بازگشت تحریم‌ها و افراد خوش باور به غرب

خروج آمریکا از برجام هرچند که ممکن است محدودیت‌هایی برای کشور به همراه داشته باشد و فرصت‌های توسعه را از کشور ما بگیرد، ولی برگشت تحریم‌ها علیه کشورمان بی‌صداقتی آمریکا را برای افراد خوش باور و برخی دولتمردان ساده دل در کشور ما روشن کرد و نشان داد نباید به مدل‌ها و الگو‌های خارج از توانمندها و ظرفیت های کشور دل بست و باید بیشتر متکی به توانمندی‌ها و ظرفیت‌های داخلی بود.

زمانی می‌تواند اتکا به ارتباطات بین المللی مفید و موثر باشد که زیرساخت‌های داخلی توانمندی را داشته باشیم در غیر این دل بستن به ارتباطات بین المللی نمی‌تواند گره گشا باشد.

اگر خوش باوری‌ها به غرب صورت نمی‌گرفت و در طول سال‌های اوج درآمدهای نفتی چه در دولت فعلی چه در دولت‌های قبلی برروی تاب آوری اقتصاد و مقاوم سازی آن برنامه ریزی می‌شد و اقدامات عملی صورت می‌گرفت، با شروع مرحله دوم بازگشت تحریم‌های آمریکا نگرانی جدی برای مقابله با تحریم‌ها و دور زدن آن نداشتیم و وضعیت ما به مراتب بهتر از چیزی بود که امروز شاهد آن هستیم.

تاخیرهایی که در قطع وابستگی‌ها به خارج و استقرار یک اقتصاد متکی بر توانمندی‌های داخلی داشتیم با همه این تاخیرها باز هم اگر به خودمان بیاییم و فرصت برای جبران اشتباهات و تصحیح مسیرها به کار بگیریم مطمئنا می‌توانیم از اشتباهات گذشته درس گرفت. متاسفانه نشان دادیم کشوری هستیم که در دقایق نود از فرصت‌ها استفاده می‌کنیم.

در گذشته تحریم بودیم و امکانات کسب درآمد صرفا از طریق نفت خام داشتیم، ولی امروز شرایط متفاوت است، زیرا در کنار 50 میلیارد دلار درآمد ارزی نفتی، نیز همین مقدار یا بیشتر صادرات محصولات غیرنفتی داریم که با تنوعات زیادی مواجه است، هر چند بخشی از آن میعانات گازی یا محصولات پتروشیمی، کشاورزی صنعتی و معدنی است ولی این‌ها فرصت‌های زیادی را برای جبران کسری درآمد نفتی ایجاد کرده که توجه هرکدام از این‌ها می تواند یک حداقلی را برای شرایط سخت در کشور ما تامین کند و اگر این حداقل ها در کنار هم قرار بگیرد می تواند شرایط را کاملا برای کشور ما مناسب کند.

توجه کنید که در گذشته هم در شرایطی که در هر زمینه تحت فشار و تنگنا قرار داشتیم، با همت بلند جوانان ما و احساس مسئولیت دانشگاه‌ها و شرکت‌های دانش بنیان و دلسوزی که در دستگاه‌های مختلفی بوده‌اند راه برون رفت را پیدا کرده و بر مشکلات فائق بیاییم.

اگر امروز در حوزه‌هایی مانند هسته‌ای، نانو تکنولوژی، هوا فضا و صنایع نظامی به رغم همه محدودیت‌ها و تنگناها، موفقیت‌های خوبی داشتیم که نشان دهنده این است که در بقیه حوزه‌ها هم می‌شود به اتکای همین توانمندی‌ها راه برون رفت را جست و جو کرد و در ردیف کشورهای برتر دنیا قرار گرفت، همانطور که در همین حوزه ها جزو کشور های موفق دنیا هستیم.

باید بپذیریم که الان مشکل داریم و در شرایط فعلی همزمان با افزایش نرخ ارز، چون هزینه تولید هم افزایش پیدا می‌کند، این افزایش نرخ ارز منجر به تشدید تورم داخلی و کاهش قدرت رقابتی تولیدات کشور در مقابل تولیدات خارجی خواهد شد.

چه چیزی اقتصاد ایران را رنج می‌دهد؟

نیروهای نخبه و دانشگاهی ما در داخل و خارج از کشور به عنوان ظرفیت‌های کشور هستند، همان‌طور که در تولید علم و دانش گوی سبقت را از بسیاری از کشورها ربوده‌اند و از افتخارات کشور ماست که رتبه ۱۶ تولید علم را در دنیا داریم و حال اگر این متخصصین برایشان بستر و زمینه‌ای فراهم شود، قطعا می‌توانند در تجاری سازی یافته‌ها و تبدیل علم به محصول گام‌های جدی بردارند همان‌طور که بسیاری از شرکت‌های دانش بنیان و دانشگاه‌های ما در این زمینه ورود پیدا کرده‌اند و در حوزه های نظامی چون ارتباط تنگاتنگی با دانشگاه‌ها برقرار کرده‌اند و این یافته‌ها را زمینه ی تبدیلش به محصول فراهم کرده و اکنون الان موفقیت‌ها در آن حوزه‌ها بالاست.

نکته ای که باید به آن اشاره کنیم این است که چیزی که در شرایط تحریم اقتصاد کشور را رنج می‌دهد، تحریم های خارجی نیست، بلکه تحریم‌های داخلی است؛ به این منظور که فضای کسب و کار در کشور فضای مناسبی نیست. رتبه ایران در شاخص فضای کسب و کار ۱۲۹ است که با این رتبه نمی‌توانیم به جنگ تحریم‌ها برویم یا تحریم‌ها را دور بزنیم.

در حقیقت پیچیدگی‌های فضای کسب و کار طناب‌های محکمی است که به دور تولید و تولیدکنندگان تنیده شده و اجازه نمی‌دهد تولید کنندگان ایرانی قدرت مانور داشته باشند؛ اگر این شاخص ارتقا پیدا کند و محدودیت ها را برداریم، این طناب‌های محکم به تارهای عنکبوت تبدیل می‌شود که به راحتی قدرت مانور را به اقتصاد ایران می‌دهد و در آموزه‌های دینی ما هم آمده «اِنَّ اَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ» در حقیقت تارهای عنکبوتی سست و قابل عبور هستند.

باید تمام تلاشمان را به کار ببریم تا این تحریم‌های داخلی را کم کنیم و فضای کسب و کار را در داخل کشور فضای روان و سهلی قرار دهیم تا فعالان اقتصادی قدرت مانور و دور زدن و مقابله با تحریم ها را داشته باشند.

*کارشناس مسائل اقتصادی و نماینده سابق مجلس شورای اسلامی