلاعات منتشرشده حاکی است نسبت زلزله‌های با بزرگی ۴ و بالاتر به زلزله‌های با بزرگی ۵/ ۲ تا ۴ حدود ۵ درصد است که نشان می‌دهد به‌طور معمول درصد عمده‌ای از زمین لرزه‌ها، زلزله‌های خرد بوده‌اند. این موضوع به این معناست که در سال ۹۷ حدود ۹۵ درصد از زمین‌لرزه‌های ثبت شده از سوی دستگاه‌های لرزه‌نگار زمین‌لرزه‌های خرد با بزرگای کمتر از ۴ ریشتر بوده‌اند که بخش قابل توجهی از آنها یا احساس نشده‌ یا به‌صورت خفیف احساس شده‌اند.

همچنین در سال ۱۳۹۷ تا تاریخ ۲۲ اسفند ۹۷، تنها یک زلزله با بزرگی بالای ۶ در جنوب غرب سرپل ذهاب، در تاریخ ۴ آذر ۹۷ رخ داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حداکثر عمق رخداد زلزله‌های رخ‌داده در پهنه ایران زمین تا حدود ۳۰ کیلومتر و عمق متوسط کانونی زلزله‌های سال ۱۳۹۷ ایران نیز ۴/ ۱۰ کیلومتر بوده است.

توزیع استانی زمین‌لرزه‌های رخ داده با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر در سال ۹۷ نشان می‌دهد حدود ۳۰ درصد کل زمین لرزه‌های رخ داده در استان کرمانشاه واقع شده‌اند که این میزان به لحاظ تعدد زمین‌لرزه‌های رخ‌داده در این منطقه عدد بالایی است. از سوی دیگر ۱۶ درصد زمین‌لرزه‌ها نیز در استان کرمان قرار دارند. کمترین تعداد رخداد زلزله نیز در استان تهران با دو زمین لرزه بوده که معرف سکون لرزه‌ای قابل تاملی در تهران است. از مجموع زمین‌لرزه‌های رخ‌داده تا ۲۲ اسفند ماه سال ۹۷ با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر که مجموعا ۳۹۰۳ رخداد زمین‌لرزه بوده است ۳۷۱۹ زمین‌لرزه معادل ۹۵ درصد زمین‌لرزه‌ها بین ۵/ ۲ تا ۴ ریشتر بوده‌اند. همچنین ۱۶۹ رخداد زمین‌لرزه از مجموع کل زلزله‌ها معادل ۳/ ۴ درصد بزرگای بین ۴ تا ۵ ریشتر داشته‌اند. ۱۳ زمین‌لرزه برابر با ۳/ ۰ درصد نیز مربوط به زمین‌لرزه‌های با بزرگای ۵ تا ۶ ریشتر و یک‌زمین‌لرزه نیز با بزرگای بیش از ۶ ریشتر در بازه زمانی اعلام شده-اول فروردین تا ۲۲ اسفند ماه ۹۷-به ثبت رسیده‌اند.

محتوای این گزارش نشان می‌دهد بر اساس تعداد کل زلزله‌های رخ‌داده در سال ۱۳۹۷، استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان، فارس و هرمزگان دارای بیشترین تعداد زلزله و استان‌های تهران، قم، زنجان و البرز دارای کمترین تعداد رخداد زلزله‌های سال ۱۳۹۷ هستند. اطلاعات منتشرشده حاکی است در بازه زمانی اعلام شده (ابتدای سال ۹۷ تا ۲۲ اسفند ماه امسال)،در استان کرمانشاه مجموعا ۱۱۸۷ رخداد زمین‌لرزه با بزرگای بالاتر از ۵/ ۲ ریشتر به وقوع پیوسته است. در استان کرمان در همین بازه زمانی ۶۲۱ زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر، استان خوزستان ۳۱۶ زلزله، فارس ۳۱۴ زلزله و هرمزگان ۱۹۲ زمین‌لرزه به ثبت رسیده است.

از سوی دیگر کمترین زمین‌لرزه‌های با بزرگای ۵/ ۲ ریشتر در این بازه زمانی مربوط به استان‌های تهران با ۲ رخداد زمین‌لرزه، قم ۴ رخداد زمین‌لرزه، زنجان ۶ زلزله، البرز ۱۰ زمین‌لرزه و همدان ۱۴ زمین‌لرزه ثبت شده با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر بوده است. همچنین اطلاعات منتشرشده در این گزارش نشان می‌دهد در گروه زلزله‌های کوچک (بین ۵/ ۲ تا ۴ ریشتر) استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان و فارس دارای بیشترین تعداد رخداد خرد لرزه بوده‌اند. در بازه بزرگی ۴ تا ۵ ریشتر نیز استان‌های کرمانشاه، کرمان، خوزستان، فارس و هرمزگان دارای مقادیر بیشتری‌اند. در بازه زلزله‌های با بزرگی ۵ و بالاتر از آن نیز استان کرمانشاه با ۹ زمین لرزه و کرمان و فارس با دو زلزله در رده‌های اول استان‌های لرزه خیز سال ۱۳۹۷ قرار گرفته‌اند. در این گزارش تاکید شده است که زلزله‌های جانمایی شده در پهنه‌های آبی دریای مازندران، خلیج فارس و دریای عمان در مطالعه انجام شده مورد محاسبه قرار نگرفته است.

براساس این گزارش، در بازه زمانی مورد بررسی در تمام استان‌های کشور در سال ۹۷ زمین‌لرزه با بزرگای بیش از ۵/ ۲ ریشتر به ثبت رسیده است که در نمودار منتشرشده نیز هر کدام از این استان‌ها به لحاظ فراوانی(تعداد)زمین‌لرزه‌های ثبت شده با بزرگای بیش از ۵/ ۲ در سال جاری طبقه‌بندی شده‌اند. همچنین در سال ۹۷ تا تاریخ اعلام شده(۲۲ اسفند)،در ۲۳ استان کشور زمین‌لرزه با بزرگای ۴ تا ۵ ریشتر به ثبت رسیده‌ است و در سایر استان‌های کشور چنین زمین‌لرزه‌ای به وقوع نپیوسته است. توزیع زمین‌لرزه‌های رخ‌داده در سال ۹۷ تا ۲۲ اسفند ماه نیز حاکی است در این بازه زمانی مجموعا در ۷ استان کشور زمین‌لرزه با بزرگای بین ۵ تا ۶ ریشتر به وقوع پیوسته و در سایت مرکز لرزه‌نگاری کشور وابسته به موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران نیز به ثبت رسیده است.

معنای سکون لرزه‌ای پایتخت

در این گزارش به شرایط خاص تهران به لحاظ کم‌لرزش‌ترین استان کشور در میان سایر استان‌ها با وجود گسل‌های لرزه‌زای متعدد در آن و به خصوص در شهر تهران اشاره شده است. محققان این پژوهش معتقدند نکته جالب توجه این است که با اینکه استان تهران را گسل‌های متعددی در بر گرفته و از نظر نقشه پهنه‌بندی خطر زلزله (نقشه آیین‌نامه ۲۸۰۰ ویرایش ۴) مساحت عمده‌ای از گستره این استان در زون خطر بسیار بالا قرار می‌گیرد، اما تعداد کم رخداد زلزله‌ها در این پهنه قابل توجه است.

چنین به‌نظر می‌رسد که نه تنها در سال ۱۳۹۷ و بلکه تجربه‌های مربوط به رخدادهای زمین‌لرزه از چند سال اخیر،حاکی است که گستره استان تهران در یک سکون لرزه‌ای قابل توجه به‌ سر می‌برد. نتیجه‌گیری موجود در این گزارش از شرایط خاص شهر تهران به لحاظ وضعیت لرزه‌خیزی حاکی است؛ با توجه به شرایط لرزه‌ای خاص تهران و قرار گرفتن آن روی گسل‌های متعدد با قابلیت لرزه‌زایی قابل توجه، این امر(قرار گرفتن تهران در رتبه اول کم‌لرزش‌ترین استان کشور در سال ۹۷) به‌نظر، بیشتر بیانگر پدیده قفل‌شدگی گسل‌های اطراف تهران بوده تا به معنی نبود تنش تکنوتیکی در این استان.

به این ترتیب، لازم است که پایش دینامیسم گسل‌ها و تغییر شکل‌ها و تغییر در مختصات نقاط نشانه به‌طور جدی برای استان و کلان‌شهر تهران اجرایی شود و مطالعات مورد نیاز در این باره انجام شود؛ این محققان پیش از این و در پژوهش دیگری درباره وضعیت لرزه‌خیزی تهران و نواحی اطراف پایتخت که جزئیات آن در «دنیای اقتصاد» منتشر شد، اعلام کردند نتیجه به‌دست‌آمده از این پژوهش‌ها در این باره نشان می‌دهد از یک زاویه، عدم وقوع تنش لرزه‌ای در پهنه مورد بررسی(تهران و برخی نواحی اطراف آن) به‌رغم تجمع گسل‌های فعال،اصلی،جوان و کاری در این محدوده، طی دست‌کم دو سال گذشته می‌تواند احتمال افزایش خطر مربوط به وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر در نتیجه تجمع کنش لرزه‌ای را تقویت کند.

به‌عبارت دیگر سکون لرزه‌ای در گستره‌ای که در آن گسل‌های اصلی وفعال قرار دارند اما در یک بازه زمانی مشخص فاقد تحرکات لرزه‌ای هستند، می‌تواند از یک زاویه نشان‌دهنده احتمال تجمع تنش‌ها در یک ناحیه گسلی در نتیجه قفل‌شدگی گسل‌ها و تقویت احتمال وقوع زمین‌لرزه‌های بزرگ‌تر در سال‌ها و دوره‌های بعد باشد.