جنگ نرم و مهندسی موسیقی زیر زمینی

ندای انقلاب، بررسی تاریخ تحولات فرهنگی ایران معاصر یکی از ضروریات فرهنگی و یکی از مهم ترین مسئله های رشته مطالعات فرهنگی می باشد که باید به آن توجه ویژه نمود. تقابل سنت و مدرنیته در جامعه ایرانی،باعث ظهور و زایش مسائل جدید در حوزه فرهنگ گردیده است.توجه به صنعت فرهنگ و محصول آن یعنی فرهنگ توده ایی در تاریخ تحولات چند ساله اخیر کشورمان رهگشای تحقیق پیش روی ما در حوزه موسیقی می باشد که به موضوع ما ابعاد تازه ایی می دهد.

موسیقی در فرهنگ ایرانی دارای جایگاه ویژه ایی می باشد و با ایجاد دستگاه هایی چون شور،همایون،ماهور،چهارگاه،سه گاه،راست پنج گاه، و نوا از یک قدمت،عمق وسیر تحولی ارزشمندی برخوردار است که در خور توجه می باشد و خود را در فرهنگ ایرانی تعریف نموده و در عرصه موسیقی ایرانی و جهانی مطرح و دارای علاقه مندانی می باشد.اما امروز موسیقی غربی با اتکا به صنعت فرهنگ و تولید انبوه و سطحی بودن و به خدمت گرفتن تکنولوژی جدید در مقیاس وسیع خود را تولید نموده و با تغییر ذائقه مخاطبان به ویژه جوانان راه را برای نفوذ و گسترش در فرهنگ ایرانی هموار نموده و با توجه به ممنوعیت تولید انواعی از ان به صورت رسمی به صورت مخفی و زیر زمینی به حیات و فعالیت خود ادامه می دهد.

با توجه به اهمیت و ضرورت بحث موسیقی در ارائه و القای محتوا به مخاطب به ویژه نسل جوان، باید به آن توجه ویژه نمود.امروز در عرصه های مختلف تولید و توزیع موسیقی،طراحان و سازندگان موسیقی اهداف پنهان و آشکاری را مد نظر دارند.این اهداف بیشتر به جای آنکه باعث رشد و تعالی انسانی شود،در خدمت اهداف و انگیزه های شوم نفسانی قرار می گیرد.ایجاد فضای خیالی برای مخاطب و دور کردن او از واقعیات فردی و اجتماعی یکی از اهداف طراحان این نوع موسیقی ها می باشد.

سبک های جدید چون پاپ،راک و متال در نقد و تقابل دوره مدرن با موسیقی سنتی و کلاسیک تاسیس و ترویج گردیدند.

لذا ما در این تحقیق برآنیم تا با بررسی اهداف پنهان دشمنان و جنگ نرمی که علیه ما سالیانی است آغاز نموده اند، سیر تحولی این نوع موسیقی که با عنوان"موسیقی زیرزمینی"معروف میباشدرا به ویژه بر نسل جوان مورد بررسی قرار دهیم. مسئله تحقیق ما شناخت علل شکل گیری موسیقی زیر زمینی و تحولات فرهنگی آن در سطح جامعه ایرانی می باشد، یا به عبارت دیگر چگونه موسیقی زیر زمینی باعث ایجاد تحولات فرهنگی در جامعه ایرانی می گردد؟

ضرورت و اهمیت تحقیق:

ضرورت موضوع از آن جهت مهم می نماید که ترویج این نوع موسیقی باعث تولید یکسری خرده فرهنگهای جدید در جامعه ما شده که پیوندی نزدیک با جریان شیطان پرستی،دین ستیزی ،ترویج ابتذال فرهنگی،مصرف مواد مخدر جدید و صنعتی و ظهور و بروز آسیب هایی جدی برای خانواده ها و افت شدید تحصیلی را بر ای جامعه آموزشی ما به همراه دارد.لذا تغییر ذائقه جوان ایرانی و وابستگی آن به این نوع موسیقی می تواند هم اکنون و در آینده باعث تحولات شدید فرهنگی در جامعه ما گردد.در این مقاله برای رسیدن به منظور تحقیق،از روش تحلیل ثانویه یا فراتحلیل استفاده نموده ایم یعنی با استفاده و ارزیابی از تحقیقات متعددی که در مورد این موضوع انجام گردیده بود سعی در تدوین و جمع بندی آنهابرای مقصود تحقیقمان نمودیم.

تعریف موسیقی:

موسیقی،مجموعه ای از نظام و ترکیب امواج مختلف و دارای ترکیب های گوناگون،زمانی که به صورت آهنگ به گوش می رسد که اگر از نظام فکری و قلبی انسان تراوش کندو در اعتدال معنوی و انسانی قرار گیرد،باعث افزایش هوشیاری،رفع خستگی و روشن بینی و تعادل جسمی و روحی میشود.ولی نباید فراموش کرد که خروج از اعتدال در موسیقی بسیار زیان بار است.واژه موسیقی از واژه یونانی Mousikaو مشتق از کلمهmuse می باشدکه نام رب النوع حافظ شعر و ادب و موسیقی یونان باستان است.ارسطو و فیلسوفان اسلامی همچون ابن سینا،موسیقی را یکی از شاخه های علم ریاضی دانسته اند.ترانه شعری است که بر روی یک آهنگ خوانده میشود(خسروپناه،۱۳۸۹: ۸۵).

تعریف موسیقی زیر زمینی در ایران:

موسیقی زیر زمینی عنوانی است که این روزها بسایر خوانده یا شنیده ایم.این عنوان مدتی است که تبدیل به واژه ایی مصطلح شده و درباره اکثر قریب به اتفاق آثاری که از مجراهایی به جزء مجاری رسمی و وزارت ارشاد گذشته و به گوش مخاطبان در جامعه می رسند،اطلاق می شود.آنچه از دایره المعارف هایی مانند ویکی پدیا،ذیل عنوان"underground music" و همچنین از نظرات عده ای از اساتید علوم ارتباطات اجتماعی و صاحب نظران در این زمیینه بر می آید را می توان به این صورت خلاصه کرد:موسیقی زیر زمینی نوعی از موسیقی است که ویژگی اصلی و اساسی آن جدا بودن از جریان اصلی موسیقی(mainstream) در یک جامعه است(عزیزی،۱۳۸۷۱۱۰:).

مهمترین عاملی که در این زمینه باید مورد توجه قرار گیرد نحوه شکل گیری جریان اصلی موسیقی در کشور ما و تفاوت آن با جوامع غربی است.آنچه که در جامعه ما جریان اصلی را شکل می دهد،در واقع نه پذیرش و طیف مخاطبین در جامعه،که عدم مطابقت با قوانین و آئین نامه های رسمی،در اصل نداشتن مجوز رسمی می باشد. ویژگی دیگر این جریان تمایل فعالیت بر اساس سلیقه و معیار خودشان است،که به نوعی به یک حالت اختیاری و خود خواسته تبدیل گردیده است.در کشور ما انگیزه ای که در اکثر قریب به اتفاق موارد،افراد را به فعالیت زیر زمینی سوق می دهد،نه کار کردن با سلیقه و معیارهای شخصی،بلکه عدم توانایی در تطابق با معیار های رسمی است. (عزیزی،۱۳۸۷۱۱۰:).

موسیقی زیر زمینی آن نوع موسیقی است که از سوی نظام حاکم به رسمیت شناخته نشده و در مکانی که موقعیت رسمی ندارد و بیشتر شبیه استودیوهای خانگی است به صورت مخفیانه و با مضامین اعتراض گونه تولید می شود. موسیقی زیرزمینی از جنبه های مختلف قابل بررسی است به این معنی که گاهی اوقات بنابر موقعیت مکانی و ضبط و اجرا در زیرزمین تعریف می شود -که این مسئله تنها مختص به ایران است - و دوم از جهت فرم که معمولاموسیقی راک است وبه دلیل داشتن المان های اعتراض که در اغلب موارد هم به مسائل اجتماعی پرداخته می شود مورد قبول نهاد رسمی مانند وزارت ارشاد قرار نمی گیرد و در مواجه و تقابل با موسیقی قرار می گیرد که تریبون رسمی دارد و با مجوز رسمی وزارت ارشاد فعالیت می کند (نامجو،خبرگزاری مهر).

موسیقی زیرزمینی عنوانی است که ابتدا در انگلیس و سپس در آمریکا به عنوان « نوعی از موسیقی که همراه با سبک و روشی از زندگی است » مطرح شد و اکنون به شکلی خاص و نامتعارف ارائه می‌شود . در واقع موسیقی زیرزمینی نحله‌ای فرهنگی و اجتماعی است (ضدفرهنگ و ضداجتماع) که نوع خاصی از زندگی را به اقشار مختلف به ویژه نوجوانان و جوانان عرضه می‌کند. گروهی از صاحب‌نظران و کارشناسان نیز بر این باورند که عبارت موسیقی زیرزمینی به تبعیت از تقسیم‌بندی اقتصادی فیلسوف مکتب فرانکفورت « تئودور آدورنو » این‌گونه نامگذاری شده‌است (خداپرست،۸۹).

ویژگیهای محتوایی موسیقی زیرزمینی:

۱) شیوة زندگی به سبک فراآمریکایی ، یعنی افراط در رعایت ارزش‌های آمریکایی و به طور کلی غرب در زندگی .

۲) دوری‌گزینی از مسائل سیاسی.

۳) پرهیز از موضع‌گیری‌ها درباره رویدادهای مختلف .

۴) برخورد به اصطلاح طنزآمیز با مسائل اجتماعی.

۵) بی‌بند و باری در تمامی عرصه‌های زندگی فردی و اجتماعی.

۶) بی‌‌توجهی به نقش خانواده و به ویژه والدین.

۷) گرایش مفرط به عشق نه به معنای واقعی بلکه به معنای نازل و مبتذل روابط جنسی .

۸) گرایش به مواد‌مخدر از جمله سیگار به هر میزان ممکن.

۹) استفاده از کافی‌شاپ و پارتی‌های شبانه به عنوان تفریح، کانون تجمع و ...

۱۰) بی‌توجهی به مسائل اقتصادی خانواده و جامعه.

۱۱) گوشه‌گیری و انزوا طلبی در روابط فردی و اجتماعی (خداپرست،۸۹).

دلایل گسترش موسیقی زیرزمینی در ایران:

۱-جوان بودن جمعیت (۶۰ درصد جمعیت)

۲- عدم توقف شهرنشینی

۳- فضاهای باز اجتماعی

۴- تشکیل استودیوهای خانگی با حداقل هزینه(کوثری،۱۳۹۰)

انواع موسیقی زیر زمینی در ایران:

سبک پاپ:

"پاپ"یکی از موسیقی های عامه پسند است و معمولا در مقابل موسیقی کلاسیک و محلی قرار می گیرد و از آنها متمایز است.پاپ معمولا به عنوان موسیقی ای تعریف می شودکه به شکل تجاری تهیه شده،یا هدف تولید آن سود مالی است.این نوع موسیقی مردم پسند بیشتر به عنوان یک صنعت شناخته می شود،نه هنر.در واقع،پاپ طوری طراحی شده که"که برای همه جالب باشد"و"از هیچ جای خاصی نیامده" و قرار هم نیست ”سیلقه خاصی را اعمال کند".مشهورترین خوانندگان این سبک ”مایکل جکسون" و ”مدونا"می باشند.متاسفانه اکثر گروه های فعال در این سبک،گروه های فاسد و ضد اخلاقی هستندو در حال حاضرعامل اصلی تهاجم فرهنگی در کشور ما همین نوع موسیقی می باشد،مخصوصا پس از قرن بیستم که مضامین آهنگ های پاپ بیشتر در مورد سکس و مواد مخدر است.امروزه خوانندگانی مانند بریتنی اسپیرز،جنیفر لوپز و انریکوایگلاسیو در این سبک فعالیت می کنند (خسروپناه،۱۳۸۹: ۱۰۱). طبق آمارمیانگین سن تولیدکنندگان موسیقی پاپ ایرانی زیرزمینی ۵/۲۶ سال می باشد (داورپناه،۱۳۹۰).

سبک راک:

”راک"گونه ای موسیقی عامه پسند است که در دهه های ۱۹۵۰ و ۱۹۶۰ میلادی در آمریکا با نام"راک اندرول"شکل گرفت.عبارت راک اندرول ازفعل to rock در زبان انگلیسی به معنای جنباندن و تکان خوردن می آید.از نظر تاثیرات اجتماعی و گستردگی شنوندگان بی همتاست.در اواخر دهه ۶۰ و ۷۰،رویدادهایی همچون جنگ ویتنام،تورم و بیکاری در موسیقی آن دوران خود را منعکس کرد.در حالی که موسیقی جدی تر می شد،اما ارتباطش با مسائل روز مره کم شد و بیشتر حالت فرار از واقعیات به خود گرفت.بعد از مدتی این موسیقی،رو به انحراف و فساد رفت و سبک هایی مثل"بلک متال"از آن بیرون آمد.از سال های ۱۹۹۰ به بعد آمار خودکشی در گروه های راک و طرفداران انها بسیار بالا رفت (خسروپناه،۱۳۸۹: ۱۰۳). طبق آمار میانگین سن تولید کنندگان موسیقی راک زیرزمینی ۵/۲۹ سال می باشد.(داورپناه،۱۳۹۰).

سبک هوی متال:

یکی از زیر شاخه های اصلی راک می باشد،که امروزه خود به عنوان یک شاخه اصلی شناخته می شود.موسیقی متال به علت خشن بودن آواها به این نام خوانده می شود.موسیقی متال می خواهد در اشعارش اعتراض را به گونه مستقیم بیان کند.موسیقی متال جنبه اعتراضی داشته و بر علیه نظام سرمایه داری آمریکا و مصرف گرایی،اعتراض می کرد.اما با نفوذ حوزه های سیاسی در موسیقی،امروز تعداد این گروه ها انگشت شمار شده است.امروزه مضامین بیشتر این گروه ها در مورد خودکشی،قتل،خشونت،سکس و مواد مخدر می باشد.گروه های بلک متال،امروز مهم ترین مروج شیطان پرستی در دنیا هستند.اصلی ترین ابزار در این موسیقی گیتار الکتریکی است که صداهای بسیار خشن را تا مدت زمان بی نهایت تولید می کند.این نوع موسیقی به نوعی باعث ایجاداعتیاد به مواد مخدر و مشروبات الکلی در انسان می باشد(خسروپناه،۱۳۸۹: ۱۰۴). مشخصه‌های اصلی هوی‌متال که آنرا از راک جریان اصلی جدا می‌کردند عبارتند از

۱- بهره‌گیری از ریتم و ریف‌های سنگین‌تر و خشن‌تر گیتار الکتریک

۲- به‌کارگیری ملودی و تک‌نوازی‌های گیتار لید (سولو) با زمانی طولانی‌

۳- استفاده از درون‌مایه‌های هارمونی سبک‌های کلاسیک و بلوز و شکستن قالب‌های راک‌اندرول

۴- ریتم‌های سنگین‌تر و قوی‌تر با صدای کوبنده‌تر درامز

۵- آواز جیغ‌گونه و آزادتر نسبت به آواز راک

که باید تفاوت در محتوای ترانه‌ها را نیز به موارد پیش افزود. به گونه‌ای که وجود اعتراض، سیاه‌نمایی وضع‌موجود، ضدجنگ بودن، عرفان و فرقه‌گرایی مذهبی (در دهه ۱۹۷۰) یا ضدمذهبی (بعدا) از ضروریات آثار هوی‌متال در دهه‌های نخستین بود(هوی متال،ویکی پدیا)

سبک هیپ هاپ یا رپ:

رپ از دو بخش اصلی،یعنی رپ(mc) وdj(ترکیب صدا و نور) تشکیل شده و به همراه رقص برک و دیوار نویسی،به یک نهضت فرهنگی توسط سیاهان آمریکا تبدیل شد.مضمون آهنگ های رپ چند محور اصلی دارد

۱- از همه سکس و بی بند و باری

۲-روابط بین دختر و پسر

۳-،فحش های رکیک و زشت

معمولا فاسد ترین کلیپ های تصویری که برای آهنگ ها ساخته می شود،کلیپ های رپ هستند.رپ ایرانی که به صورت زیر زمینی فعالیت می کند،تقلیدی ناقص و نادرست از رپرهای آمریکایی به شمار می آیند (خسروپناه،۱۳۸۹: ۱۰۶). طبق آمار میانگین سن تولید کنندگان موسیقی رپ زیرزمینی ۵/۲۱ سال می باشد (داورپناه،۱۳۹۰).

هیپ هاپ نامی است برای یک خرده فرهنگ مبتنی بر هنر ، که به اشکال مختلف، فرهنگ خیابانی یک جامعه شهری را بازگو میکند. چرا خرده فرهنگ؟ به این دلیل که بر پایه چهار المان فرهنگی زیر بنا شده است.

۱- پوشش خیابانی: نوع پوششی که در خیابان مرسوم است و نشان دهنده نوعی اشتراک در برخی عقاید کلی و اتحاد در رسیدن به اهداف است.

۲-زبان خیابانی: زبان، به عنوان نوعی راه ارتباطی مفهوم پیدا می کند. راه ارتباطی خاصی که مردم در خیابان ها برای روابط اجتماعی شان خلق می کنند. ابزار ارتباطی آنها ساده ترین نوع ممکن است و برای فهمش فقط نیاز به بودن در آن محیط است.

۳-دانش خیابانی: عمل ها و عکس العمل هایی که در کشمکش ها و برخوردهای اجتماعی در محیط خیابان ها صورت می گیرد که تا حد بسیار زیادی تجربی است و برای درکش نیاز به بودن در آن محیط و برخورد با این کشمکش هاست. تجارب حاصل از این برخورد های اجتماعی دانش خیابان نامیده میشود.دانش خیابانی یعنی بدانید در چه شرایطی در محیط خیابان های یک شهر ، چه کارهایی بکنید.

۴- نگاه خیابانی: نوع نگاه واقع بینانه به زندگی است که این واقع بینی در تمام مسائل پیرامون افراد وجود دارد(نورایی،اعتراض هیپ هاپ).

علل شکل‌گیری موسیقی زیرزمینی در ایران:

۱) پیشرفت فنی ابزارهای مورد نیاز

۲) جاذبه‌های مجازی

۳) نوع برخورد دستگاه‌های مسئول

۴) الگوها و سوابق ذهنی مخاطبین

۵) شهرت طلبی

۶) سودجویی(خداپرست،۸۹)

نتیجه گیری:

موسیقی زیرزمینی با ایجاد یک فضای آمیخته از زندگی روزمره و تخیل ناشی از ذهن وهم آلود در راستای هواهای نفسانی انسان گام بر می دارد.اصلی ترین تحول فرهنگی موسیقی زیرزمینی تغییر ذائقه و بالتبع آن تغییر در سبک زندگی جوان ایرانی می باشد که ما شاهد بروز و ظهور آن در جامعه خود می باشیم.اساسی ترین و خطرناک ترین پیامد موسیقی زیرزمینی ظاهر شدن در قالب یک جنبش اجتماعی می باشد که خوشبختانه امروز خود را در جامعه ایران به صورت یک خرده فرهنگ عرضه نموده و این خطر وجود دارد تا تبدیل به یک جنبش اجتماعی گردد. اعتراض به عنوان فریاد رسای این نوع موسیقی به آن جلوه ایی سیاسی داده تا از کنار این هنر عامیانه،بتوان نوعی مخالفت با سیاستهای فرهنگی،اجتماعی،اقتصادی و حکومتی رابیان نمود.موسیقی زیر زمینی به شکل امروزی آن زاییده صنعت فرهنگ و نتیجه تجاری شدن فرهنگ می باشد که خود را به شکل فرهنگ توده ایی عرضه نموده است.توجه به این نوع موسیقی از طرف مسئولان می تواند ضمن نظارت بر این امر،باعث نوعی هدایت غیر مستقیم برای شکل گیری موسیقی دلخواه زیرزمینی مطلوب نظام گردد که در خور تامل و توجه می باشد.لذا تحول فرهنگی با تغییر ذائقه مخاطب در یک برهه زمانی بیست ساله باعث تغییر نوع نگرش به زندگی در مخاطبان این نوع موسیقی گردیده که آثار تحولی آن در ذهن و کنش برخی جوانان مشهود می باشد.ظهور پدیده هایی مثل پارتی های شبانه،تولید الفاظ جدید کوچه بازاری ،روابط دختر و پسر به شکل امروزی آن،رواج برخی بی حیایی ها در جامعه،رواج خرده فرهنگهایی مثل شیطان پرستی و پوچ گرایی،عروسی های آنچنانی،تولید فضاهای لازم برای ارائه این موسیقی مثل باغ ویلاها در حواشی شهرهای بزرگ یا استودیو های زیرزمینی،تحول تکنینکی در عرصه دستگاههای استفاده از موسیقی و...را می توان نشانی از یک جریان تحولی از جنس فرهنگ دانست که باید برای آن برنامه داشت و آن را مدیریت نمود.

پی نوشتها:

-خسرو پناه،عبدالحسین،جریان شناسی ضد فرهنگها،قم،تعلیم و تربیت اسلامی،۱۳۸۹،چ اول

-خداپرست،مهدی،پشت پرده موسیقی زیرزمینی در ایران،سایت ندای انقلاب،۲۰/۱۲/۸۹(کد خبر۸۱۶۱۸)

-داورپناه، اوضاع موسیقی مثل فیلم های وسترن شده،گزارشی از نشست موسیقی زیرزمینی در مجمع تشخیص مصلحت نظام

-کوثری،مسعود،اوضاع موسیقی مثل فیلم های وسترن شده،گزارشی از نشست موسیقی زیرزمینی در مجمع تشخیص مصلحت نظام

-سایت،نورایی،بهرام،اعتراض هیپ هاپ چیست؟

-سایت ویکی پدیا،موسیقی هوی متال،صفحه اصلی

-عزیزی، حمید رضا،صدایی از اعماق: نگاهی به پدیده موسیقی زیرزمینی و وضعیت کنونی آن در ایران،فصلنامه باشگاه هنر،ش ۱۹۵ و ۱۹۶،اسفند۸۶ و فروردین ۸۷