تمرکززدایی از حوزه قم

مساله تحصیل علوم دینی و مسلط شدن بر آن و ضرورت تخصص محوری علوم دینیه، یکی از مهم ترین دغدغه ها و رکن برنامه ریزی های حوزوی است.

وجود حوزه علمیه قم و مدارس علمیه آن در سراسر کشور و تلاش در جهت بارور شدن دانش دینی و کسب قوه اجتهاد در انحای علوم اسلامی، یکی از این کارکردهاست.

با رشد روزافزون حوزه علمیه قم و پیشی گرفتن بر دیگر حوزه های علمیه که البته آن ها نیز با تلاش بی وقفه در این جهت کوشش می کنند، این را ایجاب می کند که در جهت نشر معارف سازوکاری فراهم آید تا به میزان مساوی در همه شهرهای کشور بلکه کشورهای جهان، علوم اسلامی نشر پیدا کند.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و اقبال بیشتر طلاب سراسر کشور به تحصیل در شهر قم، به دلیل کیفیت بالای دروس و اساتید آن و با وجود حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه علیها سلام و مسجد مقدس جمکران و امامزادگان واجب التعظیم و حضور مراجع معظم تقلید در این شهر، اتفاقاتی را رقم زد که هم می تواند فرصت باشد و هم تهدید.

فرصتی که در هجرت به قم ایجاد می کند، بهره مندی از محیط مذهبی شهر و وجود حوزه علمیه، علاوه بر نامحدودی در ارائه دروس و اساتید، طلاب را به این شهر می کشاند.

امکانات رفاهی این شهر اضافه بر امکانات خوب تحصیلی برای طلاب، بیش از پیش عاشقان علوم دینی را برای هجرت به قم علاقه مند می کند. البته حضور در این شهر برای بهره مندی بهتر از علوم حوزوی بسیار پسندیده است اما ماندن و عدم هجرت دوباره به دیار خویش آفتی است که امروزه گریبانگیر حوزه علمیه قم شده است.

اما تهدید آن در برخی موارد بیش از فرصت آن است که می بایست مسئولین حوزوی بر این مهم برنامه ریزی و سیاستگذاری مناسبی داشته باشند.

در آیه شریفه نفْر خداوند این نکته را ذکر می فرماید که برگشتن به شهر و دیار به جهت انذار قوم، یکی از اجزای لاینفک تفقه در دین است.

قطعا باید توازنی میان تحصیل و تبلیغ فراهم آید تا همه مناطق، به این جهت تامین گردد. طبق آماری که معاون آموزشی و پژوهشی سازمان تبلیغات اسلامی اعلام است حوزه های علمیه در سراسر کشور با کمبود 400 هزار طلبه برای تبلیغ روبرو هستند.

طبق آماری که سال 95 منتشر شد، بیش از 200 هزار طلبه در کشور در حال فعالیت دینی هستند، اگر این آمار را با احتساب دو سال اخیر به حدود 300 هزار طلبه برسانیم، هنوز بیش از این مقدار طلبه موجود، نیازمند طلبه و روحانی در کشور هستیم.

حال با این احتساب برای اعزام مبلغ و مدرس به دیگر کشورها نیز با مشکل جدی روبرو هستیم. البته این نکته قابل ذکر است که طلاب و روحانیونی با دغدغه به فعالیت های حوزوی خود مشغول هستند با شناخت وضعیت موجود در حوزه های مختلف تبلیغی برای پر کردن سنگر، مشغول به مجاهدت هستند.

اما این نوع فعالیت حاصل دغدغه های خود طلاب و روحانیون است و متاسفانه انسجام در برنامه ریزی و یا سیاستگذاری دقیقی در این حوزه صورت نگرفته است.

حوزه های علمیه می بایست درباره نحوه جذب و گزینش طلاب جدید الورود و ورود علاقه مندان شرایط جدیدی را با توجه به زمان حال برنامه ریزی نماید. البته این را باید نیز یادآور شد که الحمدلله تصمیمات و اجراییات خوبی پیرامون این مهم در این چند سال اخیر اتفاق افتاده است اما هنوز به حد مقصود نرسیده است.

در ادامه این نکته مهم که بعد از این مولفه، بسیار اثرگذار است و متاسفانه نسبت به آن کم کاری شده و هنوز هم وجود دارد این است که تمرکز در حوزه علمیه قم و عدم بازگشت روحانیان به شهرهای خود، همچنان وجود دارد.

تمرکز در حوزه علمیه قم، باعث شده است تا بسیاری از شهرها و روستاهای کشور با خلاء روحانیت مواجه شده و در برخی موارد متاسفانه وضعیت اعتقادی و دینی مردم نیز به شدت کمرنگ شده و خرافاتی در آنجا نهادینه گردد.

تمرکز طلاب و روحانیان در قم و خالی شدن بلاد از حضور علما و روحانیان موضوعی است که بارها گلایه صریح رهبر معظم انقلاب و مراجع عظام تقلید و دیگر دلسوزان را به دنبال داشته است.

از این منظر نیز باید حضور مبلغین وهابی و مسیحی و بهائی را بسیار با اهمیت بدانیم چون هر جا خلاء روحانیت احساس شد خطر حضور آن ها ملموس تر می شود.

البته علل مختلفی در عدم هجرت طلاب و روحانیون به شهرهای دیگر کشور وجود دارد. عدم پشتیبانی معیشتی طلاب در خارج از شهر قم و قطع شهریه برخی از مراجع معظم تقلید به دلیل عدم سکونت در قم و عدم کفایت هزینه پرداختی برای فعالیت های تبلیغی در دیگر شهرها یکی از علت های عدم هجرت طلاب می باشد.

علت دیگری که می توان ذکر نمود، عدم حضور مراجع و فضلای معروف منطقه ای است که در صورت اسکان در شهر و دیار خود باعث رونق بخشی به حوزه های علمیه آن منطقه و حضور با نشاط طلاب در شهرهای خود می گردند چون ایشان الگوی روحانیون بوده و مرجعیت علمی و دینی و اخلاقی آن ها می باشند.

محیط زندگی دیگر شهرها در مقایسه با محیط مذهبی شهرمقدس قم از دیگر عللی است که طلاب حاضر به از دست دادن آن نیستند.

راهکارهای مختلفی برای تمرکرزدایی از حوزه علمیه قم وجود دارد که البته برخی از آن ها وارد فاز اجرایی شده است و روند نسبی خوبی داشته است اما با نگاه آرمانی آن فاصله دارد.

در پی سفر پربرکت رهبرمعظم انقلاب اسلامی به شهر قم، روند هزاره سازی مسکن طلاب در شهرک پردیسان به شیوه قبلی متوقف و شیوه جدیدی در راستای تمرکززدایی و تشویق به هجرت طلاب فراهم شد و ساخت مسکن طلاب بر حسب شناسنامه آنان در شهرها توسط مرکز خدمات حوزه های علمیه آغاز گشت.

از دیگر کارهای انجام شده برای حضور موثر طلاب، طرح قرارگاه پیشرفت و آبادانی در هزار نقطه کشور با همکاری سپاه و روحانیون، باعث شده است تا فرصت حضور کاربردی و موثر روحانیون بومی و غیربومی در مناطق محروم روستایی فراهم گردد.

خود طلاب و روحانیون به عنوان نیروی صفی این جریان، دارای پیشنهادات و طرح هایی هستند که به تمرکززدایی و توزیع منطقی مبلغین در شهرها و روستاهای کشور کمک شایانی می کند.

طلاب و روحانیون فعلا در قالب هایی نظیر مبلغ طرح هجرت و یا مبلغ طرح امین در مدارس آموزش و پرورش اقدام به هجرت از قم می کنند. می توان این قالب ها را افزود و کاربری آن را نیز بهینه نمود.

حوزه علمیه با راه اندازی مراکز تخصصی در دیگر استان ها از طلاب متخصص در علوم اسلامی و حوزوی، در قالب استاد و مدرس سطوح می تواند استفاده نماید و ظرفیت های عظیمی که در این رشته ها تحصیل نموده و متاسفانه یا فعالیت علمی خاصی متناسب با رشته ایشان در شهر قم فراهم نیست و یا در شغلی غیرمتناسب با رشته خود مشغول به فعالیت علمی یا غیرعلمی می شوند را فراهم آورد.

پیشنهاد دیگری که می توان از آن بهره جست، همکاری حوزه و آموزش و پرورش پیرامون راه اندازی مدارس تربیت محور و مسجد محور در سراسر کشور و الزام به استفاده از ظرفیت طلاب آموزش دیده و اعزام آن ها به مناطق مختلف می باشد.

نکته بسیار حائز اهمیت در اعزام و هجرت روحانیون به شهرهای دیگر، حضور و اسکان گروهی روحانیون است که هم کار گروهی را تقویت می کند و هم اثر مطلوبی روی اهالی هر منطقه خواهد داشت.

روحانیونی که درباره اعزام طرح پیشنهاد می نمایند، عمدتا با معضل معیشتی مشکل دارند و معتقدند در صورت حل این مشکل، هجرت جزء اولویت آنان است.

حوزه علمیه باید ایجاد انگیزه در بین طلاب نه فقط به خاطر تامین معیشت بلکه هم تامین آن و هم زمینه سازی فرهنگ هجرت بین طلاب نمایند و در این قضیه سفیران هدایت توانسته است تا حدی موفق عمل نماید.

نتیجه و نکته نهایی این است که حوزه علمیه می بایست فرهنگ استفاده و بهره دهی حداکثری را در طلاب تقویت نماید تا طلبه خود را صرفا مبلغ در ایام تبلیغی ندیده و قضیه مهم تربیت جامعه که اصلی ترین وظیفه اوست و آن نیز نیازمند حضور دائمی در یک منطقه است را در خاطر خود همیشه تجدید نماید.

محمدمهدی مرادی پژوهشگر حوزه علمیه قم