جایگاه اربعین پژوهی در پایان نامه های دانشجویی

همواره آیین‌ها و ادیان مختلف با هدف همبستگی میان پیروان و هویت بخشی به جریان اجتماعی خود، ایامی را در سال مشخص کرده و پیروان خویش را ملزم به شرکت در این اجتماعات می کنند. یکی از پیامدهای اینگونه تجمعات، نمود جهانی و به نوعی تبلیغ آن جریان اجتماعی است که معمولا در جامعه جهانی تاثیر گذار است. زيارت اربعين يکي از مهم‌ترين محورهاي حياتي فرهنگ شيعه مي‌باشد که همواره شيعيان راستين با اين نشانه درطول تاريخ شناخته مي‌شوند.

اجتماع اربعین حسینی مسلمانان جهان در عراق یکی از مهم‌ترین جلوه‌های رفتار دینی و بزرگترین رخداد تاریخ شیعه در سالیان گذشته می باشد که علی رغم ریشه های تاریخی پیاده روی اربعین حسینی در عراق اما در قرن اخیر بعلت حکومت رژیم بعث بر کشور عراق و مخالفت این حکومت با هر گونه برگزاری آئین و گرامیداشت های مذهبی در عراق و شرایط امنیتی این کشور پیاده روی اربعین عملا تعطیل شده بود. با سرنگونی رژیم بحث عراق از سال 1382 این حرکت مجدداً توسط مردم عراق آغاز می گردد که می توان اوج گیری پیاده روی و اجتماع اربعین حسینی را مربوط به شش سال گذشته دانست.

به طور کلی مراسم اربعین حسینی به عنوان یکی از پرنفوذ ترین شعائر الهی شیعیان در سالیان اخیر با تبدیل شدن به بزرگترین سرمایه اجتماعی شیعه و کنارهم قرار دادن شیعیان کشورهای جهان در کربلای معلی و همچنین مدیریت و اداری مردمی آن سبب شده که با تجلی ایمان مومنین، برطرف نمودن ضعف های ایمانی تبدیل نمودن تعبد  و عواطف انسانی به اطاعت از دستورات اولیای دین، وحدت و همبستگی شیعیان، کنار رفتن مرزهای قومیتی و انسانی و ارزش پیدا نمودن مرزهای دینی و تبدیل شدن دشمنی ها به دستی ها، بالا بردن شعور و آگاهی مردم در بستر همزیستی مومنین موجب تعمیق باورهای شیعه در نگاه جهانیان گردد که اثرات این امر در دوستی ملت ها و جهانی شدن پیام عاشورا و تبدیل شدن مراسم اربعین به مراسم صلح طلبان جهان دانست.

با توجه به این شرایط و به علت نوظهور بودن راهپیمایی اربعین حسینی در مقیاس و وسعت فعلی، ورود مجامع علمی و نهادهای دانشگاهی به فعالیت های تحقیقاتی و مطالعه و بررسی علمی ابعاد گوناگون اجتماع اربعین حسینی و همچنین اختصاص پایان نامه های دانشجویان به بررسی ابعاد مختلف مراسم اربعین حسینی و تدوین پژوهش های کاربردی بیش از پیش احساس می شود.

بر اساس اطلاعات ارائه و ثبت شده در سامانه پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) تا سال 1396 تعداد ده پایان نامه با محوریت موضوع مراسم اجتماع اربعین حسینی در کربلای معلی و ابعاد گوناگون این مراسم معنویی در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری تالیف و تدوین شده است که با توجه به وسعیت کمی و کیفی این رویداد در ابعاد مذهبی، اجتماعی و سیاسی و اهمیت این آئین دینی در تبلیغ و ترویج فرهنگ اسلام ناب به سراسر جهانیان، ضرورت ورود جامعه دانشگاهی به موضوع اربعین پژوهی و انجام پژوهش های کاربردی می بایست مورد توجه دانشجویان و اساتید حوزه های علمیه و دانشگاه ها قرار گیرد.

از مهمترین دلایل و موانع پیش روی پژوهشگران و دانشجویان علاقه مند به بررسی ابعاد مختلف مراسم اربعین حسینی نبود منابع کافی برای پیشینه تحقیق به علت نوظهور بودن پدیده مراسم اربعین حسینی به شکل فعلی می باشد که این امر ضرورت استفاده محققین از روش اقدام پژوهی و انجام پژوهش های کاربردی به منظور کاربردی کردن و پیاده سازی ارزش های فرهنگی، الگوهای اجتماعی، سیاسی و اقتصادی در جوامع دینی را خواستار است که تحقق این مهم نیازمند حمایت نهادهای علمی و پژوهشی از پژوهشگران و دانشجویان علاقه مند و تسهیل شرایط اجرایی تحقیق می باشد.

در ادامه به بیان عناوین و موضوعات پایان نامه ها و پژوهش های صورت گرفته در این زمینه می پردازیم:

1-    ارایه ساختار مناسب مستند دینی - آیینی با مطالعه موردی اربعین حسینی در عراق. حسن امامی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی علی اصغر غلامرضایی و مشاوره محمود اربابی، دانشکده صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۹۲.

2-       پیاده روی اربعین به مثابه ارتباطات آیین شیعی. محسن امین ورزلی، به راهنمایی عبدالله گویان، پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات گرایش مطالعات سیاست گذاری، گرایش سیاستگذاری عمومی، دانشگاه امام صادق(ع)، ۱۳۹۴.

3-         بررسی سیمای امام حسین(ع) در زیارت أربعین.- نگارش اشکان جوانمرد؛ استاد راهنما علیرضا رادبین. کارشناسی ارشد (دانشگاه آزاد اسلامی، واحد تبریز، دانشکده حقوق، الهیات و علوم سیاسی)؛ 1393.

4-    بررسی ابعاد جامعه شناختی مراسم اربعین حسینی و نقش آن در تحکیم پایه های عقیدتی تشییع. محمد حسین رضایی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمد حسین پوریانی، دانشگاه آزاد اسلامی استان مرکزی، 1396.

5-    بررسی تطبیقی مراسم حج ومراسم اربعین. احمد اکبری، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محسن علی مجیمی و مشاوره کریم کشکولی، موسسه آموزش عالی علامه مجلسی، 1395.

6-    مطالعه و طراحی موکب چند منظوره اربعین در مسیر نجف به کربلا. زینب فرحات، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی خسرو دانشجو و مشاوره محمد رضا بمانیان، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده هنر و معماری، 1395.

7-    استخراج الگوی گردشگری ابررویداد مذهبی اربعین. مهدیه بد، پایان نامه دکتری تخصصی (PhD)، به راهنمایی محمد حسین ایمانی خوشخو، دانشگاه علم و فرهنگ تهران، دانشکده علوم گردشگری، 1396.

8-    بررسی تحلیلی عوامل موثر در توسعه گردشگری مذهبی با تأکید بر اربعین با رویکرد FCM. زهرا استادعلی دهقی، پایان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی میرمحمد اسعدی و مشاوره سید حبیب الله میرغفوری، دانشگاه علم و هنر یزد، دانشکده علوم انسانی، 1395.

9-    نقش گردشگری مذهبی اربعین بر توسعه زیرساخت های استان ایلام. نسرین آقا کشی زاده، پایاین نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی محمد سلاورزی زاده و مشاوره سید مهدی ویسه، موسسه آموزش عالی باختر ایلام، دانشکده مدیریت و حسابداری، 1396.

10-    پوشش خبری آیین زیارتی اربعین در سیمای جمهوری اسلامی ایران؛ مقایسه و مطالعه موردی خبر 21 شبکه یک سیما در سال‌های 1393 و 1394. سعید صدیقی، پیان نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی سید مجید امامی و مشاوره پیمان جبلی، دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشکده معارف اسلامی و فرهنگ و ارتباطات، 1396.

*گزارش از: محمد حسین رضایی کارشناس ارشد جامعه شناسی انقلاب اسلامی