کرسی آزاداندیشی؛ بستر «کارِ سیاسی» به جای «سیاسی کاری»

فارس، معاون فرهنگی و اجتماعی وزارت علوم اخیراً از ابلاغ آیین‌نامه اصلاح شده کرسی‌های آزاداندیشی به دانشگاه‌های کشور پس از امضای وزیر علوم خبر داد، آیین نامه‌ای که نسخه ابتدایی آن در سال 1389 برای اجرای آزمایشی یک‌ساله به دانشگاه‌ها ابلاغ شد و حالا با تصویب و امضای نهایی شخص وزیر علوم به دانشگاه‌ها رسیده تا اجرایی شود و این خبر یعنی اینکه بعد از ماه‌ها انتظار می‌توان امیدوار بود که زمینه و بستری مناسب برای برگزاری گعده‌ها و نشست‌های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و... البته با رنگ و بوی دانشجویی به صورت هدفمند فراهم شود.

در این شرایط نکته ابتدایی یادداشت، یادآوری این است که «کرسی آزاداندیشی دانشجویی» همگان را به یاد گلایه مقام معظم رهبری از دانشجویان و طلاب می‌اندازد که در باب اجرای این خواسته چندین ساله خویش فرمودند؛ «عملاً آن کارى که من گفته بودم، انجام نشده است؛ نه در حوزه، نه در دانشگاه!» و حال این آیین‌نامه که با هدف تقویت و نهادینه‌سازی فضای عقلانی، چند صدایی و آزادی استماع سخن و نیز ایجاد فرهنگ تضارب آراء و تعامل علمی در عین اجتناب از جدال باطل در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی تدوین و ابلاغ شده است، تنها و تنها در صورت اجرای درست و در پی آن رفع نواقص و تکمیل و ارتقای مواد موجود در حین اجرا می‌تواند تامین کننده حداقلی اهداف اولیه باشد و در غیر این صورت نمی‌توان امیدی بدان داشت چه آنکه هر قانونی به صرف وضع و موجودیت، کافی نیست و اجرای درست و به موقع لازمه موفقیت آن است.

*آزاداندیشی؛ قطعه گم شده پازل محیط علمی و تخصصی دانشگاه

دین مبین اسلام و کتاب آسمانی مسلمانان، یعنی قرآن کریم به مقوله «آزادی» به صور مختلف اهتمام خاص ورزیده‌اند اما مهم آن است که آزادی را چگونه تعریف کنیم و شرایط و موانع آن را چه بدانیم. از نظر استاد شهید مرتضی مطهری، آزادی به معنای «نبود مانع در راه ترقی و تکامل انسان است» و انسان آزاده کسی است که ‏هرگونه مانعی را از راه تعالی و تکامل خود بردارد و رسیدن به این هدف نیازمند رشد علمی و فکری است که آزاداندیشی و دوری از تفکر بسته نخستین لازمه آن محسوب می‌شود.

حال باید توجه داشت که کرسی‌های آزاداندیشی، البته با رعایت حدود و تنظیم اهداف متعالی، محملی مناسب برای پاسخگویی به نیازهای نسل جوان انقلابی، یعنی دانشجویان بیدار و بصیر است و رهبر معظم انقلاب نیز با توجه به همین موضوع، در دیدار سال 81 خویش با اعضای انجمن اهل قلم، از مظلومیت شعاری با عنوان «آزاداندیشی» در جامعه ایرانی و نیاز مبرم کشور به تحقق این شعار مظلوم سخن گفتند و متاسفانه این اشاره تا بدان جا مورد کم لطفی دانشجویان و مسئولان قرار گرفت که معظم له در سالیان اخیر لب به گلایه از آن گشودند و از دانشجویان به عنوان افسران جوان جنگ نرم خواستند که این کرسی‌ها را در دانشگاه‌های خود راه اندازی کنند.

از سویی دیگر، دانشگاه آنطوری که در جمهوری اسلامی تعریف شده صرفأ محل علم اندوزی و دانش‌آموزی نیست، بلکه علاوه بر آن، از دانشگاه انتظار می‌رود که در زمینه‌های فرهنگی و سیاسی و اجتماعی هم پیشگام باشد و چند اقدام را انجام دهد. یعنی دانشگاه جایی است که باید در آن تضارب آرا صورت گیرد، آزادانه صحبت شود و از نتایج این آزاداندیشی و تضارب آرا جامعه بهرمند شود. البته باید توجه داشت که بسیاری از  مسائلی که باید فوایدش به جامعه برسد، اساساً تخصصی بوده و جایگاه حقیقی بررسی این مسائل تخصصی، یک مکان تخصصی و علمی به نام دانشگاه یا حوزه علمیه خواهد بود.

مخلص کلام اینکه امروز دانشگاه‌ها باید کانون عقلانیت در جامعه باشند ولی دست‌هایی در کار است که به جای حاکم شدن فضای منطق بر دانشگاه‌ها، می‌خواهند فضای سیاست زده و احساسی غلبه پیدا کند.

کرسی‌های آزاداندیشی و نظریه پردازی و مناظره‌های علمی می‌تواند سکوی پرشی برای انقلاب اسلامی باشد تا حقانیت خود را در مقابل تمام تفکرات مادی گرایانه و التقاطی به اثبات برساند و یکی از اولین مقدمات آن حاکم شدن فضای عقلانیت است، امری که دشمنان بر مقابله با آن کمر بسته‌اند.

*توقف مسئولان در اتاق قانونگذاری؛ جنبش دانشجویی علمدار کرسی‌های آزاداندیشی باشد!

بدون شک اصلی‌ترین هدف از برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی، گستردن افق‌های نو برای زندگی انسانی در بعد علم و عمل است به زبان ساده‌تر باید چنین گفت که با اجرای این خواسته رهبری معظم، بستری فراهم خواهد شد تا اگر کسی حرفی برای مطرح کردن داشته باشد، فضای بیان آن را خواهد یافت، یعنی فضایی ایجاد می‌شود تا هر کس، هر چه به ذهنش می‌رسد، بیان می‌کند و جواب را هم می‌شنود! این کار در یک نگاه طولانی مدت، زمینه را برای تمرین تفکر در جامعه و به خصوص جوانان دانشجو که آینده‌سازان اصلی این انقلاب هستند، فراهم می‌کند و عملاً دانشگاه‌های کشور تبدیل به محلی می‌شوند که در آن فکر کردن را یاد می‌گیریم و آموزش می‌دهیم و این مسیر به جایی ختم می‌شود که دانشگاه به اهداف اصلی خود که همان تربیت کادری اهل تحلیل و بیان که هرگز منافع نظام و کشور را فراموش نمی‌کند، می‌رسد.

این مسیر در نگاه و ذهن مسئولان از لابلای آئین نامه‌ها و ابلاغ دستورالعمل‌های مختلف می‌گذرد. هرچند که این نوع نگاه را نمی‌توان به صورت کامل رد کرد و اشتباه خواند، اما نگاه به تجربیات گذشته و واقع بینی نسبت به توانایی‌های جوانان ایرانی، توقعات را اندکی بالاتر برده و به نظر می‌رسد که جامعه ایرانی برای تحقق این خواسته بر زمین مانده امام و رهبر خود، باز هم نیازمند پیشگامی و علمداری جنبش دانشجویی است که همواره مسیرها را درست تشخیص داده و به موقع هم به میدان عمل آمده است و حالا آنچه بیش از همه متوجه جنبش دانشجویی است، برگزاری بهتر از گذشته جلسات آزاداندیشی دانشجویی در موضوعات مختلف است، جلساتی که در آن حرف‌ها و نقدها در چارچوب ادب و قانون بیان شود و قضاوت به مخاطبان واگذار گردد و این در واقع همان چیزی است که پیشتر در اندیشه‌های امام راحل(ره)، شهید مطهری و در سالیان اخیر هم رهبر معظم انقلاب مورد توجه قرار گرفته بود.

*موانع برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی؛ کم کاری مسئولان و دانشجویان

شبهه شناسی و پاسخ به شبهات، ایجاد فضای مناسب برای نقد و آزاداندیشی، تضارب آراء برای تأمین و تضمین رشد فکری ازجمله مواردی است که با برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی باید محقق شود، اما تحقق این موارد هم در سالیان اخیر با موانع و مشکلاتی مواجهه بوده است.

عدم همت و انگیزه دانشجویی برای راه‌اندازی کرسی‌ها، دید نادرست دانشجویان نسبت به مفهوم و مصداق آزاداندیشی، عدم انتخاب موضوعات مناسب، حضور استاد و مدعو به جای دانشجو، محافظه کاری مسئولان دانشگاه و عدم تمایل به بر هم خوردن سکون دانشگاه، ترس از صحبت کردن در جمع و عدم اعتماد به نفس دانشجویان، ۲ قطبی کردن فضای جلسات، عدم استقبال مخالفان از حضور در کرسی‌ها، وجود مسائل بوروکراتیک و دیوانسالاری، برگزاری برنامه‌های ناسره و از بین رفتن بار معنایی کرسی‌های آزاداندیشی و ایجاد بی‌اعتمادی نسبت به این مفهوم، نداشتن سیر مشخص و شناور بودن جلسات، ضعف در تبلیغات و مستندسازی و... تنها برخی از این موانع و مشکلات بوده و هستند که باید با همت دانشجویان و برنامه‌ریزی درست مسئولان مرتفع شود.

در این شرایط برای اجرای کرسی‌های آزاداندیشی باید اقتضای شرایط دانشگاه‌ها را در نظر گرفت، چه آنکه در خیلی از دانشگاه‌ها مسائل سیاسی اولویت دارد و در برخی دیگر پاسخگویی به شبهاتی که صرفاً هم سیاسی نیستند و در واقع اولویت را باید به دانشگاه سپرد تا حداقل توقعات و انتظاراتی چون پاسخ به شبهات، امیدآفرینی، کسب نتایج کاربردی برای ارتقای زندگی و تعالی جامعه، آسیب شناسی برنامه‌ها و فعالیت‌ها و ارائه راهکار رفع آن و به زبانی دیگر، جاهلی را عالم کردن و عالمی را عامل کردن محقق شود.

*فواید کرسی‌های آزاداندیشی؛ گام‌هایی در مسیر دستیابی به پیشرفت و عدالت

تحقق این اهداف، بدون شک فواید و محسناتی را نصیب کشور و ملت ایران خواهد کرد که شکستن سلطه رسانه‌ها و ایستادگی در برابر همجه سنگین استکبار جهانی یکی از آنها خواهد بود، در حقیقت کرسی‌های آزاداندیشی فضایی ایجاد می‌کند که انتقادها و شبهات در فضایی منطقی، آرام و چندصدایی موشکافی شوند تا حقیقت فرصت آشکار شدن پیدا کند و مخاطبان تحت تاثیر لفاظی، شانتاژ و مغلطه قرار نگیرند و فراهم آمدن این فضا به صورت طبیعی سبب می‌شود که سلطه تفکرات غربی در جامعه شکسته شده و با تقویت روحیه اعتماد به نفس، خودباوری و استقلال شاهد ایجاد حرکت، تحول و پیشرفت در کشور خواهیم بود.

در ادامه این مسیر ترقی، نوبت به اسلامی و بومی شدن علوم دانشگاهی می‌رسد که نتیجه طبیعی نوآوری حاصل از آزاداندیشی همراه با عمل خواهد بود و شکی در این نیست که کشور ما نیاز به علوم بومی شده و متناسب با فرهنگ اسلام دارد تا به بالاترین جایگاهها دست یابد و نظریات و دیدگاه‌ها درست را در اوج بیداری اسلامی به کشورهای مسلمان وغیرمسلمان دنیا ارائه نماید. در واقع کرسی‌های آزاداندیشی بستر و زمینه‌ساز تولید علم و اسلامی و بومی شدن علوم دانشگاهی است که هر ۲ مورد در فرمایشات رهبر عزیز انقلاب بارها تاکید شده است.

در کنار موارد فوق باید توجه داشت که یکی از حربه‌های اصلی ضدانقلاب در بدست گرفتن فضای دانشگا‌ه‌ها، مظلوم نمایی است و این طیف عموما با جنجال آفرینی، هوچی‌گری، ملتهب کردن فضا، قصد تحریک احساسات دانشجویان و القای فضای خفقان و سرکوب را دارند اما برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی برای همه دانشجویان با دیدگاه‌های مختلف فرصتی فراهم می‌کند تا بتوانند در فضایی آرام نقطه نظرات خود را مطرح کنند و به نقد دیدگاه‌های دیگران بپردازند. در چنین فضایی دیگر لشکرکشی و زیاد بودن جمعیت برای کسی معیار و ملاک برتری و بر حق بودن نیست و تنها استدلال‌های منطقی شنیده می‌شود و حقیقت از لابه لای جنجال‌ها وعوام فریبی‌ها سر بر می‌آورد.

در نتیجه طرفداران جریان‌های فکری با هدف دفاع از اعتقادات و تفکرات خود به مطالعه و بررسی عقاید، تفکرات، نظرات و شبهات مختلف پرداخته و با آنها آشنا می‌شوند و به دنبال پاسخ‌هایی برای مسائل مطرح شده می‌گردند و در خلال همین مطالعه‌ها و بررسی‌ها، پایه‌های فکری و اعتقادی مستحکم می‌شود و افراد حقیقت جو به حقایق پی می‌برند. نتیجه اینکه پایه تفکرات ناب و اصیل مستحکم می‌شود و تفکرات انحرافی از میدان به در می‌شوند و فضایی برای جولان پیدا نمی‌کنند و رفته رفته از طرفداران آن کاسته می‌شود.

*کرسی های آزاداندیشی؛ جایگزینی مناسب برای مناظرات هیجانی و شلوغ ایام انتخابات

در بخش پایانی این نوشته، به هدف اصلی نگارش موارد فوق و به نوعی نکته‌ای اساسی در برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی اشاره خواهد شد؛ یکی از آسیب‌های معمول ایام انتخابات در فضای دانشگاه‌ها این است که مسئولان با هدف جلب مشارکت حداکثری اقدام به برگزاری مناظرات شلوغ با حضور نمایندگان گروه‌های مختلف می‌کنند که برگزاری این نوع جلسات، راحت‌ترین کار برای ایجاد نشاط سیاسی در دانشگاهیان و به تبع آن در جامعه است اما فضای حاصل از این جلسات نه تنها ربطی به مطالبه رهبر انقلاب مبنی بر ایجاد فضای آزاد، منطقی و اخلاق محور در دانشگاه با برگزاری کرسی‌های آزاداندیشی ندارد بلکه در برخی موارد بر خلاف این مطالبه مهم عمل می‌کند.

اشاره به این نکته مهم، به معنای رد برگزاری چنین جلسات و بد بودن نیات برگزارکنندگان آن نیست و در واقع می‌توان این طور گفت که وقتی شرایط و زمینه آزاداندیشی در دانشگاه وجود نداشته باشد، آزادی هم با بدفهمی مواجه می‌شود و پیامدهای ناگواری به دنبال می‌آورد که نمونه بارز آن، حوادث پس از انتخابات سال ۸۸ بود که جرقه‌های اولیه آن در فضای بسیار باز و بهره برداری کامل دشمن از آن فضا در روزهای قبل از انتخابات زده شد و شاید هم مناظرات سیاسی آن روزها، تشدید کننده آن بود. چه آنکه رهبر معظم انقلاب نیز با وصف محسنات آن مناظره‌ها چنین فرمودند؛ «اگر این جور مناظره‏ها در طول سال و در طول چهار سال ادامه داشته باشد، دیگر وقتى در هنگام انتخابات پیش آمد، حالت انفجارى پیدا نمی‌کند، همه‏ حرف‌ها در طول زمان گفته خواهد شد، شنیده خواهد شد...»

واقعیت این است که دانشگاه‌های کشور به شدت سیاست زده بوده و عده‌ای هم دانشگاه را باشگاه احزاب و محملی برای تخلیه سیاسی خود می‌دانند و این فضا دانشگاه و دانشجو را به ابزاری برای موج سواری سیاسیون عموما مغرض تبدیل کرده است. بنابراین باید توجه داشت که چنین محیطی مستعد نگاه ابزاری و سیاسی به کرسی‌های آزاداندیشی هم خواهد بود که نمونه‌های آن را در سالیان اخیر بارها دیده‌ایم و همت و تلاش مضاعف، تنها راهکار رفع این برداشت تقلیل‌گرایانه از کرسی‌های آزاداندیشی خواهد بود که باید از سوی مسئولان، دانشجویان و طلاب جوان کشور در دستور کار قرار گیرد تا با تحقق یکی از مطالبات مهم رهبر معظم انقلاب، گامی بلند در مسیر اهداف متعالی نظام جمهوری اسلامی در دهه پیشرفت و عدالت برداریم.

--------------------------

گزارش از ساجد ذکایی