چرا در روز عاشورا دشمن ندای حق امام حسین (ع) را نمی‌شنید؟

در روایت آمده است: «کتب الله فی یمین العرش: ان الحسین مصباح الهدی و سفینه النجاه» خدای متعال در سمت راست عرش نوشته است: به یقین حسین چراغ هدایت و کشتی نجات است. (بحارالانوار/ جلد 43)

یکی از ارزش هایی که در راستای احیای شعائر حسینی مورد عنایت قرار می گیرد، هدایت و نجات بشریت از گمراهی و هلاکت است. چه اینکه اصل قضایای عاشورا و مصائب حضرت سیدالشهدا برای نجات بندگان خدا از غرقاب ضلالت و گمراهی و قرار دادن آنها در مسیر هدایت و راه مستقیم بود. لذا حفظ ارزش های عاشورا و زنده نگه داشتن فکر و اهداف و پیام امام حسین (ع) اهمیت دارد.

همزمان با فرا رسیدن ماه پیروزی خون بر شمشیر ، گفتگویی را ترتیب دادیم با حجت الاسلام مهدی آذرطوسی کارشناس امور مذهبی و با او پیرامون شاخصه‌های یاران واقعی سیدالشهدا، ویژگی گمراهان راه حسین و اسلام، جایگاه نماز در فرهنگ عاشورایی و ... صحبت کردیم که در ادامه آن را می خوانید؛

اباعبدالله محتاج کسی نیست، ما به او نیاز داریم

*حاج آقا آذرطوسی؛ به عنوان سوال اول بفرمایید نشانه های یاران و همراهان حضرت سیدالشهداء در سرزمین کربلا، چه بود؟

سالار شهیدان قبل از اینکه بفرمایند آیا کسی هست که مرا یاری کند (هل من ناصر ینصرنی)، نشانه های افرادی را که صلاحیت دارند ایشان را همراهی کنند، بیان کرده اند. این یعنی اباعبدالله محتاج کسی نیست، ما هستیم که به او نیاز داریم. به شرطی که صلاحیت و قابلیت همراهی ایشان را داشته باشیم.

کسی می تواند امام زمانش را یاری کند که از هدایت شدگان باشد

نقل است که حضرت در منزلی از منازل میانه راه با فردی برخورد کردند و خطاب به او فرمودند: آیا حاضری جانت را با شهامت در راه ما فدا کنی؟ آن مرد گفت خیر اما اسب خوبی دارم. امام حسین (ع) فرمودند مرا به اسب و اموال تو نیازی نیست. بعد آیه ای را تلاوت کردند که معنایش این است: من هیچ گاه نیازمند افراد گمراه شده نیستم؛ گمراهان نیازی از نیازهای من را برآورده نمی کنند (ما کنت المضلین عضدا). این یعنی افرادی می توانند کمک کننده حضرت سیدالشهداء باشند که جنسشان هدایت شده باشد.

همراه امام نمی تواند ضلالت یافته باشد

* قرآن کریم هم بر ضلالت و گمراهی مردم بسیار تاکید کرده؛ درست است؟

بله؛ در قرآن کریم ۱۷۰ مرتبه به مسئله ضلالت و عوامل آن اشاره شده است؛ چه درباره اقوام پیشین و چه درباره گمراهان و منافقان دوره پیغمبر (ص). خود ما هر روز پنج نوبت نماز می خوانیم و هر بار از خدا می خواهیم در میان گمراهان نباشیم (غیر المغضوب علیهم و لا الضالین). همه اینها نشانگر این است که کسی که همراه امام است، نمی تواند ضلالت یافته باشد. این نیفتادن در مسیر گمراهی و ضلالت چنان اهمیتی دارد که موسی (ع) با آن جایگاه، از خداوند می‌خواهد او را جزو گمراهان قرار ندهد. پس برای اینکه جزو لبیک گویان هل من ناصر امام خود باشیم، باید قرآن را باز کنیم و عوامل ضلالت را یک به یک بررسی کنیم و بشناسیم.

گمراهان موقع اقامه نماز، کسل و بی حوصله هستند

* عوامل و نشانه های ضلالت و گمراهی بشر در چیست؟

قرآن کریم موارد متعددی را در این باره ذکر کرده که به برخی از آنها اشاره می کنم؛ خداوند در سوره نسا می فرماید «و اذا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَىٰ» گمراهان کسانی هستند که موقع اقامه نماز کسالت دارند و با بی حوصلگی نماز می خوانند. امیرالمومنین درباره کسانی که هنگام نماز کسل هستند، می فرماید: این کسالت حین نماز، نشانه ضعف ایمان است. قرآن در باب منافقان هم صفاتی را بر می شمرد که نشانه گمراهی آنهاست. منافقین گمراه اهل ریا و فرصت طلبی هستند. هر جا و هر حزبی که ظفر و پیروزی داشته باشد، خود را داخل در آن پیروزی می کنند.

امروز یکی از راه های مقابله با هجمه فرهنگی دشمن، احیای عزای حسینی است

*همه ما شنیدیم که سیدالشهداء قیام کرد برای احیای دین و برپاداشتن نماز. اما گاهی می بینیم که هیئتی های ما آنقدر بر عزاداری حسینی تاکید می کنند که نمازشان قضا می شود. در واقع واجب را فدای مستحب می کنند. با این توضیح بفرمایید جایگاه نماز در فرهنگ و قیام عاشورا چیست؟

البته عزاداری برای امام حسین علیه السلام شاید در حالت عادی مستحب باشد، اما در زمان حاضر که هجمه های فراوانی از سوی دشمن هست، یکی از بهترین راه ها برای جلوگیری و مقابله با این تهاجمات فرهنگی پرشکوه برگزار شدن مراسم عزاداری سیدالشهداست. قطعا در شرایط امروز، عزاداری برای امام شهیدان یک واجب کفایی است. به نظرم اینکه بخواهیم اصل عزاداری را مستحب بدانیم، دور از صواب است.

واجب تعیینی نباید فدای واجب کفایی شود

اما اینکه برخی عمل به یک‌ واجب تعیینی مثل نماز را کنار می گذارند و فراموش می کنند تا واجب کفایی را بجا بیاورند، درست نیست. در روز عاشورا «سعید» که از شهیدان راه حق بود، خدمت امام حسین آمد و گفت آقا وقت نماز شده. حضرت به نماز ایستادند و بعد از پایان نماز فرمودند: ای سعید تو در بهشت مقابل و جلوتر از من هستی و این به سبب اهمیتی است که به نماز داده ای.

* چرا نماز در فرهنگ عاشورایی و حتی مهدوی تا این حد از اهمیت برخوردار است؟

نماز در فرهنگ عاشورايی از اهميت بالايی برخوردار است؛ تا جايی كه كسی كه در روز عاشورا و آن بحبوحه جنگ به نماز اهميت می‌دهد، جلوتر از حضرت امام حسین علیه السلام در بهشت قرار می‌گيرد. ما در روايات متعدد داريم كه هنگامی كه قيام مهدی (عج) به وقوع می پيوندد، اقامه نماز در همه جا بخشنامه می شود. چون همين نماز است كه حق الناس را به جای خود باز می گرداند؛ همين نماز است كه به افراد انگيزه می‌دهد برای قيامت خود كار كنند؛ همين نماز باعث می شود افراد در كار خير بر يكديگر پيشی بگيرند و از فحشا و منكر دور شوند. ما در قنوت نمازمان هم از خدا می خواهيم كه «ربنا آتنا فی الدنيا الحسنه و فی الاخره حسنه». پس يكی از اهداف اصلی قيام عاشورا، اقامه نماز بود. حضرت، عاشق نماز و عبادت بودند؛ از همين رو در شب عاشورا به حضرت عباس فرمودند «با دشمن صحبت كن امشب را امان بدهند و جنگ نكنيم كه من دلبسته عبادت خداوند، تلاوت قرآن و اقامه نماز هستم». در قرآن هم داريم كه مكنت و مقام در زمين از آن كسانی است كه نماز را برپا می دارند.

* در میان کلام تان گفتید که نماز حق الناس را به جای خود بر می گرداند. شب عاشورا حضرت به یارانشان می گویند که اگر حق الناس به گردن دارید، بروید که من توان شفاعت درباره آن را ندارم. کمی درباره اهمیت ادای حق الناس و حلالیت طلبی بفرمایید.

در زمان پيغمبر (ص) مردی بود كه او را علامه خطاب می كردند. حضرت سوال كردند، علمش چيست؟ گفتند: او نسب افراد را به تمام و كمال می شناسد. حضرت فرمودند: اين علم نيست؛ چون نبودش به شخص آسيبی نمی زند. سپس آن روايت معروف علم سه دسته است را بيان كردند و يكی ‌از آنها را فريضه دانستند. در تفسير اين روايت آمده است كه منظور از علم فريضه، علم و آگاهی ‌از تقسيم و حدود ارث است. حال سوال پيش می آيد كه چرا بايد علم سه دسته باشد و يكی از آنها بحث حدود ارث؟! در اين باره گفته اند چون در ارث لقمه حرام و حلال جا به جا می شود و اگر اين اتفاق بيفتد، ريشه فرد فاسد می شود. درخت صنوبری كه ريشه اش بيرون باشد، هم ديگر ثمری نخواهد داشت. در نتيجه جايگاه حق الناس را اینجا می فهميم كه بسيار اهميت دارد. از همين روست كه حضرت حسين (ع) در شب عاشورا به يارانشان می فرمايند اگر كه حق الناس به گردنتان است بر گرديد که من همه چيز شما را می توانم شفاعت كنم اما حق الناس را نه.

* چه چیزی باعث شد که دشمن ندای حق حضرت سیدالشهدا را نشنود؟

مال حرام و حق الناسی که پایمال شده بود. شايد از همين باب باشد كه حرف حضرت را دشمن نمی‌شنيد. مگر كلام و نفسی‌ موثرتر از نفس امام حسين عليه السلام داريم؟! مرحوم مطهری فرمودند كه در روز عاشورا حضرت دمی بر ناقه سوار می شدند، دمی ‌پياده بودند و در حالات مختلف با دشمن سخن می گفتند تا حواس آنها را متوجه خود كنند، اما تاثيری در آنها نداشت. خود حضرت خطاب به دشمن فرمودند: برای اين حرف های من در شما اثری ندارد كه شكم های شما از مال حرام پر شده است. قرآن كريم هم می فرمايد كسانی كه مال يتيمان را بخورند، گویی خود آتش در دلشان جای گرفته است. اين اندازه حق الناس در سرنوشت و ذات آدمی اهمیت دارد.

* حال با این توضیح شاید همه ما قدر ذره ای حق الناس به گردنمان باشد. چه کنیم؟

من نمی گویم کسی که حق الناس به گردن دارد هییت نرود و عزاداری نکند. بالاخره همه ما حق الناس به گردن داريم اما بايد سعی كنيم كه آن را ادا كنيم. اصلا اگر كه حق الناسی به گردنمان نباشد، گريه ما بر امام حسين (ع) فرق دارد.

در همین باره مثالی می زنم؛ فردی بود كه هر سال سفر حج و عتبات مشرف می شد؛ در قم هم زندگی می کرد. بعد از سالها نزد يک عالم و عارف رفت و گفت من بارها رفتم زيارت خانه خدا و ائمه اطهار و عتبات عاليات؛ اما نمی‌دانم چرا آنطور كه بايد دلم نمی‌شكند و اشكم آنطور كه بايد باشد، نيست و حال دلم خوب نمی شود. آن عالم به او گفت برو و اگر حق الناسی به گردن داری‌ پرداخت كن. آن فرد با هر سختی بود، اين حق الناس را ادا كرد. خودش تعريف كرد كه پس از ادای‌ دین و حقی‌ كه بر گردن داشت، چشمش كه به گنبد و بارگاه معصومه (س) افتاد، چنان اشکی ريخت كه تا به حال نريخته بود.

به قول روضه ای ها ما دو دل داريم؛ يک دل سطحی و ظاهر ی و یک دل عمقی و باطنی. خوشا به حال کسی که عاشورا و عزاداری حسینی دلش از درون و باطن بلرزد و اشکش جاری بشود.

پس نتیجه می گیریم حق الناس را بايد ادا کرد. حضرت مسلم به عنوان نايب امام زمان خود يكسری وجوهات در دستش بود كه بايد به حضرت امام حسین می رساند. قبل از شهادت به يكی از اعضای جمع گفت كه حق الناسی به گردن دارم كه بايد پرداخت بشود. آن حضرت حاضر نشد به آن وجوهات دست بزند و با آن دینش را پرداخت كند. اهل بیت و اصحابشان تا این اندازه مراقبت داشتند. اميد كه گريه بر امام حسين (ع) به ما انگيزه بدهد كه حق الناسی اگر به گردن داريم، برای تلافی آن قدم برداريم.

گفتگو از علی بشیری

تنظیم از مریم محمدی