لیله‌المبیت، آغاز هجرت

سال سیزدهم هجری است. مسلمانان تحت ستم مشرکان مکه بر اساس پیمان‌های سال ۱۱ و ۱۲  بعثت با مردم مدینه به ویژه بیعت‌الحرب -که در عقبه مِنی شبانه بسته شد و در آن پیمان مردم  یثرب شهر خود را در اختیار مسلمانان قرار داده بودند- کم‌کم به سوی مدینه هجرت کردند و در مکه از تعداد مسلمانان کاسته شد.

مکیان در دارالندوه جمع شدند و تصمیمی گرفتند؛ ابن هشام، شیطان را در این تصمیم شریک می‌داند. تصمیم جلسه با مشورت شیخ نجدی بر این شد که نمایندگان  قبایل مختلف دسته‌جمعی به خانه پیامبر (ص) حمله کنند و پیامبر (ص) را از پای درآورند. مطابق نقشه به خانه پیامبر حمله‌ور شدند و شمشیرها را آماده فرود کردند که با کنار رفتن ملحفه، با علی (ع) مواجه شدند که به جای پیامبر (ص) در بستر آرمیده بود. و بدین شکل  نقشه مشرکان مکه بر باد رفت.   

پیامبر (ص) قبل از حمله مشرکان،  رضایت حضرت علی (ع) را برای خوابیدن در رختخواب خود گرفت و با شنیدن  پاسخ مثبت به سوالش که اگر در بستر  شما بخوابم، شما به سلامت می‌مانید، سجده شکر به جای آورد و در خانه ماند و پیامبر (ص) از منزل خارج شد. با تلاوت آیات اولیه سوره یس از بین مشرکان که منتظر بودند شب فرا رسد و نقشه شیطانی خود را عملیاتی کنند، گذشت و در بین راه ابوبکر را دید و او را به همراه خود برد و از طرف جنوب بر خلاف راه مدینه از مکه خارج شدند و در غار ثور استقرار پیدا کردند.

کاری که علی (ع) در لیله‌المبیت انجام داد، ازخودگذشتگی بزرگی بود که در تاریخ ماندگار شد. مفسران آیه «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ یَشْرِی نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ» را در شان امام علی (ع) به خاطر این ازخودگذشتگی  دانسته‌اند.

مدت اقامت حضرت (ص) در غار را دو روز نوشته‌اند و مشرکان هم با شناسایی رد پا تا آستانه غار رفتند و با تار عنکبوت و لانه کبوتر مواجه شدند.

مشرکان تمام تلاش خود را برای دستگیری پیامبر (ص) به کار گرفتند و پیامبر (ص) به همین دلیل از بی‌راهه و مسیری طولانی‌تر راه مدینه را در پیش گرفت و هجرت را با ورود به مدینه آغاز کرد. مسیر پنج‌روزه مکه به مدینه با اقامت دوشبه حضرت در غار ثور، ۱۲ روز به طول انجامید و در ۱۲ ربیع‌الاول پیامبر (ص) در میان چشم‌های منتظر مردم مدینه، وارد محله قبا شد.

هجرت پیامبر (ص) از مکه به مدینه نقطه عطفی در گسترش اسلام به شمار می‌رود.

مردم مکه با توجه به شناخت کامل از پیامبر (ص) و آشنایی کامل با تبار  حضرت (ص) به دلیل موقعیت اجتماعی و اقتصادی و داشتن روحیه سرمایه‌داری نتوانستند دعوت پیامبر (ص) را بپذیرند و پیامبر با ۱۳ سال رنج و قبول شکنجه و سختی‌ها و تحریم‌ها و فشارها به امر الهی بالاخره تصمیم به هجرت گرفت و شبانه شهر خود را تنها گذاشت و هجرت را آغاز کرد؛ هجرتی که مقدمه‌ای شد برای گسترش اسلام و توسعه این دین جهانی.

اهمیت این هجرت و عظمت آن در تاریخ اسلام به حدی بود که بعدها که تصمیم  گرفته شد برای دنیای اسلام تقویم و روزشماری تهیه شود، هجرت پیامبر (ص) را به عنوان مبدا تاریخ انتخاب کردند و تا امروز نام هجرت افتخار سالشماری همه مسلمانان است.

افتخار این سالشماری به سال ۱۷ هجری برمی‌گردد؛ روزی که قراردادی به دست خلیفه دوم رسید که پرداخت مبلغی را در شعبان تعیین کرده بود. از این که پرداخت این مبلغ برای شعبان گذشته است یا آینده، سوال شده است. به پیشنهاد هرمزان ایرانی که در دربار خلیفه دوم کارهای دیوانی انجام می‌داد، داشتن سالشماری مسلسل مانند ایرانی‌ها مطرح شد و مورد پذیرش خلیفه قرار گرفت. منتهی برای آغاز و مبدا این تاریخ پیشنهادهای متعددی رسید که در نهایت پیشنهاد امام علی بن ابی طالب (ع) که در این بحث طرف مشورت قرار گرفته بود، مطرح شد.

امام (ع) در پیشنهاد خود هجرت پیامبر (ص) را به خاطر اهمیت آن به عنوان  مبدا تاریخ مطرح کرد که مورد تایید همه مسلمانان قرار گرفت و قرار شد مبدا تاریخ مسلمانان هجرت پیامبر (ص) قرار گیرد؛ با این تفاوت که هجرت پیامبر (ص) در شب اول ماه ربیع الاول که ماه سوم قمری است، انجام شده بود. هنگام محاسبه تاریخ هجری، مبدا، دو ماه قبل یعنی اول محرم سالی که هجرت پیامبر (ص) در آن سال صورت گرفته بود، تعیین و به عنوان مبدا تاریخ شناخته شد. در واقع، هجرت پبامبر (ص) در روز اول ماه سوم سال اول هجری انجام شده است.